Jak demografia kształtuje czytelnictwo w bibliotekach samorządowych powiatu zamojskiego Zamość, 19 listopada 2015 r.

Analiza dotyczyć będzie działalności bibliotek pow. zamojskiego w l okres największych zmian w bibliotekach publicznych pow. zamojskiego Program Rozwoju Bibliotek: 2009 (Łabunie, Grabowiec, Komarów-Osada); 2011 (10 bibliotek gminnych); 2013 (Nielisz i Stary Zamość) PRB zakładał: powszechną automatyzację i internetyzacją bibliotek, cykl szkoleń dla bibliotekarzy w zakresie planowania pracy bibliotek i rozwijania kompetencji bibliotekarzy, szkolenia komputerowe i specjalistyczne (ogółem 18 dni szkoleniowych) uruchomienie programów dotujących różnego rodzaju przedsięwzięcia biblioteczne, m.in. Infrastruktura bibliotek (Sułów, gm. Zamość), Kraszewski. Komputery dla bibliotek (Sułów, Sitno, Radecznica, Szczebrzeszyn, Grabowiec), Zakup nowości wydawniczych do bibliotek, w tym także Priorytet 2 w 2014 ( Nielisz, Sułów, Stary Zamość, gm. Zamość), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (gm. Zamość, Sitno, Adamów)… a także małe programy na działalność biblioteczną, do których często biblioteki aplikują reorganizacja sieci bibliotek: likwidacja filii (Adamów 2011), łączenie bibliotek z innymi instytucjami kultury (Zwierzyniec i Sitno 2014), (niezrealizowane w Szczebrzeszynie 2014), które znacznie wpływają na wyniki czytelnicze

Gminna Biblioteka Publiczna w Adamowie z s. w Potoczku systematyczny spadek liczby ludności (-38, -25, -24, -40), także w grupie dzieci i młodzieży (-41, -12, -24, -34) spadek wyników czytelniczych w l. 2010-2013, czytelnicy (-51, -48, -135, +15); wypożyczenia (-1066, -1862, -2021, +1093) 2011 r. - wyjazdy na szkolenia w ramach PRB oraz choroba pracownika filii Gwałtowny spadek wyników czytelniczych w 2012 r. spowodowany głównie; likwidacją 2 filii bibliotecznych, niedogodną lokalizacją biblioteki gminnej, ograniczeniem zatrudnienia w placówce, niewystarczającą powierzchnią biblioteki, konieczność reorganizacji biblioteki

Gminna Biblioteka Publiczna w Grabowcu systematyczny spadek liczby ludności (-61, -62, -54, -60), w wieku przedprodukcyjnym (-23, -35, -47, -16) liczba czytelników stabilna, nieznaczne wahania czytelnicy (-12, -14, +4, +10); wypożyczenia (-478, +1092, +255, -567) ścisła współpraca ze szkołą podstawową i średnią aktywne formy popularyzacji czytelnictwa stabilna sytuacja kadrowa, lokalowa i finansowa

Samorządowy Ośrodek Kultury – Biblioteka w Komarowie-Osadzie systematyczny spadek liczby ludności (-41, -26, -13, -37) także w grupie dzieci i młodzieży (-15, -8, -15, -9) biblioteki w szkołach, połączone z bibliotekami szkolnymi oraz z ośrodkiem kultury systematyczny spadek wyników czytelniczych czytelnicy (-2, -13, -30, -78) wypożyczenia (-4915, -2473, -1025, -6481) 2013/2014 długoterminowe zamknięcie filii bibliotekarze angażowani do pracy nie związanej z upowszechnianiem czytelnictwa czytelnictwo dorosłych bardzo ograniczone

Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Krasnobrodzie wahania liczby ludności w analizowanym okresie (-30, -36, +24, +12), w grupie dzieci i młodzież (-43, -46, -40, -32) czytelnicy (+46, -31, -15, +108) wypożyczenia (-153, +1579, -1019, +1553) znaczny wzrost wyników czytelniczych w 2014 r. dzięki zastosowaniu nowych atrakcyjnych form upowszechniania biblioteki i czytelnictwa w środowisku lokalnym (automatyzacja usług bibliotecznych, szkolenia młodzieży w zakresie korzystania z tych usług, katalog online, gra biblioteczna Misja Biblioteka, cotygodniowe spotkania z przedszkolakami, szeroka oferta zajęć bibliotecznych dla użytkowników biblioteki, których ostatecznym efektem jest zdobycie aktywnych czytelników, aktywna strona na Facebooku.

Biblioteka Publiczna Gminy Łabunie systematyczny spadek liczby ludności (-26, -31, -25, +4), dzieci i młodzież (-54, -46, -41, -34) czytelnicy (+153, -124, -3, +33) wypożyczenia (+1838, -420, -1048, -597) biblioteka próbuje przeciwdziałać tendencjom demograficznym poprzez promowanie usług bibliotecznych w środowisku lokalnym, ścisła współpraca z przedszkolem i szkołą podstawową, aktywna współpraca ze środowiskiem lokalnych twórców i osób zabiegających o zachowanie spuścizny pokoleń. aktywność biblioteki w działalności wydawniczej dokumentującej dorobek mieszkańców gminy.

Biblioteka Publiczna Gminy Miączyn systematyczny spadek liczby ludności (-71, -14, -61, -63), także dzieci i młodzieży (-70, -44, -79, -55) stabilna liczba czytelników (dogodna lokalizacja biblioteki gminnej) czytelnicy (+6, +5, +22, -2) wzrost liczby wypożyczeń (+737, +131, +1237, -3)

Biblioteka Publiczna Gminy Nielisz z s. w Krzaku systematyczny spadek liczby ludności (-28, -44, -46, -33), w grupie przedprodukcyjnej (-45, 34, -47, -43) czytelnicy (+1, +33, +20, +8) wypożyczenia (+539, +599, +520, +237) wzrost wyników czytelniczych osiągniętych dzięki próbom rozszerzenia sieci bibliotecznej poprzez tworzenie punktów bibliotecznych w rozproszonych na terenie gminy szkołach, pozyskanie dotacji na zakup nowości dla potrzeb bibliotek szkolnych, aktywny fan page biblioteki na facebooku, działalność latarnicza biblioteki na rzecz doskonalenia kompetencji informatycznych społeczności 50+, popularyzacja biblioteki i jej usług wśród najmłodszej grupy odbiorców.

Biblioteka Publiczna Gminy Radecznica systematyczny spadek liczby ludności (-67, +8, -50, -36), w grupie dzieci i młodzieży (-43, -49, -48, -28) czytelnicy (+8, +4, -26, -3) wypożyczenia (+776, +407, +772, -2820) Biblioteka o stabilnej sytuacji lokalowej, kadrowej i finansowej osiąga najwyższe wyniki czytelniczych w powiecie. Systematycznie monitoruje i analizuje stan czytelnictwa, przeciwdziałając negatywnym skutkom zmian demograficznych. Zabiega o stałą aktualizację księgozbioru, systematycznie osiągając jeden z najwyższych wskaźników zakupu nowości bibliotecznych. Biblioteka aktywizująca środowisko osób dorosłych.

Centrum Kultury z Biblioteką w Sitnie wahania liczby ludności w analizowanym okresie (-33, +19, -6, -54), ale spadek w grupie dzieci i młodzież (-47, -24, -27, -38) czytelnicy (+9, -3, +4, -99) wypożyczenia (-1489, -1257, -485, -1367 ) biblioteka o niestabilnej sytuacji w analizowanym okresie. Zmiany lokalowe biblioteki gminnej (2010-11 w szkole, od 2012 w nowym lokalu), długotrwałe zamknięcia 2 filii bibliotecznych (2011-13), połączenie biblioteki z Samorządowym Ośrodkiem Kultury (2014), brak współpracy ze szkołami, zbyt małe nakłady na dopływ nowości bibliotecznych.

Gminna Biblioteka Publiczna w Skierbieszowie systematyczny spadek liczby ludności (-51, -63, -56, -42), w tym dzieci i młodzieży (-33, -40, -38, -34) czytelnicy (-2, -25, -37, -36) wypożyczenia (-1773, -986, +94, -1794) działania biblioteki w zakresie przeciwdziałania spadkowi wyników czytelniczych nie przynoszą spodziewanych efektów. Biblioteka ściśle współpracuje z miejscowym przedszkolem i szkołą, ale to nie wystarcza by utrzymać wyniki czytelnicze. Na spadek wypożyczeń ma niewątpliwie najniższe w powiecie środki na zakup nowości do zbiorów.

Gminna Biblioteka Publiczna w Starym Zamościu systematyczny spadek liczby ludności (-45, -43, -48, +3), także dzieci i młodzieży (-48, -31, -36, -6) czytelnicy (+13, -45, -7, +29) wypożyczenia (+1063, +108, +344, +366) Biblioteka odnotowuje w miarę stabilną liczbę czytelników i wzrost wypożyczeń, głównie dzięki systematycznemu dopływowi nowości wydawniczych do zbiorów – jeden z najwyższych wskaźników zakupu.

Gminna Biblioteka Publiczna im. Feliksy Poździk w Sułowie systematyczny spadek liczby ludności (-38, -34, -64, -66), w grupie dzieci i młodzież (-23, -25, -64, -20) czytelnicy (-13, +24, -57, -17) wypożyczenia (+3176, -101, +194, -1995) wahania stanu czytelnictwa powodowane m.in. problemami kadrowymi, m.in.: 2013 długoterminowe zwolnienie lekarskie, realizacja prac wewnątrzbibliotecznych w ramach realizacji projektów, na które pozyskano środki zewnętrzne, zbyt małe zaangażowanie w promocję czytelnictwa w środowisku.

Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Szczebrzeszynie systematyczny spadek liczby ludności (-73, -35, -75, -68), w grupie dzieci i młodzieży (-49, -87, -40, -67) stabilny poziom czytelnictwa w gminie czytelnicy (+79, +38, -11, +16) wypożyczenia (-5097, +194, +903, -812) zamknięcie w 2011 i zmiana lokalizacji filii bibliotecznej w 2012 r.

Biblioteka Publiczna Gminy Zamość z s. w Mokrem systematyczny wzrost liczby ludności (+224, +244, +180, +109), ale spadek w grupie dzieci i młodzieży (-32, -53, -31, -64) czytelnictwo spada czytelnicy (-189, +13, -77, -107) wypożyczenia (-6056, -10376, -1200, -925) Biblioteka o największej sieci w powiecie (8 placówek), najaktywniejsza działalność środowiskowa, biblioteka wiodąca w PRB, największa aktywność w zakresie pozyskiwania funduszy zewnętrznych, w tym na modernizacje lokali i ich wyposażenia ograniczenia zatrudnienia bibliotekarzy, zmiany godzin otwarcia bibliotek filialnych: 2010 r. pełna obsada w 7 placówkach – 8 bibliotekarzy, od 2013 r. postępuje systematyczne ograniczanie zatrudnienia w 6 filiach do połowy etatu, w 2014 r. 5 bibliotekarzy obsługuje 8 bibliotek.

Centrum Kultury i Biblioteka Publiczna w Zwierzyńcu systematyczny spadek liczby ludności (-14, -16, -6, -50), również grupie dzieci i młodzieży (-30, -25, -2, -26) czytelnicy (-13, +6, -12, -17) wypożyczenia (+144, -1593, +669, -25) Biblioteka na bieżąco kontroluje osiągane wyniki czytelnicze i stara się przeciwdziałać niekorzystnym zjawiskom (utrzymywanie dobrego poziomu dopływu nowości do zbiorów, różne formy popularyzacji czytelnictwa, m.in.: DKK dla dorosłych, szkolenia komputerowe dla seniorów, zajęcia biblioteczne dla dzieci).

Czy demografia wpływa na wyniki czytelnicze osiągane przez biblioteki? Analizując wyniki czytelnicze bibliotek osiągane w okresie 2010-2014 stwierdzić należy: spadek liczby ludności we wszystkich gminach oprócz gm. Zamość, ale tu również spada liczba dzieci i młodzieży niewątpliwy wpływ zmian demograficznych na wyniki czytelnicze duży wpływ bibliotekarzy na przeciwdziałanie tendencjom demograficznym np. (Grabowiec, Krasnobród, Radecznica, Miączyn, Nielisz, Łabunie, Sułów, Szczebrzeszyn Zwierzyniec): aktywizacja działań bibliotecznych promujących czytelnictwo i bibliotekę (biblioteka trzecim miejscem),współpraca ze środowiskiem, ułatwianie dostępu do zbiorów i usług (automatyzacja i internetyzacja bibliotek, punkty biblioteczne, unowocześnianie metod pracy bibliotek, dbałość o systematyczny dopływ nowości do zbiorów niemniej jednak mimo starań bibliotekarzy, aktywności w zakresie popularyzacji czytelnictwa i bibliotek w środowisku, biblioteki w jedynej gminie osiągającej dodatni bilans demograficzny nie są w stanie w obecnym kształcie zahamować spadku wyników czytelniczych. Byłoby to możliwe z pewnością, gdyby udało się przezwyciężyć ograniczenia kadrowe powodujące skracanie czasu pracy bibliotek.

Wskaźniki czytelnictwa w bibliotekach w l. 2010-2014 2011 2012 2013 2014 Czyt./100 mieszk. wypoż./ 100 mieszk. zakup/ Adamów 9,5 174,3 6,2 8,5 152,9 8,1 7,7 116,6 7,0 4,9 76,7 5,3 109,0 13,7 Grabowiec 11,2 297,6 11,0 288,5 10,8 316,3 10,0 325,6 13,3 11,4 317,1 Komarów-O 10,7 593,0 7,2 506,6 6,7 10,5 476,4 7,5 460,5 6,3 8,6 305,7 5,8 Krasnobród 10,2 172,2 7,8 10,9 170,7 6,4 191,8 7,6 10,3 177,8 11,7 199,3 Łabunie 18,0 297,2 12,4 20,3 316,1 9,7 18,4 307,3 12,0 16,8 310,3 12,1 17,4 298,9 11,1 Miączyn 14,0 263,0 13,2 14,2 276,1 11,9 272,2 14,4 293,5 14,8 294,8 5,9 Nielisz 5,6 130,2 5,7 139,1 3,8 149,2 4,7 6,6 159,3 4,8 6,8 164,5 Radecznica 21,5 332,0 21,8 346,8 11,5 22,7 367,2 16,7 22,3 379,9 15,5 334,4 13,4 Sitno 166,9 8,7 143,5 7,4 121,0 113,5 8,0 93,9 7,1 Skierbieszów 14,7 378,3 6,1 346,7 326,3 13,1 301,9 5,0 Stary Zamość 10,1 95,2 17,1 115,2 118,6 9,9 124,3 132,7 13,9 Sułów 12,2 305,0 13,6 372,6 12,6 372,2 16,2 377,4 17,7 11,3 342,7 25,5 Szczebrzeszyn 9,6 346,2 305,2 8,4 309,0 314,1 310,4 Gm. Zamość 14,3 245,2 12,8 214,1 11,6 157,5 150,2 12,7 11,8 145,3 Zwierzyniec 397,4 14,6 398,6 377,7 388,0 14,1 389,6

Dziękuję za uwagę Danuta Zwolińska Dział Promocji i Upowszechniania Czytelnictwa Książnica Zamojska im. Stanisława Kostki Zamoyskiego ul. Kamienna 20 22-400 Zamość tel./fax. 84 6271154, 84 6384038, 84 6385872 wew. 27 www.biblioteka.zamosc.pl e-mail: info@biblioteka.zamosc.pl e-mail: pimbpinstr@wp.pl