mgr Agnieszka Kwiecień - Madej ZACHOWEK mgr Agnieszka Kwiecień - Madej

Swoboda testowania pociąga za sobą niebezpieczeństwo naruszenia interesów osób najbliższych spadkodawcy, Założenie, że spadek powinny otrzymać osoby z najbliższego kręgu spadkodawcy, Służy ochronie najbliższej rodziny przed legalnymi, zgodnymi z prawem rozrządzeniami majątkowymi spadkodawcy, Cele instytucji Swoboda testowania – spadkodawca może sam określić (w drodze testamentu lub innych czynności mortis causa) losy swego majątku po śmierci. Zachowek stanowi najistotniejsze ograniczenie swobody testowania.

Rezerwa a zachowek Rezerwa Zachowek Część rozporządzalna i nierozporządzalna Spadkobiercy konieczni Silniejsza ochrona osób najbliższych, Może doprowadzić do dzielenia większych całości gospodarczych, Zachowek Ograniczony krąg uprawnionych Roszczenie o zapłatę określonej sumy Rezerwa a zachowek

Prawo do zachowku ≠ roszczenie o zachowek Prawo do zachowku to prawo do otrzymania określonej wartości w pieniądzu, obliczanej na podstawie spadku, zapisów windykacyjnych, bliżej określonych w ustawie darowizn, Przysługuje ex lege, nie może być modyfikowane wolą spadkodawcy, chyba że ustawa mu na to pozwala, Do czasu otwarcia spadku ma charakter potencjalny, Prawo do zachowku może być, wedle wyboru spadkodawcy, zaspokojone poprzez powołanie do dziedziczenia, zapis czy darowiznę, Jeśli tak się nie stanie, uprawnionemu przysługuje roszczenie o zapłatę kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku, Roszczenie o zachowek = wierzytelność pieniężna Roszczenie o zachowek < Prawo do zachowku (- otrzymane darowizny, ustanowione na rzecz uprawnionego zapisy, czysta wartość odziedziczonego przez niego spadku) Prawo do zachowku ≠ roszczenie o zachowek

Podmioty uprawnione – art. 991 KC zstępni małżonek rodzice spadkodawcy Podmioty uprawnione – art. 991 KC ale jedynie wtedy, gdy in concreto byliby powołani do spadku z ustawy !

Jeśli spadkodawca zostawił syna, żonę i matkę to wszyscy są w katalogu uprawnionych do zachowku, ALE matka go nie dostanie bo nie dziedziczyłaby z ustawy. Dziedziczyłaby żona z synem – tylko oni są uprawnieni do zachowku! Przykład Zapamiętaj! Prawo do zachowku przysługuje zarówno w wypadku dziedziczenia testamentowego i ustawowego.

Wyłączenia: Zachowek nie przysługuje: Osobom, które zostały uznane za niegodne, Zrzekły się dziedziczenia, Odrzuciły spadek Małżonkowi, o który mowa w art. 940 KC, Osobom wydziedziczonym Osoby, o których mowa w pkt. a-c traktowane są jakby nie dożyły otwarcia spadku, Wyłączenia:

Udział spadkowy stanowiący podstawę obliczania zachowku – art. 931 KC Uwzględnia się Spadkobierców niegodnych Spadkobierców, którzy spadek odrzucili Udział spadkowy stanowiący podstawę obliczania zachowku – art. 931 KC Nie uwzględnia się Spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia, Spadkobierców, którzy zostali wydziedziczeni

Spadkobiercy uprawnieni do zachowku Możliwa jest sytuacja w której, do zachowku uprawnieni będą spadkobiercy, którzy doszli do dziedziczenia, jeśli ich udział w spadku nie pokrywa należnego zachowku, Spadkobiercy uprawnieni do zachowku

Etapy obliczania zachowku: 1. należy określić ułamek stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, 2 należy ustalić substrat zachowku, na który składa się stan czysty spadku wraz z doliczonymi zapisami windykacyjnymi i darowiznami, 3. mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczania zachowku, 4. wynik mnożenia stanowi zachowek Dla ustalenia wielkości roszczenia o świadczenie pieniężne należy Etapy obliczania zachowku:

Wysokość zachowku – udział spadkowy Trwale niezdolny do pracy, Małoletni, 2/3 W innych wypadkach, 1/2 Wysokość zachowku – udział spadkowy

Nieotrzymanie należnego zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku, zapisu, Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej Powstanie roszczenia

Zobowiązani z tytułu zachowku Spadkobiercy powołani do dziedziczenia Osoby na rzecz których zostały uczynione zapisy windykacyjne: Odpowiedzialność posiłkowa, Ograniczona do wartości wzbogacenia, Jeśli jest kilku zapisobierców odpowiadają solidarnie Obdarowani Zobowiązani z tytułu zachowku

Odpowiedzialność obdarowanych - art. 994 KC (!) Darowizny niepodlegające zaliczeniu: Drobne, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte, Dokonanych więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz innych osób niż spadkobiercy i uprawieni do zachowku, A contrario darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku zaliczają się bez względu na to kiedy zostały dokonane! Odpowiedzialność obdarowanych - art. 994 KC (!)

Córka Syn Udział Wysokość zachowku Substrat zachowku 1/2 2/3 lub 1/2 Obliczanie zachowku

Obliczanie substratu zachowku SA w Białymstoku I ACa 302/13 – jak obliczyć substrat zachowku: a. obliczenie czystej wartości spadku = aktywa – pasywa b. darowizny dokonane przez spadkodawcę i zapisy windykacyjne Nie uwzględnia się zapisów i poleceń – spadkodawca nie może swoją wolą wpływać na wysokość zachowku Obliczanie substratu zachowku Przykład: Spadkodawca pozostawił spadek wartości 1 000 000 zł. Do kręgu spadkobierców należą syn i córka. Spadkodawca powołał do całości spadku syna, którego obciążył zapisami zwykłymi o łącznej wartości 700 000 zł. Zachowek córki wynosi ¼ substratu spadku (½ x ½ ) tj. 250 000 zł.

Uwzględniane wartości Zasada ogólna – wartość spadku według cen z daty orzekania o roszczeniu, skład spadku z chwili otwarcia spadku Darowizna – stan z chwili dokonania, wartość z chwili ustalania zachowku Jeśli przedmiot sprzedano – wartość z chwili sprzedaży, Kradzież lub spłonięcie przedmiotów spadkowych zanim spadkobiercy dowiedzieli się o otwarciu spadku – należy to uwzględnić Dla ustalenia wartości spadku miarodajne są ceny rynkowe, Uwzględniane wartości

Stosuje się również przy dziale spadku, [zasady częściowo odmienne – zaliczenie darowizn na schedę spadkową dotyczy tylko tych, uczynionych na rzecz spadkobierców uczestniczących w dziale i ma charakter dyspozytywny] Doliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych przy zachowku jest obligatoryjne i dotyczy również darowizn uczynionych na rzecz innych osób, Następuje zawsze, ma charakter czysto rachunkowy, Doliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych do stanu czynnego spadku – 993 k.c.

Do substratu zachowku dolicza się również: Przysporzenia dokonywane z majątku spadkodawcy, które wynikają z pozatestamentowych, jednostronnych rozrządzeń mortis causa prowadzących na mocy przepisów szczególnych do sukcesji singularnej: Dyspozycji wkładem bankowym na wypadek śmierci (art. 56 pr. bank.), Dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek śmierci (art. 111 ust. 1 pkt 2 u.f.i.) Dyspozycji środkami zgromadzonymi na otwartym funduszu emerytalnym na wypadek śmierci, Dyspozycji co do udziałów w spółdzielni na wypadek śmierci (art. 16 par 3 pr. spół.) ora dyspozycji udziałami w banku spółdzielczym (art. 10d ust. 3 u.f.b.s.) Do substratu zachowku dolicza się również:

Doliczanie darowizn – zasady ogólne Obojętne jest czy przedmiot darowizny nadal istnieje albo czy wchodzi w skład majątku obdarowanego, Pod pojęciem darowizny rozumie się nie tylko umowy, o których mowa w art. 888 KC, ale inne przysporzenia donandi causa z majątku spadkodawcy – dyskusyjny status darowizn na wypadek śmierci Zaliczeniu podlegają zstępnych, nie dotyczy wypadku, o którym mowa z art. 994 par 2, tylko darowizny uczynione z majątku spadkodawcy (jeśli z majątku wspólnego – do połowy wysokości, chyba, że ustalono nierówne udziały w majątku wspólnym spadkodawcy) Nie dolicza się drobnych darowizn – 994 par. 1 in principio, Doliczanie darowizn – zasady ogólne

Doliczanie darowizn – Zasady ogólne 2 Nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku  oceny należy dokonać po ostatecznym ustaleniu kręgu spadkobierców, Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu, nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie kiedy nie miał Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa [na rzecz osób trzecich], Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Doliczanie darowizn – Zasady ogólne 2

Ustalanie wysokości roszczenia o zachowek Na zachowek należy zaliczyć uprawnionemu wartość przysporzeń, które otrzymał z majątku spadkodawcy, dopiero niepokryta wartość zachowku, określa wielkość roszczenia o zachowek, Uprawniony nie może sam określić sposobu pokrycia zachowku (np. odrzucić przypadający z testamentu spadek i żądać zapłaty zachowku w pieniądzu), Na zachowek należy zaliczyć wartość zapisów zwykłych, ustanowionych na rzecz uprawnionego (niezależnie od tego czy będzie dochodził ich wykonania), Doliczyć należy zapis windykacyjny oraz darowizny, które zostały doliczone do substratu zachowku tego uprawnionego (z uwzględnieniem 996 k.c.) Ustalanie wysokości roszczenia o zachowek

Charakterystyka roszczenia o zachowek Jest wierzytelnością pieniężną, Jest dziedziczone według szczególnych reguł – art. 1002 k.c., Art. 1002 k.c. dotyczy wszystkich spadkobierców uprawnionego, którzy należą do kręgu osób uprawnionych do zachowku po tym spadkodawcy, choćby im roszczenie o zachowek in casu nie przysługiwało Roszczenie o zachowek jest zbywalne bez ograniczeń, W razie nadużycia roszczenia o zachowek, jego wysokość może być wyjątkowo obniżona [bądź całkowicie oddalone] na podstawie art. 5 k.c. Charakterystyka roszczenia o zachowek

Przedawnienie roszczenia o zachowek 1007 KC 5 lat od ogłoszenia testamentu Ogłoszenie testamentu ustnego spisanego – art. 654 KPC Testament ustny niespisany – przesłuchanie ostatniego świadka testamentu ustnego jest równoznaczne z ogłoszeniem testamentu Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku – 5 lat od otwarcia spadku, Brak szczególnego terminu przedawnienia w przypadku braku testamentu, Przedawnienie roszczenia o zachowek

Dziedziczenie roszczenia o zachowek Art.. 1002 KC Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku, tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Dziedziczenie roszczenia o zachowek

Spadkodawca ma syna i córkę. Zostawia testament na córkę Spadkodawca ma syna i córkę. Zostawia testament na córkę. Syn ma syna (wnuka I spadkodawcy). Syn umiera. Uprawnionym z zachowku jest teraz wnuk, nawet jeśli jest małoletni to jego roszczenie wynosi 1/2 . Gdyby syn zostawił testament na sąsiadkę to ona nie odziedziczy roszczenia o zachowek. W tej sytuacji syn spadkodawcy II (wnuk spadkodawcy I) też go nie odziedziczy bo nie jest spadkobiercą. Przykład

Odpowiedzialność za zachowek Odpowiedzialność spadkobierców Ustawowy i testamentowy, Zachowek jest długiem spadkowym, Granice odpowiedzialności spadkobiercy uprawnionego do zachowku – 998, 999 i 1005 k.c. Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych Subsydiarna odpowiedzialność – 999(1) k.c. Wyprzedza odpowiedzialność obdarowanego, Odpowiedzialność w granicach wzbogacenia będącego skutkiem ZW Jeśli jest kilku zapisobierców windykacyjnych odpowiadają solidarnie, Odpowiedzialność obdarowanych 1000 par. 1 k.c. – subsydiarnie, w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny, Odpowiedzialność za zachowek

Przychodzi do kancelarii Dariusz i mówi, że zmarł jego ojciec Mariusz, pozostawiwszy mu w testamencie cały majątek. Do Dariusza zgłosił się ostatnio brat ojca – Grzegorz, który po brata nie otrzymał nic i domaga się wypłaty zachowku. Grzegorz twierdzi, że należy mu się zachowek w wysokości ¾ udziału. Wyjaśnij Dariuszowi jego sytuację. Kazus