Reforma ustroju UE w latach 1996-2007. Traktat lizboński

Lizbona, 13 grudnia 2007

Status prawnomiędzynarodowy TL przekształca UE w organizację międzynarodową UE uzyskuje osobowość prawną (art. 47 TUE) Podstawę UE stanowi TUE oraz TWE/TFUE (art. 1 TUE) UE zastępuje WE i staje się jej następcą prawnym (art. 1 TUE) UE jako OM uzyskuje m.in.: 4.1. Zdolność do zawierania umów międzynarodowych 4.2. Możliwość utrzymywania stosunków z OM i PT 4.3. Prawo nabywania członkostwa w OM 4.4. Prawo legacji 4.5. Prawo korzystania z immunitetów 4.6. Prawo wnoszenia skarg i występowania przed sądami międzynarodowymi Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Aksjologia TL wzmacnia aksjologię UE: Ustanawia nowe wartości UE: godność osoby ludzkiej, równość oraz prawa osób należących do mniejszości (art. 2 TUE) Stwarza podstawę prawną do przystąpienia UE do EKPCz, które jednak nie może mieć wpływu na kompetencje UE określone w traktatach (art. 6 ust. 2 TUE), uprawnienia instytucji UE oraz szczególną sytuację niektórych PC (m.in. w odniesieniu do protokołów załączonych do EKPCz, środków podjętych przez PC w drodze odstępstwa od EKPCz oraz zastrzeżeń do EKPCz dokonanych przez PC (protokół nr 8/TUE/TFUE) Nadaje KPP charakter prawnie wiążący i włącza ją do prawa pierwotnego. KPP „ma taką samą moc prawną jak Traktaty” (art. 6 ust. 1 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Aksjologia Wprowadza zmiany w procedurze art. 7 ust. 1-5 TUE Etap I: RUE (na wniosek 1/3 PC, PE lub KE), stanowiąc większością 4/5 głosów po uzyskaniu zgody PE, może stwierdzić ryzyko poważnego naruszenia wartości UE przez PC. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia RUE wysłuchuje PC i zgodnie z tą samą procedurą może skierować do niego zalecenia. RUE regularnie bada, czy ryzyko takie nadal istnieje Etap II: RE, stanowiąc jednomyślnie na wniosek 1/3 PC lub KE i po uzyskaniu zgody PE oraz wezwaniu PC do przedstawienia swoich uwag, może stwierdzić poważne i stałe naruszanie przez nie wartości UE Etap III: Po takim stwierdzeniu RUE, stanowiąc KWG, może zawiesić wobec PC niektóre prawa, w tym prawo do głosowania w RUE. Wiążące pozostają obowiązki wynikające z traktatów Etap IV: W razie zmiany sytuacji RUE, stanowiąc KWG, może zadecydować o zmianie lub uchyleniu wspomnianych środków Etapy I-IV: Zainteresowane PC nie bierze udziału w żadnym z głosowań

Zasady regulujące stosunki między UE a PC Zasada lojalnej współpracy (solidarności): obowiązek lojalnej współpracy między PC a UE ma odtąd charakter wzajemny, tzn. dotyczy nie tylko PC, lecz także UE (art. 4 ust. 3 TUE) Zasada poszanowania tożsamości narodowej: m.in. kompetencje nieprzyznane UE należą do PC, poszanowanie równości PC wobec traktatów (art. 4 ust. 1- 2 TUE), możliwość wystąpienia PC z UE (art. 50 TUE) Zasada pierwszeństwa prawa Unii wobec prawa krajowego (zasada ta wynika nadal z orzecznictwa TS – deklaracja nr 17) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Zasady podziału kompetencji między UE a PC 1. TL precyzuje dotychczasowe zasady podziału kompetencji między UE a PC (art. 5 ust. 1-4 TUE) Zasadę przyznania (zasadę kompetencji powierzonych) Zasadę pomocniczości Zasadę proporcjonalności 2. TL ustanawia 3 zasadnicze oraz 4 specyficzne kategorie podziału kompetencji: Wyłączne kompetencje UE - dziedziny, w których jedynie UE może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, zaś PC mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia UE lub w celu wykonania aktów Unii (art. 2 ust. 1 TFUE) Kompetencje dzielone - dziedziny, w których UE i PC mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące, przy czym PC mogą realizować swoje kompetencje dopóty, dopóki UE nie skorzysta ze swoich uprawnień. PC mogą jednak powrócić do wykonywania swoich kompetencji, jeżeli UE sama postanowi o zaprzestaniu ich wykonywania (art. 2 ust. 2 TFUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Zasady podziału kompetencji między UE a PC Kompetencje wspierające, koordynujące i uzupełniające UE, mające charakter stymulacyjny w odniesieniu do kompetencji PC. Jednak prawnie wiążące akty UE przyjęte na mocy traktatów w tych dziedzinach nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych PC (art. 2 ust. 5 TFUE) Koordynacja polityk gospodarczych: PC koordynują swoje polityki gospodarcze w ramach UE, zaś UE określa wytyczne i ogólne kierunki ich realizacji (art. 5 ust. 1 TFUE) Koordynacja polityk zatrudnienia: UE określa wytyczne służące koordynacji tych polityk przez PC (art. 5 ust. 2 TFUE) Koordynacja polityk społecznych PC: UE podejmuje inicjatywy w celu zapewnienia koordynacji tych polityk przez PC (art. 5 ust. 3 TFUE) Określanie i realizacja WPZiB i WPBiO (art. 2 ust. 4 TFUE) Polityki gospodarcze, zatrudnienia, społeczne oraz WPZiB TL pozostawia jednak nadal w gestii PC Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Akty prawa pochodnego Akty ustawodawcze przyjmowane w ramach ZPU lub SPU (art. 288 TFUE): Rozporządzenia (mają zasięg ogólny, wiążą w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich PC) Dyrektywy (wiążą każde PC, do którego są kierowane w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiają jednak PC swobodę wyboru formy i środków ich realizacji) Decyzje (wiążą w całości [i to jest zmiana], zaś decyzje, które wskazują adresatów, wiążą tylko adresatów) Akty nieustawodawcze przyjmowane poza ZPU i SPU: Akty delegowane (przyjmowane wyłącznie przez KE na podstawie upoważnienia zawartego w aktach ustawodawczych) (art. 290 ust. 1-3 TFUE) Akty wykonawcze (przyjmowane przez KE, a w niektórych przypadkach przez RUE, na podstawie delegacji zawartej w aktach prawnie wiążących UE) (art. 291 TFUE) Akty „bezprzymiotnikowe” Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Procedury ustawodawcze Ograniczenie do dwóch - ZPU i SPU: ZPU stanowi uproszczoną wersję dotychczasowej PW. ZPU polega na uchwalaniu rozporządzeń, dyrektyw lub decyzji wspólnie przez PE i RUE na wniosek KE (art. 289 ust. 1 TFUE) SPU zastępuje stosowane dotąd procedury: konsultacji i zgody. SPU zakłada, że w przypadkach przewidzianych w traktatach, rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje są przyjmowane przez PE z udziałem RUE lub przez RUE z udziałem PE. Znaczenie terminu „udział” sprowadza się do wyrażania zgody przez PE lub RUE, tudzież wydawania niewiążącej opinii przez PE w procesie legislacyjnym (art. 289 ust. 2 TFUE) W wyjątkowych przypadkach przewidzianych w traktatach akty ustawodawcze mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy PC lub PE, na zlecenie EBC albo na wniosek TS lub EBI (art. 289 ust. 4 TFUE) TL rozszerza zakres stosowania ZPU na ponad 47 nowych przypadków Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Ustanowienie systemu instytucjonalnego UE (m.in. w następstwie przekształcenia UE w OM oraz uniwersalnej sukcesji UE wobec WE) Zasady określające system instytucjonalny: włączenie RE, TO i EBC do JRI UE (art. 13 ust. 1 TUE) oraz nadanie statusu traktatowego zasadzie lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej (art. 13 ust. 2 TUE) Rada Europejska: wzmocnienie pozycji RE przez nadanie jej statusu instytucji, ustanowienie funkcji stałego przewodniczącego, a także rozszerzenie zakresu jej uprawnień decyzyjnych (ale nie ustawodawczych) i nominacyjnych Przewodniczący RE jest wybierany i odwoływany przez RE w trybie KWG na okres dwóch i pół roku. Mandat jednokrotnie odnawialny (art. 15 ust. 5 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Nowe uprawnienia decyzyjne o charakterze instytucjonalnym: m.in. decyzja określająca nowy skład PE, decyzja ustanawiająca wykaz formacji RUE oraz decyzja określająca zasady rotacyjnej prezydencji Nowe uprawnienia decyzyjne o charakterze politycznym: m.in. wytyczne w sprawie negocjacji w sprawie traktatu o wystąpieniu z UE, podejmowanie decyzji w sprawie niezwoływania Konwentu oraz określanie mandatu dla KM Nowe uprawnienia nominacyjne: m.in. wybór i odwołanie przewodniczącego RE, wybór i odwołanie, za zgodą przewodniczącego KE, wysokiego przedstawiciela Unii RE podejmuje swoje decyzje w drodze konsensu (art. 15 ust. 4 TUE). Może stanowić WG, ale bez udziału przewodniczącego RE i przewodniczący KE (art. 235 ust. 1 TFUE) Skład RE: szefowie państw lub rządów, przewodniczący RE i przewodniczący KE. W obradach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii (art. 15 ust. 2-3 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Rada Unii Europejskiej Nadanie statusu traktatowego RSO i RSZ (art. 16 ust. 6 TUE) Ustanowienie jawności posiedzeń ustawodawczych (art. 16 ust. 8 TUE) Wyeliminowanie traktatowej podstawy dla działalności RUE w składzie szefów państw lub rządów oraz rozdzielenie jej dotychczasowych uprawnień w tym zakresie pomiędzy RE i RUE Rozszerzenie zakresu stosowania KWG na 49 artykułów Nowe zasady pełnienia prezydencji w UE: 3 PC przez 18 miesięcy, przy czym każde PC przez 6 miesięcy przewodniczy wszystkim formacjom RUE, z wyjątkiem RSZ (art. 16 ust. 9 TUE) Ustanowienie nowej procedury podejmowania decyzji większością kwalifikowaną w RUE oraz rozciągnięcie jej reguł na RE. Podwójna większość: 55% członków RUE reprezentujących 65% ludności UE (art. 16 ust. 4 TUE). Gdy RUE nie stanowi na wniosek KE lub wysokiego przedstawiciela Unii - 72% członków RUE reprezentujących 65% ludności Unii (art. 238 ust 2 TFUE) Ustanowienie urzędu wysokiego przedstawiciela Unii (RUE/KE) (art. 18 ust. 3-4 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Komisja Europejska: wzmocnienie kompetencji KE i jej przewodniczącego oraz zmiany w procedurze powoływania KE Nowe uprawnienia KE: m.in.: Procedura uchwalania rocznego budżetu (art. 314 ust. 2 TFUE) Procedura wielostronnego nadzoru (art. 121 ust. 3-4 TFUE) Procedura unikania nadmiernego deficytu (art. 126 ust. 6-7 TFUE) Nowe uprawnienia przewodniczącego KE: Prawo wyrażania zgody na mianowanie i odwoływanie, a nawet zażądanie odwołania przez RE wysokiego przedstawiciela Unii (art. 18 ust. 1 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Prawo dymisjonowania komisarza bez – obowiązującej dotąd – zgody ze strony całego kolegium KE (art. 17 ust. 6 TUE) Prawo do formułowania wytycznych wobec poszczególnych komisarzy oraz wysokiego przedstawiciela Unii (art. 17 ust. 6 TUE) Zmiany w procedurze powoływania KE (art. 17 ust. 7 TUE): I faza: RE, uwzględniając wybory do PE i po przeprowadzeniu stosownych konsultacji, w trybie KWG przedstawia PE kandydata na przewodniczącego KE II faza: Kandydat jest wybierany przez PE V faza: RE, stanowiąc KWG, mianuje cały skład KE Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Parlament Europejski: wzmocnienie pozycji PE, zmiana statusu posłów oraz zwiększenie ich liczby w PE Przekształcenie PW w ZPU (art. 289 ust. 1 TFUE) Rozszerzenie materialnego zakresu stosowania ZPU na 47 artykułów Rozszerzenie uprawnień PE: Kompetencje ustawodawcze: PE równorzędnym z RUE prawodawcą UE (art. 14 ust. 1 oraz art. 16 ust. 1 TUE) Kompetencje budżetowe: upodobnienie procedury budżetowej do ZPU (postępowanie pojednawcze, komitet pojednawczy, trilog) (art. 314 ust. 1-10 TFUE ); zgoda na uchwalanie wieloletniego budżetu (art. 312 ust. 1-5 TFUE) Kompetencje kontrolne: wykonywanie własnych uprawnień śledczych (art. 226 TFUE), kontrola nad Europolem, ocena działalności Eurojustu (art. 88 ust. 2 oraz art. 85 ust. 1 TFUE) oraz powoływanie przy Sądzie tzw. sądów wyspecjalizowanych (art. 257 TFUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Kompetencje nominacyjne: bezpośredni wybór przewodniczącego KE (art. 17 ust. 7 TUE) oraz zgłaszanie własnego kandydata do Komitetu opiniującego wybór sędziów i rzeczników generalnych w TS oraz członków Sądu (art. 255 TFUE) Kompetencje międzynarodowe: m.in. wyrażanie zgody na zawarcie umowy w sprawie przystąpienia UE do EKPCz (art. 218 ust. 6 TFUE) oraz umowy o wystąpieniu danego PC z UE (art. 50 TUE) Zmiana statusu deputowanych: deputowani reprezentują obywateli UE, a nie jak dotąd narody PC należących do UE (art. 14 ust. 2 TUE) Zwiększenie liczby mandatów (do 751), określenie minimalnego progu 6 i maksymalnego progu 96 deputowanych na PC (art. 14 ust. 2 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Trybunał Sprawiedliwości: zmiana nazewnictwa, procedury powoływania, rozszerzenia kompetencji, określenie nowego składu rzeczników generalnych TSUE obejmuje TS, Sąd i sądy wyspecjalizowane (art. 19 ust. 1 TUE) Rządy PC przed mianowaniem sędziów i rzeczników generalnych w TS oraz członków Sądu konsultują nowo ustanowiony Komitet złożony z 7 osobistości (art. 255 TFUE) Nowe uprawnienia: Jurysdykcja nad RE w zakresie skarg na zaniechanie działania (art. 265 TFUE) oraz legalności jej aktów zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich (art. 263 TFUE) Jurysdykcja nad organami i jednostkami organizacyjnymi UE w zakresie skarg na zaniechanie działania (art. 265 TFUE) oraz legalności ich aktów zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich (art. 263 TFUE) Osoby fizyczne i prawne mogą odtąd w pełnym zakresie korzystać z prawa do wnoszenia skarg do TS na zaniechanie działania przez RE oraz organy i jednostki organizacyjne UE (art. 265 TFUE) Zwiększenie liczby rzeczników generalnych z 8 do 11, w tym 6 stałych i 5 objętych rotacją (Deklaracja nr 38) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UE Trybunał Obrachunkowy Prawo do powoływania „wewnętrznych izb” (art. 287 ust. 4 TFUE) Włączenie TO do ram instytucjonalnych UE (13 ust. 1 TUE) Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów Przedłużenie kadencji członków KES i KR z 4 do 5 lat (art. 302 ust. 1 oraz art. 305 TFUE) Włączenie PE do grona instytucji, które mają obligatoryjnie zasięgać opinii KES i KR (art. 304 oraz art. 307 TFUE) KR uzyskuje prawo do składania skarg do TS w sprawie ochrony prerogatyw (art. 263 TFUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

System instytucjonalny UGiW EBC uzyskuje status instytucji (art. 13 ust. 1 TUE) Włączenie EBC do ram instytucjonalnych UE (art. 13 ust. 1 TUE) Nadanie statusu traktatowego Eurosystemowi (EBC i BC PC strefy euro) (art. 282 ust. 1 TFUE) Nadanie statusu traktatowego Eurogrupie (art. 137 TFUE) Rozszerzenie kompetencji Eurogrupy: prawo do uchwalania zaleceń w sprawie przyjęcia nowego PC do strefy euro (art. 140 ust. 2 RUE w sprawie rewizji niektórych ważnych postanowień Statutu ESBC i EBC w trybie KWG (art. 129 ust. 3 TFUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Parlamenty narodowe Zmiana mechanizmu informowania PN (protokół nr 1) KE ma obowiązek przesyłania PN dodatkowo rocznych programów prac legislacyjnych oraz dokumentów dotyczących planowania legislacyjnego lub strategii politycznej Zwiększa się liczba projektów aktów ustawodawczych przekazywanych PN: nie tylko, jak dotąd, projekty aktów ustawodawczych KE, ale także wnioski grupy PC lub PE, wnioski TSUE lub EBI oraz zalecenia EBC, mające na celu przyjęcie aktu ustawodawczego. Dokumenty te mają być przekazywane bezpośrednio PN Rozszerzenie współpracy międzyparlamentarnej: zobowiązanie PE i PN do zacieśniania współpracy, rozszerzenie kompetencji COSAC Ustanowienie procedury kontroli przestrzegania zasady pomocniczości: mechanizm wczesnego ostrzegania (kontrola ex ante projektów aktów prawnych) (protokół nr 2) Możliwość wnoszenia skarg do TSUE w razie niezgodności aktów ustawodawczych z zasadą pomocniczości (protokół nr 2) Procedura żółtej kartki Procedura pomarańczowej kartki Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Procedury rewizji traktatów TL ustanawia 2 uproszczone i modyfikuje zwykłą procedurę rewizji traktatów Pierwsza uproszczona procedura rewizji traktatów: RE może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część przepisów Części trzeciej TFUE po przedłożeniu jej przez rząd PC, PE lub KE propozycji zmian. RE stanowi jednomyślnie, po konsultacji z PE i KE, a także EBC (w przypadkach zmian w polityce pieniężnej). Decyzja RE wchodzi w życie po zatwierdzeniu jej przez wszystkie PC (art. 48 ust. 6 TUE) Druga uproszczona procedura rewizji traktatów: RE, stanowiąc jednomyślnie, po uzyskaniu zgody PE, podejmuje decyzję upoważniającą RUE do zmiany w TFUE SPU na ZPU albo zmiany w TFUE lub w Tytule V TUE głosowania jednomyślnego na KWG w RUE. Tej drugiej zmiany nie stosuje się do decyzji dotyczących WPBiO. Zanim RE podejmie którąkolwiek z obu decyzji upoważniających, informuje o tym PN. W przypadku gdy choćby jeden PN notyfikuje swój sprzeciw w ciągu 6 miesięcy od daty poinformowania, żadna decyzja upoważniająca RE nie może zostać podjęta (art. 48 ust. 7 TUE) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Procedury rewizji traktatów Zwykła procedura rewizji traktatów (art. 48 ust. 2-5 TUE): Włączenie konwentu do ZPR: wariant pierwszy - KM poprzedzona obradami konwentu oraz wariant drugi - KM bez obrad konwentu Nowe uprawnienia PE: prawo zgłaszania propozycji zmian w traktatach; wyrażanie zgody na niezwoływanie Konwentu Nowe uprawnienia RE: decyzja o zwoływaniu lub niezwoływaniu Konwentu Nowe uprawnienia PN: RUE informuje PN o propozycjach zmian w traktatach zgłoszonych przez PC, KE lub PE Zmiany przyjęte przez KM wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie PC. Jeżeli po upływie 2 lat od podpisania TR zostanie on ratyfikowany przez 4/5 PC i gdy jedno lub więcej PC napotka trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do RE Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc

Wzmocniona współpraca Uelastycznienie WW (m.in. obniżenie progu do 9 PC) Wszystkie polityki UE z wyjątkiem WPZiB (i polityk zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji UE): upoważnienie do podjęcia WW ma być udzielane przez RUE, stanowiącą KWG, na wniosek KE i po uzyskaniu zgody PE (art. 329 ust. 1 TFUE) WPZiB i WPBiO: Upoważnienie do podjęcia WW ma być udzielane przez RUE, stanowiącą jednomyślnie, a nie jak dotąd KWG: anulowanie prawa weta PC z powodu ważnych interesów narodowych; rozszerzenie WW na całą WPZiB i WPBiO (art. 329 ust. 2) Katedra Studiów nad Procesami Integracyjnymi INPiSM UJ www.uj.edu.pl/web/jmc