Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich ul. Wojska Polskiego 71B 60-630 Poznań Wojciech A. Kucharski Zakład Botaniki, Hodowli i Agrotechniki Roślin Zielarskich ul. Kolejowa 2, 62-064 Plewiska tel.: 61 6659550 w. 49; fax: 61 6517192
dziurawca zwyczajnego, ostropestu plamistego Uprawa dziurawca zwyczajnego, ostropestu plamistego oraz tymianku właściwego
Dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum L Dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum L. rodzina: Dziurawcowate (Okrętnicowate) Hypericaceae (Clusiaceae) Charakterystyka gatunku: Bylina. W uprawie roślina dwuletnia – trzyletnia. Kwitnie od czerwca do września a w cieplejszych latach nawet października, jedna z ludowych nazw wskazuje początek kwitnienia: ziele św. Jana – 24. czerwca. Siedlisko: miejsca ciepłe, nasłonecznione, ugory, nieużytki, okrajki, polany śródleśne, przydroża a nawet rowy. Wymaga gleb lekkich lub średniozwięzłych ale żyznych, dostatecznie przepuszczalnych lekko kwaśnych do obojętnych. Stanowiska powinny być ciepłe, nasłonecznione i osłonięte od wiatru. Surowiec: ziele dziurawca /Hyperici herba/ – wg FP X: szczytowe części pędów dziurawca, zebrane w początkowym okresie kwitnienia i wysuszone, o zawartości hiperycyn nie mniejszej niż 0,08% w przeliczeniu na hiperycynę oraz zawartości łodyg grubości ponad 5 mm nie większej niż 3%. Skład: W surowcu występują flawonoidy pochodne kwercetyny (hiperozyd, rutozyd, izokwercytryna) i biflawonoidy. Ponadto występują olejek eteryczny oraz związki diantronowe (hiperycyna – czerwony barwnik i pseudohiperycyna), garbniki katechinowe, proantocyjanidyny, pochodne floroglucyny oraz ksantony.
'TOPAZ' - polska odmiana dziurawca zwyczajnego Hodowca, producent, właściciel – IWNiRZ Poznań Charakterystyka: odmiana plonuje na poziomie ok. 42 dt (q) surowca/ha, zawartość łodyg w plonie (cienkich, poniżej 5 mm grubości) ok. 28%, zawartość sumaryczna hiperycyn wynosi średnio – 0,15%, zawartość hiperozydu – 2,5%, plon nasion ok. 150-200 kg/ha.
UPRAWA GLEBY I ZAKŁADANIE PLANTACJI W zależności od terminu zakładania plantacji i przedplonu: Siew jesienny: podorywka/talerzowanie + bronowanie albo orka głęboka – nie później niż 3 tygodnie przed siewem, wał gładki w celu poprawienia/zwiększenia podsiąkania. Siew wiosenny: konieczne zabiegi uprawowe należy wykonać jesienią → zła reakcja na świeżo uprawioną glebę. Siew lub sadzenie rozsady nasiona wymagają stratyfikacji – naturalnej lub sztucznej: naturalna – po wysiewie jesiennym do gruntu i zimowaniu = wschody w marcu/kwietniu, sztuczna – 2-3 miesięczne przechłodzenie w chłodni (-30C) + wysiew wiosenny = wschody po ok. 15-30 dniach, siew: 3-4 kg nasion w rzędy co 40-45 cm, sadzenie rozsady: 40-45 x 15-20 cm.
NAWOŻENIE Poziom nawożenia zależy od zasobności stanowiska. Nawożenie średnie/optymalne to: N 60-80, P2O5 40-60 i K2O 80-100 [kg/ha] Dziurawiec źle reaguje na zbyt dużą koncentrację nawozów w glebie – N i K. Fosfor i Potas: całość przed siewem II rok – jesienią lub przed ruszeniem wegetacji wczesną wiosną, potas w nawozach niskoprocentowych Azot: I rok dawka podzielona nawet na 3 części – przedsiewnie, po wschodach i zbiorze II rok – po ruszeniu wegetacji wiosną i po zbiorze Nawozy wysiewane pogłównie koniecznie wymieszać z glebą nie uszkadzając roślin. Obornik: zła reakcja na świeże nawożenie, uprawa możliwa w II-III roku po.
Insektycydy: Fungicydy: CHWASTY Rośliny wolno się rozwijają po wschodach i późno zakrywają międzyrzędzia. Wskazana jest systematyczna pielęgnacja zarówno międzyrzędzi jak i w rzędach. Zazwyczaj wystarcza dwukrotne spulchnianie oraz opielanie międzyrzędzi – zależne od warunków pogodowych. Herbicydy: tylko zastosowania małoobszarowe Basagran480 SL, Devrinol 450 SC, Lentagran 45 WP, Select Super 120 EC, Fusilade Forte 150 EC, Trivko, Stomp Aqua 455 CS SZKODNIKI Zwójki (Tortricidae) Stonka dziurawcowa (Chrysomela hyperici Forst.) Insektycydy: BRAK DOPUSZCZONYCH DO STOSOWANIA CHOROBY Choroby zgorzelowe siewek i inne przenoszone przez nasiona oraz werticilioza, mączniak prawdziwy dziurawca, septorioza dziurawca Szara pleśń i zgnilizna twardzikowa → Switch Mączniak prawdziwy i rdza → Difo Fungicydy: Zaprawy nasienne –brak! Switch 62,5 WG 0,6 kg/ha Difo 250 EC tylko plantacje nasienne
ZBIÓR SUROWCA i SUSZENIE Surowiec: kwitnące szczyty pędów z krótkim odcinkiem podkwiatostanowym zwykle dł. 30-40 cm ZBIÓR początek kwitnienia – zazwyczaj w III dekadzie czerwca zbiór surowca – I rok jeden raz – sierpień następne lata 2x: I zbiór – czerwiec II zbiór – przełom sierpnia/września
Ważne! Odmiana 'TOPAZ' jest odmianą cienko pędową. SUSZENIE Suszarnie termiczne z aktywnym obiegiem powietrza, temp. 40-600C Naturalne – w warunkach „polowych” jest przyczyną znacznych strat w wyniku obniżenia jakości surowca: przebarwienia, grzyby pleśniowe, odchody ptaków i gryzoni, itd.. Z surowca w procesie sortowania należy usuwać zdrewniałe łodygi, szczególnie grubsze – norma dopuszcza udział łodyg Ø>5 mm nie więcej niż 3%. Ważne! Odmiana 'TOPAZ' jest odmianą cienko pędową. Średnio uzyskuje się ok. 10 dt surowca w I roku uprawy oraz 30-40 dt w II roku. Usychalność wynosi 4:1.
Ostropest plamisty Silybum marianum Gaertn Ostropest plamisty Silybum marianum Gaertn. rodzina: Astrowate (Złożone) Asteraceae (Compositae) Charakterystyka gatunku: Roślina jednoroczna. Jesienne siewki wymarzają w okresie zimy. Kwitnie od lipca do sierpnia. Nasiona (owoce – diaspory) zawiązuje w sierpniu i wtedy też dojrzewa. Gleby lekkie lub średniozwięzłe ale zasobne w składniki pokarmowe i próchnicę, pH 5,7-7,2. Wymagania siedliskowe: stanowiska powinny być ciepłe i nasłonecznione oraz ze względu na specyfikę surowca (owoce zaopatrzone w aparat lotny) – osłonięte przed wiatrem. Surowiec: owoc ostropestu plamistego /Silybi mariani fructus syn. Cardui mariae fructus/ – omłócony i pozbawiony aparatów lotnych, wolny od zanieczyszczeń i obcych nasion. Wg FP VIII powinien zawierać nie mniej niż 1,5% sylimaryny przeliczonej na sylibinę, popiołu całkowitego nie więcej niż 8%. Skład: flawonolignany: sylibina, sylidianina, sylikrystyna..
'SILMA' - polska odmiana ostropestu plamistego Hodowca, producent, właściciel – IWNiRZ Poznań Charakterystyka: odmiana plonuje na poziomie ok. 15 dt surowca/ha, MTN: 22-33 g zawartość flawonolignanów w przeliczeniu na sylibinę – 3,6%, w odróżnieniu od populacji tworzy niewysoki i wyrównany łan = ułatwienie zbioru maszynowego
UPRAWA GLEBY i ZAKŁADANIE PLANTACJI Po zbiorze przedplonów oraz jesienią typowe zabiegi uprawowe mające na celu ograniczenie zachwaszczenia, utraty wilgoci oraz przygotowanie gleby pod siew wiosenny. Pole musi być tak przygotowane, aby można było maksymalnie skrócić uprawy wiosenne. Wiosną: włókowanie lub bronowanie w celu wyrównania powierzchni pola (ukośnie do orki). Bezpośrednio przed siewem kultywator z wałem strunowym. Siew: początek kwietnia, bezpośrednio do gruntu, w ilości 15-20 kg/ha. Materiał siewny: czystość 98% i zdolność kiełkowania min. 65%. Rozstawa: w zależności od sposobu uprawy 20-45 cm. Głębokość siewu: 2-3 cm Wschody: 2-3 tygodnie
każdorazowo poprzedzić badaniem zasobności gleby. NAWOŻENIE Poziom nawożenia zależy od zasobności stanowiska. Nawożenie średnie/optymalne to: N 80-100, P2O5 60-80 i K2O 100-120 [kg/ha] Fosfor i Potas: całość jesienią pod orkę Azot: należy stosować „z umiarem” – wydłuża wegetację i zwiększa masę zieloną dawka podzielona na 2. części – I przedsiewnie (ok. 10 dni), II w fazie rozety 4-6 l. Ostropest wykazuje dobrą reakcję na Mg i mikroelementy, jednak nawożenie należy każdorazowo poprzedzić badaniem zasobności gleby. Obornik: zła reakcja ostropestu na nawożenie, uprawa możliwa w II-III roku po jego zastosowaniu na danym polu.
Herbicydy: Insektycydy: Fungicydy: CHWASTY Rośliny szybko rozwijają się po wschodach i wcześnie zakrywają międzyrzędzia. W fazie 2-4 liści plantację można bronować lekką broną na ukos. Wskazana jest systematyczna pielęgnacja zarówno międzyrzędzi jak i w rzędach aż do ich zakrycia przez liście. Zazwyczaj wystarcza dwukrotne spulchnianie oraz opielanie międzyrzędzi – zależne od warunków pogodowych. Herbicydy: tylko zastosowania małoobszarowe Stomp 400 SC Fusilade Forte 150 EC Trivko SZKODNIKI Szarek ostowiec zwany leniwcem Mszyca trzmielinowo-burakowa Błyszczka jarzynówka Piętnówki Insektycydy: BRAK DOPUSZCZONYCH DO STOSOWANIA CHOROBY Choroby zgorzelowe siewek i inne przenoszone przez nasiona Szara pleśń i zgnilizna twardzikowa → Switch Rdza ostropestu (Puccinia mariana Sacc.) i mączniaki Erysiphe sp. → Difo tylko plantacje nasienne! Fungicydy: Zaprawy nasienne –brak! Switch 62,5 WG Difo 250 EC tylko plantacje nasienne!
ZBIÓR SUROWCA Surowiec: owoc (diaspora) – najlepszy z rozgałęzień I-III rzędu, z dalszych bywa niedojrzały i słabo wypełniony. Termin trudny do ustalenia, ze względu na stopniowy rozwój kwiatostanów poszczególnych rzędów – zazwyczaj w momencie gdy ok. 1/3 kwiatostanów I/II rzędu zaczyna bieleć (pojawia się biały puch aparatów lotnych). Zbiór dwuetapowy: I – koszenie, II – młócenie. Koszenie: na wysokości ok. 30-40 cm od powierzchni ziemi i pozostawienie w pokosach na wysokiej ścierni (5-7 dni) Młócenie odpowiednio przystosowanym kombajnem z hederem, podbierającym dojrzały ostropest z wysokiego ścierniska. Doczyszczanie surowca na wialniach w zależności od potrzeby. Plon: 10-15 dt/ha w zależności od warunków.
Tymianek właściwy Thymus vulgaris L. rodzina: Jasnotowate (Wargowe) Tymianek właściwy Thymus vulgaris L. rodzina: Jasnotowate (Wargowe) Lamiaceae (Labiatae) Charakterystyka gatunku: Krzewinka. W uprawie roślina dwuletnia ostatnio rzadziej trzyletnia. Kwitnie od maja do września. Wymaga gleb lekkich lub średniozwięzłych ale żyznych, dostatecznie przepuszczalnych lekko kwaśnych do obojętnych. W II roku po oborniku, roślinach okopowych, motylkowych, rzepaku Stanowiska powinny być ciepłe, nasłonecznione i osłonięte od wiatru. Surowiec: ziele tymianku /Thymi herba/ – wg FP VIII: liście i kwiaty tymianku oddzielone od łodyg o zawartości olejku nie mniejszej niż 12 ml/kg i sumie zawartości tymolu i karwakrolu w olejku eterycznym nie mniejszej niż 40% oraz nie więcej niż: 10% łodyg i 2% innych zanieczyszczeń, wilgotność nie wyższa niż 10% i popiołu całkowitego nie więcej niż 15% Skład: W surowcu występują, poza olejkiem eterycznym, flawonoidy, garbniki i fenolokwasy.
'SŁONECZKO' - polska odmiana tymianku właściwego Hodowca, producent, właściciel – IWNiRZ Poznań Charakterystyka: odmiana plonuje na poziomie ok. 35 dt surowca/ha, ziele otarte (bez łodyg) stanowi 60% całkowitego plonu surowca zawartość olejku eterycznego w zielu ok. 1,6% plon nasion ok. 1 dt/ha
Uprawa gleby i zakładanie plantacji Przedplony: okopowe i warzywa na pełnej dawce obornika. wiosenny termin zakładania plantacji: jesienią - głęboka orka przedzimowa, uprawki wiosenne - włókowanie i bronowanie, bezpośrednio przed siewem lub sadzeniem wałowanie lekkim wałem, letni termin zakładania plantacji: po przedplonie średnio-głęboka orka, następnie bronowanie i w razie potrzeby lekki wał gładki. Siew do gruntu: w kwietniu, względnie "pod grudę". Głębokość: 0,5 cm, Ilość: 3-4 kg/ha, Rozstawa: 40 cm Wschody: ok. 2-3 tyg.. Produkcja rozsady – Siew sierpień/wrzesień, listopad lub początek kwietnia w rozstawie 15-20 cm bez przykrycia. 1 ha plantacji = 500m2 rozsadnika i 1 kg nasion. Rozsadę z siewu letniego wysadza się do gruntu wiosną po przymrozkach a z siewów późnojesiennego i wiosennego w III dekadzie czerwca w rozstawie 40x20 lub 30x20 cm po 2-3 rośliny w jeden punkt.
Nawożenie Nawożenie podstawowe w uprawie tymianku – pełna dawka obornika zastosowana pod przedplon. Nawożenie uzupełniające: N 40-60, P2O5 40-50 i K2O 100-120 [kg/ha]. Nawozy fosforowe i potasowe wysiewa się na 2-3 tygodnie przed założeniem plantacji. Nawozy azotowe – kilka dni przed siewem względnie sadzeniem rozsady w dawce podzielonej: 1/2 przed założeniem plantacji, a 1/2 pogłównie po wschodach lub po przyjęciu się rozsady. II, III rok – nawozy P-K w całości stosuje się wczesną wiosną, natomiast azotowe w dawce podzielonej: pierwszą część po ruszeniu wegetacji, a drugą po pierwszym zbiorze ziela. Plantacje 2-letnie i starsze zaleca się nawozić pogłównie starym kompostem. Ze względu na kumulację zachwaszczenia w III i dalszych latach uprawy, zaleca się dwuletnie użytkowanie plantacji.
Herbicydy: Insektycydy: Fungicydy: CHWASTY Rośliny bardzo wolno rozwijają się po wschodach wymagają troskliwej opieki. Zabiegi okołowschodowe – precyzyjne: tymianek nie znosi przysypywania. Wskazana jest systematyczna pielęgnacja zarówno międzyrzędzi (mechaniczna) jak i w rzędach (precyzyjne pielenie ręczne!). Herbicydy: tylko zastosowania małoobszarowe Fusilade Forte 150 EC Trivko SZKODNIKI Pchełki (Halticinae) brak Skoczki (Jassidae) brak Mszyce (Aphididae) → Movento Insektycydy: Movento 100 SC CHOROBY Choroby zgorzelowe siewek brak Mączniak prawdziwy → Nimrod Szara pleśń i zgnilizna twardzikowa → Switch, Signum, Agria, Vima Mączniak prawdziwy i Rdza → Difo tylko plantacje nasienne! Rizoktonioza → Agria, Signum, Vima Fungicydy: Zaprawy nasienne –brak! Agria Bos-Pirak 33 WG Vima Boskastrobina Nimrod 250 EC Switch 62,5 WG Signum 33 WG Difo 250 EC tylko plantacje nasienne!
Surowiec: kwitnące ziele (liście i kwiaty) pozbawione pędów ZBIÓR SUROWCA Surowiec: kwitnące ziele (liście i kwiaty) pozbawione pędów Cięcie: nie niżej niż 5 cm od pow. ziemi, kolejne cięcia coraz wyżej, ponad zdrewniałymi pędami. Zbiór surowca – I rok – max jeden pokos w sierpień (plantacje założone wiosną), plon do 10 dt/ha Następne lata (w zależności od warunków pogodowych), plon sumaryczny 15-20 dt/ha (plon handlowy = 50%): I zbiór – początek pełni kwitnienia V/VI II zbiór – po odroście ale nie później niż na początku IX, termin późniejszy = słabe przezimowanie. SUSZENIE Suszarnie termiczne z aktywnym obiegiem powietrza, temp. max = 350C Optymalne warunki: suszarnie naturalne, suszenie w cieniu i przewiewie
Dziękuję za uwagę UWAGA W pokazie wykorzystałem materiały fotograficzne pochodzące z internetu, nie opatrzone klauzulą zakazu powielania i nie posiadające adnotacji nt. autora i ewentualnych praw autorskich