Prawo wyborcze dr Ryszard Balicki

2 Demokracja współcześnie wybór władzy w drodze wolnych i uczciwych wyborów możliwością kandydowania do ciał tworzących władzę przez wszystkich obywateli rządy prawa i jawność stanowienia prawa prawa człowieka

Trochę historii Poprzednie konstytucje – Powszechność prawa wyborczego – Prawo wyborcze dla kobiet! PRL – pomiędzy przepisem a rzeczywistością

Wybory Wybory to czynności mające na celu powołanie odpowiednich kandydatów do wypełniania określonych funkcji. Wyborów dokonuje się z reguły przez głosowanie - tzn. przy pomocy umownych znaków (np. podniesienie ręki, okrzyk, kartka wyborcza) wyrażających poparcie dla określonego kandydata. Głosowanie jest częścią całego procesu wyborczego i pojęcie wyborów nie może być z nim utożsamiane

Wybory Podjęcie przez ogół uprawnionych obywateli decyzji o tym kto – w ich imieniu – jest uprawniony do podejmowania w czasie wyznaczonym granicami kadencji, wiążących rozstrzygnięć Nie zapewniają jednak decydującego wpływu wyborcy na kształt koalicji parlamentarnej (w systemach wielopartyjnych) Nie gwarantują bezpośredniego wpływu wyborców na kształt partyjny gabinetu Nie zabezpieczają automatycznie, choć zwiększają prawdopodobieństwo, zgodności decyzji podejmowanych na arenie parlamentarnej i rządowej z faktycznymi preferencjami wyborców

Funkcje wyborów brak jest jednej, powszechnie przyjętej klasyfikacji funkcji wyborów. funkcje spełniane przez wybory w każdym społeczeństwie zależą od szeregu czynników właściwych tylko danemu społeczeństwu, tj. jego struktura, kształt systemu partyjnego, występowanie poważnych konfliktów społecznych itp. W państwie demokratycznym wybory stały się jednym z najważniejszych zjawisk w życiu politycznym

Funkcje wyborów kreacyjna wyrażanie woli wyborców legitymującą integracyjna

Rodzaje wyborów Wybory powszechne Wybory lokalne Wyróżniamy również – wybory ponowne – wybory uzupełniające

Pojęcie prawa wyborczego Prawo wyborcze w nauce prawa konstytucyjnego nie jest rozumiane jednoznacznie: – prawo wyborczym w znaczeniu przedmiotowym- ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich – prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym - ogół uprawnień wyborczych obywatela

Czynne prawo wyborcze całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich poprzez wybory. Z podmiotowego punktu widzenia chodzi tu o prawo obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych

Bierne prawo wyborcze ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi odpowiadać obywatel, aby mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego. Czyli - prawo wybieralności tzn. o prawo do kandydowania i do uzyskania mandatu w wyniku wyborów Problemy: – osoby skazane, – dwukadencyjność

Instrumentalizacja prawa wyborczego Wykorzystywanie norm prawa wyborczego dla partykularnych celów partii aktualnie rządzącej „Można więc powiedzieć, że przedmiotem (…) winien być nie sam problem instrumentalizacji prawa wyborczego, gdyż jest on niemal integralnie z tym prawem złączony, lecz skala tego zjawiska i jego polityczno- społeczne skutki” – J. Majchrowski, Instrumentalizacja prawa wyborczego w Polsce, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 4/1994, s. 100.

Gerrymandering Gerrymandering –manipulacje dokonywane przy wytyczaniu granic okręgów wyborczych w celu uzyskania korzystnego wyniku przez partię mającą wpływ na kształtowanie ordynacji wyborczej. Nazwa pochodzi od nazwiska Elbridge`a Gerry`ego (gubernatora Massachusetts) i salamandry, którą miał przypominać kształt jednego z okręgów

Gerrymandering

Wpływ zmian granic okręgów wyborczych na wyniki wyborów: z lewej strony głosy w czterech okręgach są wyrównane, na środkowym diagramie w trzech okręgach wygrywają zwolennicy fioletowych, z prawej strony w trzech okręgach wygrywają zwolennicy zielonych

Gerrymandering

Systemy wyborcze - konstytucja Stopień konstytucjonalizacji metod wyborczych jest zazwyczaj niewielki Konstytucje określają podstawowe zasady prawa wyborczego, stanowią o składzie parlamentu i jego kadencji, czasami gwarantują reprezentację mniejszością narodowym Szczegóły najczęściej umieszczane są w ustawach – ordynacja wyborcza Konstytucja RP – – art. 96: powszechność, bezpośredniość, równość, tajność głosowania, proporcjonalność (Sejm) oraz – art. 97 ust. 2: powszechność, bezpośredniość, tajność głosowania (Senat)

Zasady prawa wyborczego Powszechność Równość Tajność Bezpośredniość System wyborczy – większościowy – proporcjonalny Wolność

System wyborczy System wyborczy rozumiany być może dwojako: – System wyborczy sensu largo – System wyborczy sensu stricto

Elementy systemu wyborczego Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania Kategoryczne: gdy wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata (listę partyjną) Porządkujące: ma on możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście, jej przestawienia, kumulacji większej liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata, bądź zestawienia kandydatów z poszczególnych list

Typologia systemów wyborczych Większościowe: – Większości bezwzględnej – Większości względnej Proporcjonalne Mieszane

Systemy większościowe Wariant pierwszy: głosowanie w okręgach jednomandatowych, kandydatów zgłaszają partie polityczne, do uzyskania mandatów wystarcza uzyskanie względnej liczby głosów (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada) Wariant drugi: głosowanie w okręgach wielomandatowych, wyborca posiada tyle głosów ile jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów Nie ma tutaj znaczenia procent głosów uzyskanych w skali kraju, najlepiej sprawdza się w systemach dwupartyjnych – (Duże zniekształcenia…) Głosowanie strategiczne: wbrew preferencjom głosuje się na przedstawicieli najsilniejszych partii

Systemy większości bezwzględnej (absolutnej) Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych, kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu W przypadku nie uzyskania przez żadnego z kandydatów takiej liczby głosów są dwie możliwości: – System powtórnego głosowania: odbywa się II tura, w której uczestniczą kandydaci z największą liczbą głosów (dwóch - wybory prezydenckie we Francji, lub np. ci którzy przekroczyli 12,5% - wybory parlamentarne we Francji) – System alternatywnego głosowania: nie ma drugiej tury, natomiast wyborca musi wyrazić preferencyjną kolejność wśród kandydatów; kolejno „pierwsze”, „drugie”, „trzecie” miejsca. Suma tych preferencji pozwala na ustalenie kandydatów z największym poparciem, przy czym po każdej rundzie eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów

Systemy proporcjonalne Ze względu na możliwość określenia przez wyborcę preferencji personalnych w ramach listy, możemy wyróżnić systemy, w których: – Dokonywanie wyboru kandydatów w ramach listy jest niemożliwe, wyborca może wskazać tylko listę, na którą głosuje – Wyborca ma prawo do wskazania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy – Wyborca ma prawo głosować na kandydatów z list różnych partii, a więc praktycznie może układać własną listę kandydatów

Systemy proporcjonalne Dwa rodzaje: system list partyjnych oraz STV (The Single Transerable Vote) Wśród systemów list wyborczych można wyróżnić systemy w których – Cały obszar państwa stanowi jeden okręg wyborczy, partie biorące udział w wyborach zgłaszają listy krajowe, podział mandatów następuje na szczeblu kraju (Holandia, Izrael) – Istnieją listy regionalne lub lokalne, ale podział mandatów dokonuje się na szczeblu ogólnokrajowym – Istnieją listy regionalne lub lokalne, podział mandatów dokonuje się na szczeblu okręgu wyborczego – Podział mandatów dokonuje się na szczeblu okręgu, ale istnieje tzw. wyrównawcza dystrybucja na poziomie ogólnokrajowym

Systemy mieszane Stanowią one kombinację elementów systemów większościowych i proporcjonalnych w stosunku pół na pół. – Gdy relacja ta nie będzie zachowana nie można mówić o systemie mieszanym, a jedynie ze zmodyfikowanym systemem, którego elementy przeważają (np. system wyborczy do niemieckiego Bundestagu)

Kodeks wyborczy Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U nr 21 poz. 112). Art. 1. Kodeks wyborczy określa zasady i tryb zgłaszania kandydatow, przeprowadzania oraz warunki ważności wyborow: 1) do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej; 2) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; 3) do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej; 4) do organow stanowiących jednostek samorządu terytorialnego; 5) wójtow, burmistrzow i prezydentow miast.

Nowelizacja Kodeksu wyborczego weszła w życie nowelizacja Kodeksu wyborczego: – Rezygnacja z sędziów-komisarzy – Podwójne komisje ( ds. przeprowadzania głosowania w obwodzie oraz ds. ustalania wyników głosowania w obwodzie) – Kamery w lokalach wyborczych – Zmiany w Krajowym Biurze Wyborczym – Nowy skład PKW (po wyborach w 2019 r., 7 członków powoła Sejm, 1 z TK i 1 z NSA)

Nowelizacja Kodeksu wyborczego – Znaki na karcie – Głosowanie korespondencyjne tylko dla niepełnosprawnych – Od wyborów w 2023 r. okręgi będą określane przez komisarzy wyborczych

Nowelizacja Kodeksu wyborczego – W wyborach samorządowych Okręgi jednomandatowe tylko w małych gminach (do 20 tys. Mieszkańców) Dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów (liczona od wyborów 2018 r.) wydłużenie kadencji do 5 lat

Finansowanie wyborów nałożenie na komitety wyborcze obowiązku publikacji na swoich stronach internetowych informacji o ich darczyńcach, udostępnianie wyborcom dokumentacji dołączanej do sprawozdań finansowych komitetów wyborczych na zasadach określonych w ustawie o dostępie do informacji publicznej, wprowadzenie - w przypadku wyborów prezydenckich - zakazu przeprowadzania anonimowych zbiórek pieniężnych oraz zakazu przyjmowania darowizn od firm, nałożenie na organy państwowe obowiązku współpracy w postępowaniach kontrolnych z Państwową Komisją Wyborczą.

Problemy prawa wyborczego Konsekwencje starzenia się społeczeństwa – Głosowanie dla wszystkich (od urodzenia) – Głosowanie rodzinne? – Górna granica wieku? System większościowy czy proporcjonalny? Balans pomiędzy reprezentacją a sprawnością funkcjonowania państwa

Dodatek

Systemy proporcjonalne W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę przede wszystkim przynależność partyjną kandydatów. Najczęściej stosowana jest - promującą większe ugrupowania - metoda d'Hondta, lub - dającą wyniki bliższe rzeczywistym preferencjom wyborców - metoda Sainte-Lague'a.

Metoda d'Hondta Liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy.

Przykład 2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej: 1 – (A) – (C) – (A) – (B) – (A) 300 itd. Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów (5) (3)2 480 (2)300 (4)900 (1)1 Komitet CKomitet BKomitet ADzielnik 1 krok: obliczenie ilorazów Uzyskane mandaty otrzymują: 3 mandaty – komitet A, 1 mandat – komitet B, 1 mandat – komitet C.

Metoda Sainte-Laguë Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7, itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia. Istnieją różne odmiany tej metody. niekiedy pomija się pierwszy dzielnik, dzieląc liczbę uzyskanych głosów kolejno przez 3,5,7 itd. częstą modyfikacją jest zastąpienie pierwszego dzielnika 1 przez 1.4, co sprzyja ugrupowaniom większym - system ten znany jest jako zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë.

Przykład 2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej: 1 – (A) – (C) – (A) – (B) – (A) 300 itd. Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów. 1 krok: obliczenie ilorazów Uzyskane mandaty otrzymują: 3 mandaty – komitet A, 1 mandat – komitet B, 1 mandat – komitet C (5) (3)3 480 (2)300 (4)900 (1)1 Komitet CKomitet BKomitet ADzielnik

40 Demokracja nie może stać się tyranią większości