PARTIE POLITYCZNE, SYSTEMY PARTYJNE GRUPY NACISKU dr Ryszard Balicki

Polityka Etymologia: W języku polskim raczej od francuskiego: greckie: politikós, politiké, politikon tzn: publiczne, państwowe, obywatelskie, uprzejme W języku polskim raczej od francuskiego: politique  tzn: sztuka rządzenia państwem

Zasada zwierzchnictwa narodu Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Zasada suwerenności Narodu nawiązuje jednoznacznie do tradycyjnego w polskim prawie konstytucyjnym, datującego się jeszcze od Konstytucji 3 Maja, ujęcia zasady suwerenności. dr Ryszard Balicki

Art. 4 Konstytucji RP Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu. Naród swą władzę wykonuje przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio. TK, w WYROKu z dnia 26 maja 1998 r. Sygn. akt K 17/98 Przepis ten wskazuje formy sprawowania władzy przez Naród - podmiot suwerenności. Przedstawicielami Narodu są przede wszystkim posłowie i senatorowie oraz Prezydent. W szerokim znaczeniu przedstawicielami Narodu są również inne osoby wchodzące w skład organów władzy publicznej, które nie pochodzą z wyborów, jeżeli organy te zostały powołane przez konstytucję do realizacji woli Narodu, a ich działalność - poddana w sposób mniej lub bardziej bezpośredni kontroli społeczeństwa. Również samorząd terytorialny można uznać za jedną z form szeroko rozumianej demokracji przedstawicielskiej, a rady gminy - za organy wyrażające wolę tej części Narodu, która zamieszkuje obszar danej gminy. dr Ryszard Balicki 4

Naród Definicja etniczna Definicja polityczna W sprawie K 28/13 TK stwierdził, że „Ustrojodawca − w preambule do Konstytucji – jednoznacznie stwierdził, że Naród Polski (…) to «wszyscy obywatele Rzeczypospolitej». Dla ustalenia przynależności do tak pojętego Narodu Polskiego nie mają zatem znaczenia żadne − poza obywatelstwem − czynniki, choćby takie jak narodowość, rasa czy wyznanie, a istotą przynależności do tak pojętego Narodu Polskiego jest poczucie państwowe uzewnętrzniane przez posiadanie polskiego obywatelstwa. Powyższe rozumienie pojęcia «naród polski» na gruncie Konstytucji byłoby niepełne. Z jej art. 5 (…), art. 6 (...), a pośrednio również z art. 35 (…) wynika, że ustrojodawca traktuje naród polski (pisany małymi literami) jako wspólnotę nie tyle etniczną (w ścisłym znaczeniu «wspólnoty krwi», co byłoby bezprzedmiotowe wobec migracji i mieszania się różnych narodowości zarówno w wielonarodowej I i II Rzeczypospolitej, jak i w wyniku wojen i przemarszów obcych armii), ile kulturową” (wyrok z 21 września 2015 r., pkt III.2.2.1). dr Ryszard Balicki 5

Zasada zwierzchnictwa narodu Konstytucja traktuje naród - twórcę państwowości – jaki podmiot władzy - w sensie politycznym Naród decyduje swoich sprawach bądź samodzielnie, bądź też wykorzystującą do tego swoich przedstawicieli, W tym ujęciu naród to grupa ludzi złączona ze sobą w sensie politycznym, odrębna od innych, świadoma tego i działająca zgodnie z tą świadomością. dr Ryszard Balicki

Reprezentacja To prawnie legitymowane wykonywanie funkcji władzy państwowej w imieniu zbiorowego podmiotu suwerenności (narodu) przez konstytucyjnie określone organy państwa dr Ryszard Balicki 7

Definicja partii politycznej „Partia jest zgromadzeniem ludzi wyznających tę samą doktrynę polityczną” Benjamin Constant Partia to „szczególne stowarzyszenie, które dąży do zrealizowania własnego programu ideowego lub osiągnięcia władzy, albo też pragnie urzeczywistnić oba te cele równocześnie: Max Weber dr Ryszard Balicki

Definicja partii politycznej Partia „to szczególna instytucja oparta na więzi organizacyjnej, której celem jest dążenie do zdobycia i wykorzystania władzy politycznej” Maurice Duverger Partia to grupa polityczna identyfikując asie z pewną oficjalna etykietą, która jest obecna w procesie wyborczym i jest zdolna wysunąć poprzez wybory (wolne lub nie) kandydatów na stanowiska publiczne” Giovanni Sartori Partia polityczna- to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi o podobnych preferencjach politycznych, która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy drogami demokratycznymi. dr Ryszard Balicki

Definicja partii politycznej Partia polityczna - to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi o podobnych preferencjach politycznych, która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy drogami demokratycznymi. Partia polityczna- to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi o podobnych preferencjach politycznych, która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy drogami demokratycznymi. dr Ryszard Balicki

Geneza partii politycznej Rozwój parlamentaryzmu Rozwój idei liberalnych Upowszechnienie prawa wyborczego Partie polityczne są tworem europejskim. Pierwszymi partiami były partie powstałe na skutek Rewolucji Niderlandzkiej (P. Prowincjonalna i P. Unitorystówa). Partie polityczne jako zjawisko znaczące, zaczęły się rozwijać w konsekwencji załamania się społeczeństwa wiejskiego (feudalizmu) i stopniowego rozwoju społeczeństwa miejskiego (kapitalizmu). Istotnymi przyczynami rozwoju partii politycznych były: -demokratyzacja prawa wyborczego i rozwój parlamentaryzmu -konflikty polityczne oraz kryzysy społeczno-ekonomiczne -kryzys legitymizacji- masowy sprzeciw grup społecznych wobec panującego porządku prawnego, politycznego oraz społeczno-ekonomicznego, stanowił dogodne warunki do tworzenia nowych ugrupowań politycznych -kryzys integracji- wynikał z nierozwiązanego problemu narodowego - kryzys partycypacji- dążenie grup społecznych do uzyskania lub poszerzenia wpływu na politykę legł u podstaw rozwoju m.in. partii socjaldemokratycznych dr Ryszard Balicki 11

Etapy rozwoju partii politycznych partie klubowe (XVIII-XIX w.) partie elitarne (pierwsza poł. XIX w.) Partie masowe (od połowy XIX w.) Początki partii politycznych związane są z rozwojem parlamentu angielskiego i sięgają XVII wieku. Wcześniej musielibyśmy odwoływać się do ugrupowań rodowych, bez programu politycznego lecz walczące o wpływy czy też późniejsze ugrupowania arystokratyczne Na kontynencie organizacje będące protoplastami partii pojawiają się we Francji w XVIII wieku. partie klubowe – (frakcje partyjne tworzone w parlamentach od przełomu XVIII i XIX w.) partie elitarne (rozszerzenie w pierwszej połowie XIX w. działalności partii poza parlament, kształtowanie się pewnych elementów struktury organizacyjnej partii, instytucji członkostwa, programów politycznych) partie masowe (od połowy XIX w., pod znaczącym wpływem tworzących się wówczas partii robotniczych i wydatnego rozszerzenia praw wyborczych; partie nastawione na masowe członkostwo, posiadających sformalizowane struktury wewnętrzne, aktywnych w kampaniach wyborczych i wyborach). Dzisiaj - rosnąca rola aparatu partyjno-biurokratycznego Program polityczny odwołujący się do określonej ideologii i doktryny politycznej. - XX wiek; postępująca profesjonalizacja kierownictwa partyjnego, wzrastająca rola ekspertów i liderów partyjnych oraz centrowy i pragmatyczny charakter programów politycznych.

Etapy w rozwoju partii politycznych (wg Maxa Webera) 1. Partia jako ugrupowanie rodowe 2. Koterie arystokratyczne 3. Partie klubowe – kluby polityczne 4. Partie masowe 5. Partie profesjonalno – wyborcze (catch all) 6. Partie kartelowe – kartele polityczne (cartell party) Ad.1. Funkcjonowały w starożytności, np. w senacie wszystkie skupiane wokół notabli, czyli osobistości; w średniowieczu np. w Polsce szlacheckiej skupiane wokół rodziny magnackiej. Ad.2. Od XVI wieku, przykład: wigowie i torysi w Anglii działające od lat 70 XVII wieku miały różne programy. Wigowie, bogate mieszczaństwo, torysi ziemiaństwo. Polska – Familia – ugrupowanie oscylujące wokół Czartoryskich (czasy saskie), chęć wzmocnienia władzy wykonawczej, przeciwnikami byli republikanie – byli za wolnością szlachecką (Potoccy, Braniccy, Sapiehowie) i współpracą z Francją. Ad.3. Poziom zorganizowania i programowania był wyższy. Powstawały podczas rewolucji francuskiej (Jakobini) i niepodległości w USA (klub federalistów – Hamilton – chęć wzmocnienia poszczególnych stanów), przeciwnicy to demokratyczni federaliści z Thomasem Jeffersonem na czele. Zwyciężyła koncepcja federalna, ale od 1928 rządziła Partia Republikańska. Wigowie – XIX w – Wielka Brytania – Reform Club Torysi – XIX w – Carlton Club Pojawienie się więzi wertykalnych i horyzontalnych. Polska – Sejm Wielki – „Stowarzyszenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 maja” – pierwsza nowoczesna partia. Ad.4. Przyczyny pojawienia się partii masowych:  Instytucjonalizacji – kładą nacisk na czynniki, gremia wyborcze – upowszechnienie. Wielka Brytania (1830) tylko 3% osób miało prawa wyborcze. Rozwój parlamentaryzmu – powstanie frakcji, nowych partii  Kryzysów – np. kryzys legitymizacji władzy, gdy elity tracą społeczną akceptację i powstają partie anty systemowe, np. Francja (rewolucja) komuna paryska.  Modernizacji – podział socjopolityczny. Występują różne podziały w społeczeństwie, np. XIX wiek monarchiści i republikanie; lub podział na świat pracy i kapitalistów – pracobiorców i pracodawców; lub podział na miasto i wieś (kraje skandynawskie, Niemcy) partie mieszczańskie i agrarne; lub podział centrum – peryferie (partie regionalne i etniczne, np. Włochy). Okres postmodernizmu: feminizm, ekologia, partie lewicowo – socjalistyczne. Ad.5. Partie odwołujące się od różnych środowisk, chcą pozyskiwać całe społeczeństwa, mała rola ideologii, bardziej interesujący jest elektorat. Duża rola sondaży. Finansowanie partii – grupy interesu i dotacje budżetu państwa. Zmniejsza się rola biurokracji partyjnej, ale zwiększa się rola ekspertów różnych dziedzin. Ad.6. Monopolizacja życia społecznego, pewna klasa polityczna chce podporządkować sobie społeczeństwo. Przy wyborach nie musi się zmieniać kierunek polityki. Eliminacja ugrupowań antysystemowych, rosnąca rola przywódców partyjnych, mała rola demokracji wewnątrzpartyjnej, mediatyzacja polityki. dr Ryszard Balicki

Cechy partii politycznych O tym, czy konkretną organizację uznamy za partię polityczną, nie decyduje jej nazwa, ale cechy. Najważniejsze cechy partii politycznej: 1) dobrowolność tej organizacji, 2) program, 3) sposób działania (dążenie do zdobycia i utrzymania władzy dla realizacji zamierzeń programowych to cecha pozwalająca odróżnić partię od innych organizacji społecznych istniejących w państwie). Program partyjny: 1) Ideologia – zbiór wartości filozoficznych i światopoglądowych, zasad postępowania. W wieku XIX dominowała ideologia, obecnie następuje pragmatyzacja programu. Partie zideologizowane są zazwyczaj z nurtu prawicowego. 2) Program sensu stricte – stanowiska partii kwestiach ustrojowych, socjalnych polityki zagranicznej, integracji europejskiej, spraw obyczajowych. W programie zawarta jest diagnoza rzeczywistości (negatywna lub pozytywna), przedstawiane są np. alternatywne rozwiązania 3) Platforma wyborcza – program przedstawiany na użytek kampanii wyborczych, podporządkowany socjotechnikom wyborczym, krótkotrwałe cele. dr Ryszard Balicki

Funkcje partii politycznych Pośredniczenie między społeczeństwem a państwem (f. artykulacji i agregacji) Reprezentowanie interesów grup społecznych Oddziaływanie na społeczeństwo Wyborcza (f. rekrutacji elit) Formułowanie programów (integracja) Selekcja kandydatów (kreowanie elity) Kierowanie państwem (f. partycypacji) Modele selekcji kandydatów: Władze centralne patii politycznych kontrolują wybór kandydatów Władze lokalne partii proponują zestaw kandydatów, ostateczną decyzję podejmują władze centralne Władze centralne partii politycznych proponują listę kandydatów, ostateczną decyzję podejmują organy władzy lokalnej Władze lokalne decydują za zgodą organów centralnych włączając w to prawo dodawania i usuwania nazwisk Władze lokalne kontrolują proces selekcji i podejmują ostateczne decyzje Proces selekcji kandydatów dokonywany jest przez członków partii politycznych w drodze głosowania (prawyborów), proces obejmuje większą liczbę członków i jest najbardziej demokratyczny, ale dotyczy to raczej mniejszych partii dr Ryszard Balicki 15

Klasyfikacje partii politycznych Struktura organizacyjna: Komitetowe i rozwinięte Podział kompetencji: Scentralizowane i zdecentralizowane Powoływanie władz: Demokratyczne i autorytarne Typ kierownictwa: Jednoosobowe lub kolegialne dr Ryszard Balicki 16

Klasyfikacje partii politycznych (kryterium ideologiczne) komunistyczne, socjalistyczne, socjaldemokratyczne, chadeckie, agrarne, ekologiczne, liberalne, konserwatywne, skrajnie prawicowe, faszystowskie dr Ryszard Balicki

dr Ryszard Balicki

Instytucjonalizacja partii politycznych • określenie funkcji partii politycznych w systemie politycznym państwa, w tym zwłaszcza ich prawa do wpływania na politykę państwa; • regulowanie stosunków między partią a organami państwowymi i sposo­bów oddziaływania na te organy; • normowanie zagadnień organizacji i funkcjonowania partii w parlamen­tach, dotyczące przede wszystkim frakcji parlamentarnych partii; dr Ryszard Balicki

Instytucjonalizacja partii politycznych • ustanowienie zasady wolności tworzenia partii politycznych, a czasem także określenie wymogów demokracji wewnątrzpartyjnej; • wprowadzenie wymogu rejestracji lub zgłoszenia do ewidencji partii poli­tycznej, która chce posiadać osobowość prawną i brać udział w wybo­rach; • określenie przesłanek uzasadniających delegalizację partii politycznej, co zazwyczaj pozostaje w gestii organów władzy sądowniczej; • uregulowanie kwestii finansowania działalności partii politycznych, oznaczające zazwyczaj przyjęcie zasady jawności dochodów partyjnych i ich wydatkowania dr Ryszard Balicki

Regulacja prawna partii politycznych Konstytucja RP – art. 11 ust. 1 Ustawa o partiach politycznych Cechy partii: Struktura organizacyjna Dobrowolne członkostwo Program działania Cele Wolność działania i tworzenia partii Ograniczenia w tworzeniu partii - PARTITIS PROHIBITIO dr Ryszard Balicki

System partyjny ogół legalnie istniejących w danym państwie partii politycznych oraz układ stosunków pomiędzy nimi, a także między nimi a państwem, kształtujący się w toku rywalizacji albo współdziałania w walce o zdobycie władzy państwowej lub jej sprawowanie układ partii politycznych funkcjonujących w danym państwie. Formy i warunki koegzystencji wielkich partii istniejących w danym państwie, mechanizm współrządzenia lub rywalizacji w walce o władzę lub w jej sprawowaniu Rodzaje podsystemów: → Podsystem instytucjonalny – partie polityczne legalnie istniejące → Podsystem normatywny – regulacje prawne dotyczące partii politycznych: konstytucyjne (art. 11 i 13), ustawy o partiach, przepisy o finansowaniu, przepisy dotyczące likwidacji partii politycznych, regulaminy parlamentarne, ordynacja wyborcza, statuty partii o regulaminy działania → Podsystem komunikacyjny – relacje pomiędzy rządzącymi a opozycja, między partiami w koalicji. dr Ryszard Balicki

Funkcje systemów partyjnych legalne forum walki partii politycznych o władzę państwową (ścierają się poglądy i dokonuje się ich konfrontacja) mechanizm umożliwiającymi organizowanie wyborów, przede wszystkim parlamentarnych umożliwiają formowanie ośrodków władzy i wyłanianie ekip rządzących (i ich wymianę) mechanizm integrujący i aktywizujący politycznie społeczeństwo (kształtowanie opinii społecznej i kultury politycznej) dr Ryszard Balicki

System partyjny wg prof. M. Sobolewskiego Monopartyjny: Typu afrykańskiego (postkolonialna) Typu faszystowskiego Typu komunistycznego Dwupartyjny (dwóch partii dominujących) Wielopartyjny: Rozbicia wielopartyjnego (wielopart. nieuporządkowany) Dwublokowy ustabilizowany (wielopart. uporządkowany) System jednej partii dominującej System kooperacji partii Podział ten oparty jest o kryterium liczby partii i relacji pomiędzy nimi dr Ryszard Balicki

System partyjny wg prof. J. Blondela GB, Malta, Nowa Zelandia Dwupartyjny Niemcy Dwuipółpratyjny Szwecja, Norwegia Wielopartyjny z partią dominującą Finlandia, Belgia Partyjny bez partii dominującej Kryterium: liczba rywalizujących partii i dystans ideologiczny między nimi dr Ryszard Balicki

Finansowanie partii politycznej Jawność (art. 11 ust. 2) Zasady finansowania budżetowego: od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa. Subwencje mogą otrzymywać partie, które w ostatnich wyborach do Sejmu przekroczyły próg 3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy) lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład koalicyjnego komitetu wyborczego). Dotacje otrzymują partie za każdy mandat zdobyty w Sejmie lub Senacie. Przyszłość? dr Ryszard Balicki

Grupy nacisku Różnią się od partii tym, że: nie dążą do zdobycia władzy i jej sprawowania reprezentują zazwyczaj interesy społeczne o mniejszym podmiotowo zasięgu formułują cele działania o węższym przedmiotowo zakresie dr Ryszard Balicki

Grupa nacisku Dobrowolne ugrupowanie osób połączonych wspólnymi interesami, dążące drogą wywieranych różnymi sposobami nacisków na ogniwa systemu politycznego państwa do osiągnięcia takiego celu, aby decyzje podejmowane przez organy państwowe były korzystne dla interesów danej grupy. O grupie interesu możemy mówić, jeśli istnieje jakaś zbiorowość połączona wspólnymi celami lub interesami, która podejmuje działania wpływające na politycznych decydentów, mające na celu realizacji swoich postulatów (S. Ehrlich, Władza i interesy – studia struktury politycznej kapitalizmu, Warszawa 1974) Jak więc można zauważyć, grupy interesu nie są czymś nowym w dziejach ludzkości i pojawiły się wraz z tworzeniem się pierwszych ognisk władzy państwowej. Podobnie rzecz się ma z lobbingiem, zwanym inaczej rzecznictwem interesu. dr Ryszard Balicki

Modele stosunków między partiami politycznymi a grupami nacisku Konkurencji: gdy istnieje konflikt między reprezentowanymi przez nie interesami; Współpracy gdy interesy te są zbieżne; Neutralności: gdy interesy reprezentowane przez jeden podmiot są dla drugiego niekonfliktowe (neutralne); Dominacji: grup nacisku nad partią, gdy traci ona wobec nich autonomię i przekształca się w ich polityczną ekspozyturę; Występowania grup nacisku w roli partii politycznej. dr Ryszard Balicki

Formy prawne grup nacisku organizacje (związki) właścicieli, przedsiębiorców, czy pracodawców, organizacje pracobiorców (głównie związki zawodowe) oraz konsumentów, stowarzyszenia, fundacje, pozaparlamentarne ciała o strukturze mieszanej (np. skupiające przedstawicieli pracodawców, pracobiorców i rządu – komisje trójstronne) dr Ryszard Balicki

Funkcje grup nacisku reprezentowanie interesów określonych grup społecznych; wpływanie na organy państwowe; wpływanie na inne ogniwa systemu politycznego państwa. dr Ryszard Balicki

Klasyfikacja grup nacisku z punktu widzenia terytorialnego zakresu działania: krajowe i międzynarodowe w związku z reprezentowanymi interesami: Interesy ekonomiczne grupy podstawowe (grupy kapitału, grupy pracownicze) grupy niepodstawowe (rolnicze, wolnych zawodów, konsumentów itp.), czy nieekonomiczne (kościoły i zrzeszenia religijne, stowarzyszenia kulturalne, filantropijne, humanistyczne) Interesy nieekonomiczne kościoły i związki wyznaniowe, stowarzyszenia kulturalne, filantropijne, itp W zależności od wpływu na skład osobowy i działalność ośrodków władzy: grupy o charakterze politycznym i pozapolitycznym dr Ryszard Balicki

Stosunek państwa do grup nacisku Instytucjonalizacja grup nacisku USTAWA z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa, Dz. U. Nr 169, poz. 1414 z zm. Samo pojęcie lobbing pochodzi od angielskiego słowa lobby oznaczające kuluary jakiegoś budynku. Nowe znaczenie to pojecie uzyskało w XIX, wskutek praktyki spotkań obywateli z parlamentarzystami brytyjskimi w kuluarach Izby Gmin. W czasie takich spotkań interesanci zazwyczaj próbowali nakłaniać deputowanych do podejmowania konkretnych działań w pewnych interesujących ich dziedzinach życia publicznego. Z czasem taką działalność określono jako lobbing. Współcześnie praktyki lobbystczne rozumie się jako „zdolność przekonywania decydenta do zrobienia czegoś, czego w normalnych warunkach nie zrobiłby bez perswazji lobbysty, lub też do zaniechania czegoś, co normalnie by zrealizował”. Lobbing polega więc na oddziaływaniu na rządzących, które ma doprowadzić do korzystnych ustaleń dla oddziaływującego dr Ryszard Balicki

Podmiot działań lobbysty Lobbysta oddziaływuje na organ władzy publicznej. Lobbysta chce, aby odpowiedni organ podjął określone działania: ustanowił odpowiednie przepisy, uchylił obowiązujące prawo, wydał korzystną decyzję) lub zaniechał swoich działań (np. zrezygnował z planów regulacji prawnej jakiejś dziedziny życia).

Przedmiot działań lobbysty Funkcjonariusze publiczni mający kompetencje do decydowania o kwestiach politycznych, prawnych i administracyjnych. Dotyczy to: parlamentarzystów urzędników administracji państwowej (zwłaszcza na szczeblu rządowym) radni i urzędnicy samorządowi Czyli - wszystkie podmioty w jakikolwiek sposób decydujących w sprawach o charakterze publicznym (nawet jeżeli uprawnienia do podejmowania decyzji byłyby im tylko delegowane)

Do widzenia 