Zasady prawidłowej legislacji Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

Źródło zasad prawidłowej legislacji zasady prawidłowej legislacji jako formalny składnik zasady państwa prawnego: Art. 2 Konstytucji Dodatkowo inne szczególne przepisy Konstytucji

Wielostopniowość zasad zasada demokratycznego państwa prawnego zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa szczegółowe zasady, dla których wspólnym mianownikiem jest zasada prawidłowej legislacji

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa niemiecka koncepcja Vertrauensschutz

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa Inaczej zasada lojalności państwa wobec obywateli – bo akcentuje bardziej relacje między państwem i obywatelami od strony państwa niż od strony stosunku obywateli do państwa.

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa Ochrona zaufania nie zakłada niezmienialności prawa. Adresaci norm nie mogą oczekiwać, że prawne unormowanie ich praw lub obowiązków nie ulegną kiedykolwiek zmianie, ani tego że ustawodawca nie wprowadzi zmian dla niech niekorzystnych, czyli takich, które zniosą lub ograniczą przyznane mu wcześniej prawa podmiotowe. Granicą jednak jest, by wprowadzane modyfikacje nie były dla jednostki zaskakujące i nie miały charakteru arbitralnego wyrok z: 8 grudnia 2011 r., P 31/10

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa Zasada zaufania (lojalności) odnosi się do zarówno do: trybu i formy stanowionego prawa całego procesu stosowania prawa, w tym jego wykładni

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa nakazuje, by każdy organ państwowy (w tym też ustawodawca) traktował obywatela z zachowaniem minimalnych reguł uczciwości przepisy prawne nie mogą zawierać pułapek, dawać obietnic bez pokrycia lub cofać nagle złożonych obietnic

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa przepisy nie mogą stwarzać organom możliwości nadużywania swojej pozycji zasada, by nie stanowić przepisów, które nakazywałyby obciążanie obywateli, bez jednoczesnego wprowadzenia zasad postępowania odpowiednio jasnych umożliwiających dochodzenie przez obywateli swoich praw;

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa Ochrona zaufania powinna być tym staranniej brana pod uwagę przez ustawodawcę, im bardziej jest wydłużona perspektywa czasowa podejmowanych przez państwo działań. Wyrok z 7 lutego 2001 r., K 27/00 Wyrok z 25 czerwca 2002 r., K 45/01

Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa Generalny obowiązek urzędowego opublikowania powszechnie obowiązującego aktu normatywnego przed jego wejściem w życie jako konsekwencja zasady zaufania obywateli do państwa Wyrok z 7 lipca 2003 r., SK 38/01

Dopuszczalne odstępstwa od zasady zaufania obywateli do państwa Gdy przemawiają za tym szczególnie istotne wartości konstytucyjne. m.in. konieczność ochrony równowagi budżetowej

Zasady szczegółowe składające się na zasadę prawidłowej legislacji zasada niedziałania prawa wstecz zasada ochrony praw nabytych oraz związane z nią zasada pacta sunt servanda oraz zasada ochrony interesów w toku zasada nakazująca stosowanie przepisów przejściowych zasada odpowiedniej vacatio legis zasada zakazująca zmiany prawa podatkowego w trakcie roku podatkowego zasada określoności przepisów prawa zasada proporcjonalności

Zasada niedziałania prawa wstecz (zakaz retroakcji prawa) element koncepcji państwa prawnego (art. 2) w odniesieniu do przepisów represyjnych znajduje dodatkowe oparcie w art. 42 ust. 1 Konstytucji (zasada nullum crimen sine lege)

Wąskie rozumienie retroakcji prawa Orzeczenie U 1/86 Nie można stanowić norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń, które miały miejsce (tj. powstały i zakończyły się) przed wejściem w życie nowych norm prawnych i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych normami tymi przewidzianymi, zasada retroakcji jest naruszona, jeżeli w drodze pewnej fikcji zostaje przyjęte, że ustawa obowiązywała przed jej wejściem w życie

Wąskie rozumienie retroakcji prawa Zakaz ten ma gwarantować podmiotom prawa, by mogły one układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie narażą się na skutki prawne swojego działania, których nie mogły przewidzieć. Wyrok z 24 maja 1994 r., K 1/94

Wąskie rozumienie retroakcji prawa Wąskie ujęcie abstrahuje od tego, czy nowa norma jest korzystniejsza dla adresatów, czy też ich obciąża, pogarsza ich sytuację.

Szerokie rozumienie retroakcji Zasada niedziałania prawa wstecz może się odnosić wyłącznie do sytuacji, w których ogranicza się prawa lub zwiększa się zobowiązania adresatów normy prawnej. Wyrok z 27 lutego 2002 r., K 47/01- konstytucyjność przepisów regulujących opodatkowanie dochodów osób fizycznych

Retroaktywność a retrospektywność prawa Retroaktywność prawa - gdy regulacja odnosi się do stosunków prawnych zaistniałych i zakończonych przed wejściem w życie nowych przepisów, Retrospektywność prawa – gdy stosunki zaistniałe wcześniej nadal trwają po wejściu w życie nowych przepisów

Istota retroaktywności prawa Retroaktywność prawa może polegać albo na tym, że: przepis prawny nakazuje wiązać w przyszłości odmienne skutki prawne z określonym przeszłym faktem prawnym, przepis nakazuje wiązać w przyszłości odmienne skutki prawne zarówno z określonym w nim faktem przeszłym, jak i z faktami zaistniałymi w czasie pomiędzy owym faktem przeszłym a nabyciem mocy prawnej przez retroaktywny przepis (np. wyrok z 25 maja 2004 r. SK 44/03 - konstytucyjność przepisów dotyczących terminów przedawnienia).

Odstępstwa od zasady nieretroakcji Zdaniem TK wsteczne działanie prawa jest możliwe, jeśli: a) nie są to przepisy prawa karnego lub prawa daninowego; b) mają one rangę ustawową; c) ich wprowadzenie jest konieczne dla realizacji lub ochrony innych, ważniejszych i konkretnie wskazanych wartości konstytucyjnych oraz spełniona jest zasada zbilansowania (proporcjonalności sensu stricto);

Odstępstwa od zasady nieretroakcji d) nie powodują one ograniczenia praw lub zwiększenia zobowiązań adresatów norm prawnych, ale poprawiają sytuację prawną niektórych adresatów danej normy prawnej (ale nie kosztem pozostałych adresatów tej normy); e) problem rozwiązywany przez te regulacje nie był znany ustawodawcy wcześniej i nie mógł być rozwiązany z wyprzedzeniem bez użycia przepisów działających wstecz”.

Zasada ochrony praw nabytych art. 2 Konstytucji w odniesieniu do praw majątkowych art. 64 ust. 2 (ochrona prawa własności i innych praw majątkowych)

Istota zasady ochrony praw słusznie nabytych Istota tej zasady – nowe regulacje prawne powinny w zasadzie (bo są wyjątki) chronić prawa nabyte (uzyskane), a zatem raz nabyte prawo nie może być odebrane lub niekorzystnie zmodyfikowane bez pełnego ekwiwalentu utraconych uprawnień.

Zakres zasady ochrony praw słusznie nabytych Zasada ta obejmuje zarówno prawa podmiotowe prywatne, jak i publiczne (np. emerytalne), nie odnosi się natomiast do wolności. Wyrok z 22 kwietnia 1999 r. K 5/99 Wyrok z 18 września 2006 r., SK 15/05

Zakres zasady ochrony praw słusznie nabytych Ochronie podlegają zarówno praw nabyte na podstawie: ustawy aktu indywidualnego Wyrok z 20 grudnia 1999 r., K 4/99

Zakres zasady ochrony praw słusznie nabytych Ochroną jako prawo nabyte nie jest objęte uprawnienie: do zajmowania urzędu publicznego lub sprawowania funkcji publicznej (wyrok z 18 marca 1997 r., K 15/96 ; „prawo” członka rady nadzorczej w przedsiębiorstwie do zasiadania w niej przez całą kadencję (wyrok z 7 V 2001 r. K 19/00 ).

Zakres zasady ochrony praw słusznie nabytych Odnosi się nie tylko do praw nabytych definitywnie, ale także do tzw. ekspektatyw (prawnie uzasadnione oczekiwanie nabycia prawa), TK odnosi zasadę ochrony praw nabytych tylko do tzw. ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych.

Ekspektatywa maksymalnie ukształtowana  Ochrona ekspektatyw obejmuje wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne, a przy tym maksymalnie ukształtowane Wyrok z 31 stycznia 2006 r., K 23/04

Ekspektatywa maksymalnie ukształtowana Ekspektatywy maksymalnie ukształtowane, to takie, które spełniają wszystkie zasadnicze przesłanki nabycia praw z mocy danej ustawy, bez względu na jej późniejsze modyfikacje.

Uprawnienia nie podlegające ochronie Ochronie podlegają tylko prawa słusznie nabyte. Nie korzystają z niej prawa: nabyte nielegalnie, budzące zastrzeżenia z punktu widzenia moralności lub na podstawie niesprawiedliwie ustanowionych przepisów, wówczas gdy mają one charakter przywilejów i naruszają zasadę równości w prawie i zasadę sprawiedliwości społecznej

Uprawnienia nie podlegające ochronie Orzeczenie z 22 sierpnia 1990 r., K 7/90 – renty prominenckie Wyrok K 6/09 –zasady obliczania świadczeń emerytalnych członków WRON oraz byłych funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa PRL.

Uprawnienia nie podlegające ochronie Ochroną nie są objęte: prawa nieuzasadnione w świetle aksjologii Konstytucji RP z 1997 r. Wyrok z 6 kwietnia 2004 r., SK 56/03 – pozbawienie ulg telekomunikacyjnych nie narusza zasady ochrony praw nabytych

Dopuszczalne odstępstwa od zasady ochrony praw nabytych Odstępstwo mogą usprawiedliwiać okoliczności społeczno-gospodarcze: równowaga finansowa państwa, kryzys gospodarczy niekorzystne trendy demograficzne tzw. konieczność gospodarcza państwa (choć tutaj z zachowaniem ostrożności)

Dopuszczalne odstępstwa od zasady ochrony praw nabytych wyrok K 5/99 – nie narusza zasady ochrony praw nabytych wygaszanie praw do emerytury kolejowej na podstawie kryterium daty urodzenia; wyrok z 10 lipca 2008 r., K 33/06 – wydłużenie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganego dla uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym

Zasady służące realizacji zasady ochrony praw nabytych zasada pacta sunt servanda zasady ochrony interesów w toku nakaz stosowania przepisów przejściowych

Zasady ochrony interesów w toku Interes w toku to przedsięwzięcie inwestycyjne (wg TK – zasadniczo jedynie finansowe, gospodarcze) rozpoczęte pod rządami dawnych przepisów i trwające w trakcie obowiązywania nowych przepisów, w zakresie takich interesów ustawodawca powinien wyznaczyć pewien okres czasu, w którym powinno być możliwe prowadzenie interesów według z góry ustalonych zasad czy reguł gry, do zakończenia tych interesów

Zasady ochrony interesów w toku Interesami w toku nazywamy te przedsięwzięcia gospodarcze i finansowe, które rozpoczęto na gruncie dotychczas obowiązujących przepisów, lecz są niezakończone w sytuacji, gdy te przepisy uległy zmianie. Wyrok z 25 listopada 1997 r., K 26/97

Zasady ochrony interesów w toku Sytuacja prawna podmiotów dotkniętych nową regulacją powinna być poddana takim przepisom przejściowym, by podmioty te mogły dokończyć swoje przedsięwzięcia podjęte na podstawie wcześniejszej regulacji w uzasadnionym przeświadczeniu, że regulacje te są i pozostaną stabilne Np. wyrok z 10 lutego 2015 r., P 10/11

Zasady ochrony interesów w toku Warunki stosowania tej zasady wg TK: przepisy prawne muszą wyznaczać pewien horyzont czasowy dla realizowania określonych interesów; przedsięwzięcie musi mieć z natury charakter rozłożony w czasie i nie może być realizowane w wyniku jednego zdarzenia gospodarczego; obywatel musi faktycznie rozpocząć określone przedsięwzięcie w okresie obowiązywania dawnych przepisów.

Nakaz stosowania przepisów przejściowych Ustawodawca dokonując zmiany przepisów prawnych musi rozstrzygnąć, jakie przepisy stosować do sytuacji ukształtowanych na podstawie poprzedniego stanu prawnego i które trwają nadal po wejściu w życie nowo ustanowionych przepisów.

3 możliwości, które ma w tym zakresie ustawodawca: 1. przyjęcie zasady bezpośredniego działania nowego prawa do wszystkich sytuacji, które powstały po wejściu w życie nowych przepisów, i tych które powstały wcześniej, ale nadal trwają – jest to możliwe jeżeli nie narusza zasady ochrony praw nabytych 2. przyjęcie zasady przedłużonego działania nowego prawa do czasu wygaśnięcia stosunków prawnych, które powstały wcześniej

3 możliwości, które ma w tym zakresie ustawodawca: 3. przez pewien czas ustalony przez ustawodawcę obowiązują tzw. przepisy przejściowe – na ich mocy dawne przepisy stosuje się do zdarzeń powstałych przed wejściem w życie nowej regulacji, a nowe przepisy do zdarzeń powstałych po ich wejściu w życie.

Zasada stosowania przepisów przejściowych Nie jest konieczne zastosowanie przepisów przejściowych, gdy ochronę prawe nabytych w wystarczającym stopniu zapewnia odpowiednio długie vacatio legis (umożliwiające dokończenie wcześniejszych interesów, przedsięwzięć).

Zasada odpowiedniej vacatio legis  Pojęcie vacatio legis – okres pomiędzy ogłoszeniem aktu prawnego a jego wejściem w życie art. 88 ust. 1 Konstytucji – bezwzględny obowiązek publikacji aktów prawnych jako warunek ich wejścia w życie

Zasada odpowiedniej vacatio legis Ogólne zasady w kwestii okresu vacatio legis zawiera ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych z 2000 r.: 14 dni w przypadku aktów zawierających przepisy powszechnie obowiązujące oraz 3 dni w przypadku przepisów porządkowych (prawo miejscowe)

Zasada odpowiedniej vacatio legis Okres dostosowawczy należy liczyć od dnia urzędowego opublikowania aktu normatywnego, tzn. daty wydania danego numeru dziennika urzędowego, nie traktując tej daty w sposób formalny i uwzględniając moment, w którym adresaci uzyskali faktyczną możliwość zapoznania się z tekstem nowo podjętego aktu. Wyrok z 14 lipca 2003 r., K 35/01

Zasada odpowiedniej vacatio legis Ustawa dopuszcza odstępstwo od tej ogólnej zasady: gdy z treści regulacji nie wynika obowiązek przygotowania się do jej wejścia w życie i nie ma groźby naruszenia praw nabytych, gdy przemawia za tym ważny interes społeczny, np., zapobieganie oszustwom czy nadużyciom podatkowym

Zasada odpowiedniej vacatio legis Ważny interes publiczny może uzasadnić wyjątkowe skrócenie tego okresu lub nawet całkowite pominięcie (zob. K 45/01 z 25 czerwca 2002 r., a także P 1/95 z 11 września 1995 r., jak również K 2/94 z 18 października 1994 r. i K 9/92 z 2 marca 1993 r.), ale tylko wtedy, gdy nowe przepisy nie nakładają na obywateli nowych obowiązków (K 13/99 z 3 listopada 1999 r.).

Zasada odpowiedniej vacatio legis TK wymaga, by okres vacatio legis był odpowiedni, co ocenia się w kontekście danej regulacji.  

Zasada odpowiedniej vacatio legis Szczególnie rygorystycznie wymóg okresu dostosowawczego jest odnoszony przez TK w odniesieniu do: prawa daninowego prawo karne (wyrok z 2 grudnia 2014 r., P 29/13) w wypadku zmian prawa wyborczego okres ten powinien wynosić co najmniej 6 miesięcy.

Zakaz zmian obciążeń podatkowych w ciągu roku podatkowego Zmiany takie, np. dotyczące obciążeń podatkiem dochodowym od osób fizycznych, powinny być przeprowadzone najpóźniej na miesiąc przed zakończeniem poprzedniego roku podatkowego Np. wyrok z 15 lutego 2005 r. K 48/04

Zasada określoności prawa  Zasada określoności prawa TK wyprowadza: z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2), w przypadku przepisów prawa karnego zasadę tę TK wywodzi z art. 42 Konstytucji (nakaz typizacji czynów karalnych w ustawie oraz zasada nullum crimen sine lege).

Zasada określoności prawa Zasada określoności prawa jest jedyną zasadą prawidłowej legislacji, która ma charakter absolutny, tzn. nie dopuszcza wyjątków; w ślad za niemieckim TK polski TK przyjmuje, że prawo niejasne i dookreślone jest niekonstytucyjne.

Zasada określoności prawa Zdaniem TK określoność przepisów prawa należy wiązać z ich „poprawnością”, „precyzyjnością” i „jasnością”. poprawność – to formułowanie przepisów prawnych zgodnie z prawidłami języka polskiego i zasadami logiki formalnej

Zasada określoności prawa Jasność przepisu Trybunał wiąże z jego zrozumiałością dla adresatów, rozumiejąc pod tym pojęciem nakaz tworzenia przepisów klarownych i zrozumiałych dla ich adresatów, którzy od racjonalnego ustawodawcy mogą oczekiwać stanowienia norm prawnych nie budzących wątpliwości co do treści nakładanych obowiązków i przyznawanych uprawnień.

Zasada określoności prawa Precyzyjność przepisów polega na jednoznaczności w ustaleniu ich znaczenia i wskazania skutków prawnych, w konkretności nakładanych obowiązków i przyznawanych praw, tak by ich treść była oczywista i pozwalała na wyegzekwowanie.

Zasada określoności prawa Większy rygoryzm co do wymogu określoności przepisów Trybunał odnosi przy tym do regulacji wyznaczających status jednostki. W wyroku z 30 X 2001r. (K 33/00) stwierdził, że przepis tworzący prawa lub nakładający obowiązki winien być sformułowany w sposób pozwalający jednoznacznie ustalić, kto, kiedy i w jakiej sytuacji im podlega oraz powinien być na tyle precyzyjny, aby możliwa była jego jednolita wykładnia i stosowanie.

Zasada określoności prawa Dotyczy to w największym stopniu prawa karnego i prawa daninowego. Wyrok z 19 września 2006 r. K 7/05 Wyrok z 9 października 2007 r., SK 70/06

Zasada określoności prawa Wyrok z 13 III 2007r. (K 8/07) dot. obowiązku złożenia oświadczeń majątkowych przez radnych oraz wójtów (burmistrzów, prezydentów miast).

Źródła zasady proporcjonalności: Zasada proporcjonalności (inaczej zakaz nadmiernej ingerencji w sferę praw i wolności jednostki )   Źródła zasady proporcjonalności: art. 2 (zasada demokratycznego państwa prawnego) art. 31 ust. 3 Konstytucji (przesłanki dopuszczalności ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw)

3 wymogi wynikające z zasady proporcjonalności 1. wprowadzane ograniczenie jest konieczne dla realizacji założonego przez ustawodawcę celu (nie można go zrealizować za pomocą innych metod) – wymóg konieczności ograniczeń 2. wprowadzane ograniczenie jest w stanie doprowadzić do zakładanego przez ustawodawcę celu – wymóg adekwatności ograniczeń

Zasada proporcjonalności 3. wprowadzane ograniczenie nie jest nadmierne- to znaczy, że istnieje rozsądna proporcja między wynikającymi z niego uciążliwościami dla jednostki a możliwymi do osiągnięcia efektami zakładanymi przez ustawodawcę – wymóg proporcjonalności sensu stricto ograniczeń

Zasada proporcjonalności Bardziej rygorystycznie tę zasadę TK ujmuje odnośnie praw i wolności osobistych i politycznych, większą swobodę, zdaniem TK, ma ustawodawca w przypadku ograniczeń praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych.  

Zasada proporcjonalności W orzecznictwie konstytucyjnym przyjmuje się, że im cenniejsze jest dobro ograniczane i wyższy jest stopień tego ograniczenia, tym cenniejsza musi być wartość uzasadniająca ograniczenia” – wyrok z 25 lipca 2013 r., P 56/11

Dochowanie przepisanego trybu ustanowienia aktu normatywnego Nie można mówić o ustawie, gdyby dany akt nie został uchwalony przez Sejm (art. 120 konstytucji) i doszedł do skutku bez zachowania konstytucyjnych elementów trybu ustawodawczego (art. 118-113).

Dochowanie przepisanego trybu ustanowienia aktu normatywnego Zdaniem Trybunału art. 2 konstytucji nie nakłada na ustawodawcę obowiązku konsultowania się z adresatami prawa przy wprowadzaniu nowych rozwiązań prawnych, chociaż gdy taki obowiązek prawodawca przewidzi w ustawie, organy wydające akt normatywny muszą – przy realizacji normy kompetencyjnej do wydania danego aktu normatywnego – je zachować (K 1/14).