Dług publiczny i deficyt budżetowy państwa

Definicja długu publicznego W doktrynie finansów publicznych występuje wiele definicji długu publicznego (długu sektora publicznego), który tradycyjnie jest rozumiany m. in. jako finansowe zobowiązania władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek (wg. S. Owsiak, deficyt budżetowy i dług publiczny) [S.Owsiak, M.Kosek-Wojnar, K. Surówka, Równowaga budżetowa: deficyt budżetowy, dług publiczny, Warszawa 1993, s. 164]

Powstawanie długu publicznego może wynikać z : Wyróżniamy aspekt: podmiotowy długu publicznego: dotyczący określenia, jakie podmioty lub podmiot zaciągają zobowiązania publiczne kreujące dług publiczny; oraz aspekt przedmiotowy: odnoszący się do prawnych następstw zaciągania zobowiązań. Powstawanie długu publicznego może wynikać z : Wzmożonych wydatków publicznych (w okresach kryzysów gospodarczych, wojen); Świadomej polityki utrzymywania deficytu budżetowego (narzędzie interwencjonizmu państwowego) ; Niepodnoszenie podatków, przy jednoczesnym wzroście kosztów utrzymania państwa; Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy.

Skutki istnienia długu publicznego Wzrost inflacji; Wzrost stóp procentowych w następstwie zgłaszania przez państwo popytu na pieniądz niezbędny do sfinansowania deficytu i obsługi długu publicznego; Konieczność ponoszenia rosnących kosztów obsługi długu; Pojawienie się refinansowania, czyli wykup starego długu poprzez zaciągnięcie nowego zobowiązania na spłatę poprzedniego zobowiązania.

Regulacje prawne w zakresie długu publicznego Konstytucja (art. 216) – nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB; Ustawa o finansach publicznych: definicje, podstawowe zasady zaciągania długu publicznego, zarządzenia długiem, procedury sanacyjne.

Dług publiczny a deficyt budżetowy Źródła deficytu budżetowego Zbyt niskie, niewystarczające dochody publiczne (co może być związane z m.in. spadkiem tempa rozwoju gospodarczego, zmniejszeniem dochodów ludności czy stanu zatrudnienia); Nadmierne wydatki budżetowe (m. in. kosztowne reformy); Błędy popełniane podczas planowani budżetowego (np. niedoszacowanie dochodów); Nieprzewidziane wydatki pojawiające się w trakcie roku budżetowego (np. spowodowane klęskami żywiołowymi)

Pojęcie deficytu budżetowego: Deficyt jest rozumiany jako różnica między sumą dochodów budżetowych a sumą wydatków w budżecie na dany rok budżetowy.

Procedury sanacyjne Ustawodawca przewidział zastaw ograniczeń w zakresie sposobu zaciągania zobowiązań przez podmioty sektora finansów publicznych w przypadku, gdy relacje państwowego długu publicznego do PKB: Zbliżają się do 43% i 48% (tzw. stabilizująca reguła wydatkowa) Przekraczają 55% i 60% (tzw. procedury sanacyjne).

Stabilizująca reguła wydatkowa Stabilizująca reguła wydatkowa została zawarta w ustawie o finansach publicznych i określa mechanizm korygujący tempo wzrostu wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych, działający w sytuacji zbliżania się do limitów zadłużenia. Progi ostrożnościowe wynoszą 43% i 48%.

Procedury Sanacyjne Procedura sanacyjna jest uzupełnieniem dla reguły stabilizującej. Są określone w art. 86 u.f.p., które stanowią zbiór zasad wdrażanych w sytuacji, gdy wielkość państwowego długu publicznego zaczyna zbliżać się do granicy 60% PKB, ostatecznie przekraczając ten poziom.

Wprowadzone ograniczenia Dla progu ostrożnościowego 50-60% Brak deficytu budżetu państwa lub zapewnienie, aby relacja długu publicznego Skarbu Państwa do PKB na koniec przyszłego roku budżetowego była niższa niż bieżąca; Brak wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej; Brak waloryzacji rent i emerytur powyżej wielkości inflacji; Zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa; Przegląd wydatków finansowanych kredytami zagranicznymi oraz przegląd WPF; RM przedstawia sejmowi plan sanacyjny; Ograniczenia wydatków j.s.t.

Dla progu powyżej 60% PKB Dotychczasowe ograniczenia; Program sanacyjny (RM); Zakaz deficytu w budżetach j.s.t.; Brak możliwości udzielania nowych poręczeń i gwarancji.

Ograniczenia w zaciąganiu zobowiązań Ustawodawca przewidział ograniczenia dotyczące zaciągania zobowiązań finansowych przez jednostki SFP. Wyróżnić można cztery podstawowe kategorie: Ograniczenia obowiązujące wszystkie podmioty (tzw. stabilizująca reguła wydatkowa); Ograniczenia obowiązujące dodatkowo organy państwowe (np. kwota zaciąganych kredytów i pożyczek nie może przekroczyć limitów określonych w ustawie budżetowej – art. 82 u.f.p.); Ograniczenia obowiązujące ponadto j.s.t. (obowiązek uzyskania przez zarząd (prezydenta, burmistrza, wójta) opinii RIO w przypadku ubiegania się o kredyt lub pożyczkę; Ograniczenia obowiązujące ponadto j.s.t. i inne jednostki SFP (maksymalna wartość nominalna zobowiązania musi być wyrażona w polskiej walucie i być ustalona w dniu zawierania transakcji – art. 93 u.f.p)

Zarządzenie długiem publicznym Osobą odpowiedzialna za zarządzanie długiem publicznym jest Minister Finansów; MF opracowuje czteroletnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz odziaływania na państwowy dług publiczny (art. 75 u.f.p.); Strategia jest przygotowywana co roku przez MF, przedkładana RM do zatwierdzenia i przekazywana do Sejmu wraz z uzasadnieniem do ustawy budżetowej.

Zarządzenie długiem publicznym odbywa się na dwóch płaszczyznach: W znaczeniu szerszym znaczeniu stanowi element polityki fiskalnej i obejmuje decyzje w sprawie tego, jaka część wydatków państwa ma być finansowania poprzez zaciągnięcie długu, a zatem, jaka będzie wielkość długu publicznego; W znaczeniu węższym oznacza sposób finansowania potrzeb pożyczkowych państwa oraz kształtowanie struktury długu, a więc wybór rynków, instrumentów i terminów emisji.

Źródła finansowania długu publicznego i deficytu budżetowego Skarbowe Papiery wartościowe – są podstawowym instrumentem zaciągania długu publicznego. SPW jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, iż jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Mają charakter krótkoterminowy (np. bon skarbowy z terminem wykupu do roku) lub długoterminowy (np. obligacje skarbowe z terminem wykupu powyżej roku).

Bon Skarbowy – jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany. Obligacje skarbowe – jest papierem o okresie wykupu dłuższym niż rok, oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprecentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. Oprocentowanie obligacji skarbowych może mieć charakter stały albo zmienny. Skarbowe papiery oszczędnościowe – Skarbowy papier oszczędnościowy jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży: osobom fizycznym; stowarzyszeniom, innym organizacjom społecznym i zawodowym oraz fundacjom wpisanym do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów — również wpisanym do innego rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią. Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko między powyższymi podmiotami o ile warunki emitowania tak stanowią. Ma formę zdematerializowaną. Na rynku wtórnym najczęściej jest obracany na rynku międzybankowym.

Kredyty i pożyczki – mogą być zaciągane przez Skarb Państwa wyłącznie na finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. W imieniu skarbu Państwa pożyczki zaciągane są przez MF. Prywatyzacja – stanowiąca jedno z możliwych źródeł pokrycia państwowego długu publicznego. Jest realizowana na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników. RM przyjmuje plany prywatyzacji na kolejne lata, w tym planowane kwoty oraz przeznaczenie przychodów.