Etyka zawodów prawniczych Paweł Jabłoński

Kwestie organizacyjne

Wykładowcy Dr hab. Przemysław Kaczmarek pok. 512 bud. A przemyslaw.kaczmarek@uwr.edu.pl Dr Paweł Jabłoński pok. 512. bud. A wtorek 15.00-17.00 pawel.jablonski@uwr.edu.pl

Warunki zaliczenia wykładu wykład + ćwiczenia zaliczenie pisemne (dwa pytania z wykładu, dwa z tekstów) termin

Literatura przedmiotu P. Skuczyński, S. Sykuna (red.), „Leksykon etyki prawniczej. 100 podstawowych pojęć”, Warszawa 2013. H. Izdebski, P. Skuczyński (red.), „Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy”, Warszawa 2008. W. Galewicz (red.), „Moralność i profesjonalizm. Spór o pozycję etyk zawodowych”, Kraków 2010. J. Filek, „Filozofia jako etyka”, Kraków 2001.

Ogólna charakterystyka przedmiotu Dwie warstwy Zakres materiału Ekspozycja specyfiki i wewnętrznego zróżnicowania zawodu prawnika

Wykład 1 Wybrane pojęcia etyki

Etyka a moralność brak stabilności w sposobie używania tych terminów etymologia: ethos (zwyczaj albo cecha charakteru), mores (obyczaje, zwyczaje). warianty: - zamienne używanie, - moralność jako faktyczność, etyka jako refleksja nad moralnością - moralność jako kwestia powinności, etyka jako problem pomyślności

Specyfika refleksji etycznej Etyka jako odpowiedź a etyka jako podpowiedź Kulminacja w tym, co szczegółowe Uwikłanie historyczne Uwikłanie światopoglądowe Nieunikniony składnik codzienności (uczucia, sytuacje) Zakres dopuszczalnej tematyzacji

Aksjologia refleksja o wartościach lub konkretna teoria wartości etyka a estetyka aksjologia zawodowa jako wiedza o wartościach zawodowych aksjologia zawodowa jako jedna z dwóch (obok deontologii) warstw etyki zawodów prawniczych

Relacje między wartościami monizm – można odtworzyć jeden spójny i wspólny system relatywizm – istnieje wiele systemów wartości, uzgodnienie nie jest możliwe, spójność jest możliwa tylko w ramach poszczególnych systemów pluralizm – możliwe jest tylko częściowe uporządkowanie wartości; nie da się wyeliminować konfliktu w konkretnych przypadkach

Sprawiedliwość sprawiedliwość dystrybutywna a sprawiedliwość retrybutywna formuły sprawiedliwości dystrybutywnej

Słuszność słuszność jako korekta sprawiedliwości realizacja słuszności na poziomie tworzenia prawa – zwroty niedookreślone i klauzule generalne realizacja słuszności na poziomie stosowania prawa – reguły egzegezy tekstów prawnych

Bezstronność proceduralne a materialne ujęcie bezstronności wewnętrzny a zewnętrzny aspekt bezstronności

Takt i umiar reaktywność działania prawnika znaczenie rozpoznania specyfiki wykonywanej roli takt retoryczny (audytorium, charakter działania komunikacyjnego) aspekty taktu retorycznego: - ilość - jakość (np. problem emocji, drastyczności opisów, zbędnych hiperbolizacji)

Takt „Przez takt rozumiemy określoną wrażliwość i zdolność do odbioru wrażeń w pewnych sytuacjach oraz zachowanie w tychże sytuacjach, o których nie dysponujemy żadną wiedzą opartą na zasadach ogólnych. Dlatego niewyrazistość i niewyrażalność przysługują taktowi z samej jego istoty. Można coś powiedzieć taktownie. Zawsze jednak będzie to oznaczało, że się coś taktownie omija i się tego nie dopowiada, nietaktowne zaś jest mówienie czegoś, co wypadałoby raczej pominąć. Pomijanie nie oznacza jednak odwracania spojrzenia od czegoś, lecz spoglądanie na coś tak, by się o to nie potknąć, lecz przejść obok. Dlatego takt dopomaga w utrzymaniu dystansu, pozwala uniknąć przeszkody, zbytniego zbliżenia i naruszenia intymnej sfery danej osoby” H-G. Gadamer, Prawda i metoda

Smak pojęcie zmysłu wspólnego (sensus communis) niedyskursywność smaku fenomen przeciwstawny – nie tyle zły smak, ile brak smaku smak jako niezbędny element sądu etycznego

Smak „Smak oznacza pewien swoisty sposób poznania. Należy do sfery tego, co na drodze refleksyjnej władzy sądzenia w czymś jednostkowym uchwytuje to, co ogólne, czemu to pierwsze ma być podporządkowane. Smak jako władza jednostkowa to osądy tego, co jednostkowe, przez wzgląd na całość, na to, czy to coś pasuje do reszty, czy więc jest stosowne”. H-G. Gadamer, Prawda i metoda

Wykład 2 Szacunek dla prawa

Szacunek korelacja szacunku i godności (wartości) rodzaje szanowanych dóbr kognitywne a konstruktywne ujęcie szacunku

Szacunek do prawa - podmioty Relacja między zakresem podmiotów a przyjętą koncepcją prawa (rozkaz, obietnica, rozmowa) Obywatele (adresaci) Prawnicy (profesjonalna obsługa prawa) Prawodawca

Szacunek a spór o ontologię prawa szacunek kognitywny a szacunek konstruktywny – dwa poziomy konceptualizacji respektu dla prawa pozytywistyczna a hermeneutyczna koncepcja prawa (Marek Zirk-Sadowski) tekstocentryczne a nietekstocentryczne podejście do prawa (Ewa Łętowska) analityczna a dekonstrukcyjna koncepcja znaczenia tekstu (Tomasz Spyra) formalistyczna a nieformalistyczna koncepcja znaczenia tekstu (Marcin Matczak)

Argumenty za przestrzeganiem prawa argument z konsekwencji - zły przykład - zasada generalizacji argument z umowy argument z uczciwej gry argument z przynależności do społeczeństwa argument z demokracji - aspekt legitymizacji - aspekt sprawczości

Obywatelskie nieposłuszeństwo jawność, intencja wpłynięcia na opinię publiczną ochrona zasady moralnej lub prawnej posługiwanie się środkami pokojowymi akceptacja dla sankcji wyczerpanie innych metod postępowania

Wykład 3 Idea sprawiedliwości proceduralnej w ujęciu psychospołecznym (Na podstawie: S. Burdziej, „Sprawiedliwość i prawomocność. O społecznej legitymizacji władzy sądowniczej”, Toruń 2017.)

Trzy ujęcia sprawiedliwości proceduralnej Ujęcie filozoficzne Ujęcie prawnicze Ujęcie psychospołeczne

Efekt proceduralny Treść decyzji a sposób podjęcia decyzji Statyczna a dynamiczna koncepcja legitymizacji Różne sfery relacji społecznych Lekarz – pacjent Pracodawca – pracownik Urzędnik – petent Dorosły – dziecko Prawodawca – obywatel

Sprawiedliwość proceduralna jako wartość samoistna Instrumentalny i nieinstrumentalny aspekt sprawiedliwości proceduralnej Sprawiedliwość proceduralna jako środek optymalizacji sprawiedliwości materialnej Sprawiedliwość proceduralna jako wartość samoistna

Model sprawiedliwości proceduralnej Głos Szacunek Bezstronność Zrozumienie Przyjazność

Przykład – holenderski program Fair Tracks Program realizowany od 2008 roku Odformalizowanie niektórych procedur administracyjnych Typ kontaktu urzędnik – petent Wyniki ewaluacji projektu

Inne istotne czynniki wpływające na poczucie sprawiedliwości rozstrzygnięcia Sprawiedliwość materialna (dystrybucyjna) Stopień zależności od decydenta Stopień identyfikacji osoby podlegającej rozstrzygnięciu z grupą, którą reprezentuje decydent

Wątpliwości ryzyko błędnego koła roszczeń ryzyko marginalizacji kryterium najważniejszego – zgodności decyzji z prawem problem zrozumiałości języka ekspertów dla laików problem warunków działania sędziego - czas - ilość tekstu

Marina Kurkchiyan – typy mentalności wytwarzane przez systemy prawne „każdy system prawny niesie ze sobą odmienne społeczne przesłanie i każdy tworzy odmienny typ mentalności zarówno wśród przedstawicieli tej instytucji, jak i wśród obywateli, którym ma on służyć” Modele: brytyjski – „responsywno-usługowy” polski – „konfrontacyjno-państwowy” bułgarski, ukraiński – „kafkowsko-formalistyczny”

Badanie z perspektywy obserwatora – sposób przeprowadzenia 2010-2015 26 375 rozpraw i posiedzeń 261 sądów wszystkich instancji 1838 wolontariuszy formularze obserwacji składające się z kilkunastu pytań

Badanie z perspektywy obserwatora - wyniki Bezstronność 2% Głos (brak określenia procentowego) Szacunek 3% Zrozumienie 17% Ogólny obraz

Badanie z perspektywy obserwatora - rekomendacje Przedstawienie się decydenta z imienia i nazwiska Skrótowe przedstawienie przebiegu spotkania w toku którego ma zapaść decyzja Zachowanie kontaktu wzrokowego pomiędzy decydentem a osobami uczestniczącymi w spotkaniu Dawanie uczestnikom możliwości przedstawienia swojego punktu widzenia Odniesienie się do argumentów stron przy uzasadnieniu decyzji Wyjaśnienie znaczenia i konsekwencji decyzji w zrozumiały sposób