EMOCJE, EKSPRESJA EMOCJONALNA, INTELIGENCJA EMOCJONALNA WYKŁAD V EMOCJE, EKSPRESJA EMOCJONALNA, INTELIGENCJA EMOCJONALNA

EMOCJE – ZAŁOŻENIA DEFINICYJNE (JENKINS, OATLEY 2003) Procesy psychiczne o różnorodnych źródłach powstawania, złożonym przebiegu i konsekwencjach. Emocja jest wynikiem nieświadomej lub świadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy podmiotu. Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeśli zdarzenie jest zgodne z tymi cechami/interesami, a negatywna – jeśli jest z nimi niezgodna Istotą – gotowość do działania i udostępnienie, podsuwanie (prompting) planów behawioralnych. Na ogół konkretna emocja jest doznawana jako specyficzny stan umysłowy, któremu mogą towarzyszyć stany somatyczne, akty ekspresji i działania.

EMOCJE PODSTAWOWE I POCHODNE Wg Ekmana emocje podstawowe to: strach, złość, smutek, radość, wstręt i zaskoczenie, gdyż są one doświadczane i rozpoznawane przez wszystkich ludzi. Inne emocje, o których nie można tego powiedzieć są jego zdaniem mieszanką emocji podstawowych, a ich wyrażanie zależy od czynników kulturowych. Wokół zaskoczenia jako emocji było wiele kontrowersji – ostatecznie Ekman ograniczył listę do 5 emocji: strach, złość, smutek, radość i wstręt. Inne emocje (pochodne) powstają jako mieszanka emocji podstawowych. Carroll Izard opiera swą listę emocji podstawowych na uniwersalności ekspresji twarzy, ale dodaje jeszcze 2 warunki: specyficzność substratu neuronalnego i odróżnialna jakość subiektywna. Do emocji podstawowych Izard zalicza: strach, złość, smutek, radość, wstręt, wstyd, poczucie winy, zaskoczenie, zainteresowanie, pogardę.

EMOCJE PODSTAWOWE I POCHODNE Podejście ewolucyjne (Robert Plutchik) - emocje podstawowe to te obserwowalne na różnych poziomach filogenetycznych, mające znaczenie adaptacyjne dla walki o przetrwanie jednostki i gatunku (czyli w duchu darwinowskim) strach, złość, smutek, radość, akceptacja, wstręt, antycypacja, zaskoczenie. Koło emocji Plutchika - opisuje relacje między różnymi emocjami, analogicznymi do kolorów na kole. Wymiar pionowy reprezentuje intensywność, a koło poziome reprezentuje stopień podobieństwa. Emocje przeciwległe na kole są emocjami przeciwnymi. Według Plutchika nie możemy doświadczać ich w tym samym czasie.

LINGWISTYCZNE PODEJŚCIE DO EMOCJI Podstawowe czyli prototypowe - emocje wymieniane najszybciej i najczęściej zazwyczaj wymienia się: miłość, strach, złość, smutek, szczęście Wg Plutchika - emocje pochodne stanowią mieszankę emocji podstawowych Wg Kempera - emocje pochodne powstają wskutek pojawiania się emocji podstawowych w specyficznych sytuacjach społecznych (np. poczucie winy rezultatem strachu przed karą za zabronione działanie)

EMOCJE A INNE STANY EMOCJONALNE Emocje można odróżnić od nastrojów ze względu na czas trwania. Emocje są krótkotrwałe, rzędu sekund lub minut. Nastroje trwają od kilku godzin do kilku dni. Emocje, które trwają godzinami są efektem sumowania powtarzających się krótszych epizodów emocjonalnych. Jeśli jakiś stan trwa tygodniami lub miesiącami to mamy do czynienia z zaburzeniami afektywnymi, a nie z nastrojem. Specyficzne cechy emocjonalne ludzi (zgeneralizowana skłonność do przezywania lęku lub radości, poczucia winy itd.) można zakwalifikować do trwałych charakterystyk osobowościowych jednostek (negatywna emocjonalność przypisywana np. do neurotyzmu, a pozytywna – ekstrawersji).

EKSPRESJA EMOCJI Ekspresja emocji - wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla obserwatora wskazówką przeżywania przez tę osobę emocji. Intencjonalne i nieintencjonalne Emocje (intencjonalne) mogą wynikać z relacji łączących człowieka z jakimś obiektem. W umyśle istnieją stany afektywne i stany gotowości związane z obiektami. Badania nad wskaźnikami emocji w naturalnych warunkach (np. w parach, w intymnych związkach) wskazują na inne, niż ekspresje mimiczne wskaźniki emocji. Są to m.in. oznaki głosowe/wokalne, werbalne, kontekstowe/sytuacyjne.

EKSPRESJA EMOCJI I JEJ TYPY Źródła współczesnych podejść dot. ekspresji emocjonalnych (Ekman, Izard) istnieją jeszcze w pracach Karola Darwina (emocja ma przypisaną sobie ekspresję, czas trwania i ew. procesy fizjologiczne, jak łzy), ale też w założeniach klasycznej teorii Tomkinsa (emocje jako podstawowe „wzmacniacze” motywacyjne – amplifiers oraz ekspresje mimiczne jako pierwotne „wzmacniacze” emocji). Dwuczynnikowa, neurokulturowa teoria ekspresji emocjonalnych Paula Ekmana oparta na złożeniu istnienia dwóch czynników: biologicznego, neuronalnego powszechnego w całym gatunku i ograniczonego do ekspresji kilku emocji podstawowych, kulturowo determinowanych reguł okazywania emocji (kiedy, gdzie i jak można wzmacniać, neutralizować, osłabiać i maskować emocje)

PhotoArk Joel Sartore dla National Geographic

DOWODY NA UNIWERSALNOŚĆ WYRAZÓW TWARZY Ludzie różnych kultur poprawnie (60-80% trafnych rozpoznań) rozpoznają wyrażane twarzą emocje złości, pogardy, wstrętu, strach, smutku i zaskoczenia. U ludzi z różnych kultur pojawia się taki sam wyraz niektórych emocji, np. śmiech podczas zabawy, złości podczas kłótni, emocji negatywnych podczas oglądania stresującego filmu. Duża zgodność opinii dotyczących tego, jakie ekspresje są typowe dla poszczególnych emocji Ale: uniwersalność wyrazu twarzy to nie to samo co uniwersalność innych składników emocji

MECHANIZMY KONTROLI EKSPRESJI MIMICZNEJ Dezintensyfikacja emocji – np. całkowite zaskoczenie ograniczone do umiarkowanego zdziwienia Neutralizowanie emocji – skrywanie emocji przed otoczeniem, np. pokerzysta podczas gry Nadintensyfikacja emocji – np. umiarkowane zadowolenie przeradza się w manifestację wielkiej radości, euforii Maskowanie emocji – eksponowanie, ekspresja pożądanych emocji np. szczęścia czy zadowolenia, w celu ukrycia, maskowania prawdziwie towarzyszących emocji, np. skrępowania zdenerwowania.

MIKROEKSPRESJE EMOCJI Mikroekspresja jest to krótko trwająca, rzędu 50 milisekund, automatyczna ekspresja mimiczna, charakterystyczna dla rzeczywiście przeżywanej emocji. Reakcja mimiczna pojawia się automatycznie podczas przeżywania określonej emocji i często ukrywana i trudno dostrzegalna Ze względu na krótki czas trwania nie można ich świadomie kontrolować. Mikroekspresje mogą być wykorzystywane do wykrywania oszustwa i kłamstwa u rozmówcy, gdy jego sygnały werbalne są sprzeczne z mimiką mikroekspresji. Pomiaru mikroekspresji dokonuje się na lotniskach, w miejscach publicznych, na stadionach. Mają za zadanie skanować twarze ludzi w poszukiwaniu negatywnych emocji, szczególnie złości i agresji. W celu wychwytywania potencjalnych terrorystów Obecnie wiedza o mikroekspresjach może być bardzo przydatna w biznesie, negocjacjach, sprzedaży czy analizach prawnych. Mikroekspresje odkrył Ekman w 1966 roku, kiedy oglądał w zwolnionym tempie nagranie cierpiącej na depresję pacjentki szpitala psychiatrycznego. Przekonywała lekarza, że depresja minęła. Na filmie odtworzonym w zwolnionym tempie dało się jednak zauważyć, że tuż przed śmiechem na twarzy kobiety pojawiał się wyraz głębokiego smutku i bólu. Mikroekspresje odkrył Ekman w 1966 roku, kiedy oglądał w zwolnionym tempie nagranie cierpiącej na depresję pacjentki szpitala psychiatrycznego. Przekonywała lekarza, że depresja minęła. Na filmie odtworzonym w zwolnionym tempie dało się jednak zauważyć, że tuż przed śmiechem na twarzy kobiety pojawiał się wyraz głębokiego smutku i bólu.

SYSTEMY KODOWANIA EKSPRESJI MIMICZNYCH Izard i wsp. (1979, 1983) - systemy MAX i AFEX; założenie istnienia zbioru dyskretnych podstawowych emocji; system zawiera cechy pozwalające na najlepsze rozróżnienie pomiędzy nimi; Ekman i Friesen (1978) – system FACS (Facial Action Coding System) stanowiący katalog „jednostek ruchowych” „action unit - AU” (mięśni twarzy) i ich widzialnych ruchów; dodatkowo istnieje katalog konfiguracji tych ruchów uważanych za ekspresje konkretnych emocji; Duża trudność i czasochłonność w nauczeniu posługiwania się tymi systemami (jedna sekunda nagrania w pełni widocznej twarzy wymaga minimum 100 sekund kodowania), od lat 90 próby zautomatyzowania i skomputeryzowania kodowania i rozpoznawania.

FACE READER W SYSTEMIE NOLDUS – PRZYKŁADY PROJEKTÓW BADAWCZYCH Projekt nad stworzeniem platformy do badania, diagnozowania i wzmacniania empatii w środowisku społecznym, z użyciem avatarów; Pomiar czasowych emocji podczas samooceny – test wykorzystania Face Readera; Wieloelementowa analiza emocji podczas kompleksowej nauki w inteligentnym system multi-agentowym; Rozpoznawanie emocjonalnych ekspresji mimicznych: rola mimicznych (facial) i kontekstowych informacji w dokładności rozpoznawania; Koncentracja na ja i reaktywność emocjonalna – rola kultury; Dynamika reakcji autonomicznego układu nerwowego oraz mimiki na zapachy.

INTELIGENCJA EMOCJONALNA - P. SALOVEY & J. D. MAYER Inteligencja Emocjonalna (emotional quotient, EQ; emotional intelligence, EI) - metazdolność do kontrolowania i efektywnego wykorzystywania sfery emocjonalnej jednostki, w celu zwiększenia efektywności i adekwatności jej zachowań i zapewnienia przez maksymalnie długi czas pozytywnego stanu emocji. IE jako inteligencja: aspekt rozwojowy, występowanie w strukturze IE czynnika ogólnego, specyficzny wzorzec korelacji pomiędzy poszczególnymi zdolnościami oraz innymi rodzajami inteligencji.

MIEJSCE IE WŚRÓD POJĘĆ POKREWNYCH Intrapsychiczne podejścia Saloveya i Mayera vs podejście interpersonalne i społeczne innych badaczy: Kompetencja emocjonalna C. Saarni – skuteczność w przeprowadzaniu wywołujących emocje transakcji społecznych. Inteligencja społeczna H. Gaardnera – m.in. zdolności przywódcze, negocjacyjne, empatia, zdolność przeprowadzania analiz społecznych. Inteligencja praktyczna R. Sternberga. Synchronia emocjonalna D. Golemana – dostrajanie się, wpływ emocjonalny. Osobowość normalna, optymalna wg Costy i McCrae.

STRUKTURA SKALI INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ liczba pozycji  Cronbacha % wyjaśnianej wariancji Wymiar „regulacja nastroju” - strategie radzenia sobie z niepożądanymi i dysfunkcjonalnymi stanami emocjonalnymi 7 0,63 22,5% Wymiar „percepcja emocji i empatia” - umiejętności rozpoznawania i odczuwania emocji wyrażanych przez innych ludzi 9 0,73 6,1% Wymiar „wgląd i wiedza emocjonalna” – autorefleksja emocjonalna oraz zdolność do wyciągania wniosków i dokonywania generalizacji na podstawie własnych przeżyć emocjonalnych 5,5% Inteligencja emocjonalna 25 0,81 34,1% RMSEA=0,046 2/df=2,524 GFI=0,925 AGFI=0,910

ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY WYMIARAMI IE Regulacja nastroju 0,485 Inteligencja Emocjonalna Percepcja i empatia 0,440 0,483 Wgląd i wiedza

PROFILE INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ

PROFILE IE A WYMIARY OSOBOWOŚCI