PROCESY POZNAWCZE, POJĘCIA, MYŚLENIE WYKŁAD II PROCESY POZNAWCZE, POJĘCIA, MYŚLENIE

PROCESY PRZETWARZANIA DANYCH PERCEPCJA – zestaw procesów psychicznych, za pomocą których ludzie rozpoznają, organizują, syntetyzują i nadają znaczenie wrażeniom otrzymywanym od bodźców z otoczenia w narządach zmysłów. UWAGA - poznawcze ogniowo pomiędzy ograniczoną ilością informacji, którymi manipulujemy umysłwo w danym momencie i ogromną ilością informacji dostępnej za pośrednictwem zmysłów, przechowywanych w pamięci i pochodzących z innych procesów poznawczych. PAMIĘĆ – środek, za pomocą którego człowiek sięga do wiedzy z przeszłości, w celu wykorzystania jej w teraźniejszości; zestaw dynamicznych procesów powiązanych z przechowywaniem i wydobywaniem informacji.

PROCESY PRZETWARZANIA DANYCH MYŚLENIE (ROZUMOWANIE) - proces poznawczy, za pośrednictwem którego człowiek może wyciągać wnioski na podstawie zestawu danych lub zestawu zasad. SĄDZENIE I PODEJMOWANIE DECYZJI - procesy poznawcze, za pośrednictwem których człowiek może oceniać różne możliwości i wybierać najodpowiedniejsze spośród wielu różnych rozwiązań. TWÓRCZOŚĆ - proces prowadzący do wytworzenia czegoś, zarówno oryginalnego, jak też wartościowego. JĘZYK – wykorzystywanie zorganizowanych sposobów łączenia słów w celu porozumiewania się i komunikacji.

PERCEPCJA JAKO PROCES TWÓRCZY PERCEPCJA jest aktywnym procesem, w którym osoba spostrzegająca buduje poznawcze rozumienie, interpretację bodźca wykorzystując do tego: - informacje zmysłowe, - dotychczasową wiedzę, doświadczenia, aktualne oczekiwania, potrzeby, nastawienie, - schematy myślowe oraz procesy myślowe wyższego rzędu, pozwalające dokonać interpretacji materiału bodźcowego. PERCEPCJA BEZPOŚREDNIA Poglądem konkurencyjnym jest teoria percepcji bezpośredniej, która nie uznaje konieczności procesów umysłowych wyższego rzędu, ani uprzednich doświadczeń, dla odebrania i interpretacji bodźca. Wszystkie dane są zawarte w bodźcu i w jego otoczeniu, które to otoczenie dostarcza niezbędnego w percepcji kontekstu. Na kontekst zaś ludzie są przygotowani niejako wcześniej i nie muszą aktywizować wyższych mechanizmów interpretacyjnych.

PERCEPCJA W TEORII GESTALT Zasady organizowania materiału wzrokowego: Pregnancja – postrzeganie zbioru bodźców, w taki sposób, który najprościej organizuje je jako stabilną i spójna całość. Figura – tło – w spostrzeganiu niektóre obiekty zdają się wyodrębniać, stanowiąc wyrazistą figurę, a część pola cofa się tworząc tło. Bliskość – tendencja do spostrzegania bodźców będących blisko, jako stanowiących spójne grupy i całości. Podobieństwo – tendencja do grupowania obiektów na podstawie podobieństwa. Ciągłość – tendencja do spostrzegania kształtów i obiektów, jako łagodnie zmieniających się i ciągłych, a nie przerywanych i gwałtownie zmieniających kształt. Zamknięcie – percepcyjny mechanizm zamykania czy uzupełniania obiektów, które w rzeczywistości nie są zamknięte. Symetria – skłonność do postrzegania obiektów, jako lustrzanych odbić, mniej więcej w części środkowej.

We adore chaos because we love to produce order. - M.C. Escher

M. C. ESCHER

PAMIĘĆ Pamięć superkrótkotrwała – fizyczne ślady bodźców na receptorach narządów zmysłów (np. obraz wzrokowy na siatkówce oka); czas mierzony w milisekundach, Pamięć operacyjna, robocza (krótkotrwała) – mechanizm przetrzymywania jednostek informacyjnych, np. bodźców, w świadomym polu uwagi w celu ich obróbki poznawczej; pojemność 7(±2); czas: kilka sekund. Pamięć długotrwała – system naszej wiedzy, zarówno nabytej w trakcie uczenia się (informacje, wiedza akademicka), jak i doświadczeń życiowych. Pamięć deklaratywna – dotycząca faktów i idei, która może być zaprezentowana w postaci sądów; opisywana, jako „wiedza, że”. Pamięć proceduralna – dotycząca tego, jak wykonywać sekwencje operacji; opisywana jak „wiedza, jak”.

POJĘCIA Pojęcie – reprezentacja umysłowa zawierająca opis istotnych właściwości pewnej klasy (kategorii) – algorytm, dziecko, ptak, miłość Właściwości istotne: właściwości wspólne, charakteryzujące wszystkie egzemplarze należące do danej klasy, właściwości charakteryzujące egzemplarze, które są najbardziej typowe dla danej klasy, właściwości charakteryzujące jeden konkretny lub kilka egzemplarzy. Funkcje pojęć: ekonomia funkcjonowania poznawczego, zapewniana poprzez redukcję różnorodności informacji docierających i przetwarzanych przez umysł, rozumienie i wyjaśnianie, możliwość wykonywania różnych operacji na reprezentacjach obiektów a nie na samych obiektach, komunikowanie się.

POJĘCIA Pojęcia klasyczne (podejście definicyjne lub inaczej cechowe): Cechy istotne stanowią zarazem warunki wystarczające i konieczne do zakwalifikowania danego egzemplarza do kategorii; na podstawie zbioru tych cech można stworzyć definicję pojęcia; granice pojęcia są ostre, nie ma wątpliwości, czy dany egzemplarz wchodzi w skład pewnej kategorii; (płaska figura geometryczna, mająca trzy boki i trzy kąty), definicja ptaka. Pojęcia egzemplarzowe: Pojęcie opisujące nie kategorie obiektów, lecz pojedyncze egzemplarze, które nie mają wspólnej reprezentacji umysłowej (np. pojęcie „moja matka”)

POJĘCIA NATURALNE Pojęcia naturalne: Pojęcia, które oparte są o: podobieństwo egzemplarzy pomiędzy sobą (podobieństwo rodzinne wg Wittgensteina), jedną istotną cechę wspólną dla różnych egzemplarzy danej kategorii (np. latanie, jako cecha dystynktywna dla ptaków), prototypowość egzemplarzy danej kategorii. Prototyp – najczystszy przypadek przynależności kategorialnej (E. Rosch), czyli taki egzemplarz, który: jest najbardziej typowy, (istniejący realnie, bądź stanowiący pewną reprezentację umysłową - idealizację), treściowo stanowi średnią arytmetyczną z widzianych dotychczas (doświadczanych) wielu egzemplarzy (Posner, Keele), posiada cechy będące modalnymi, tj. przyjmują wartości występujące najczęściej.

STÓG SIANA BYŁ WAŻNY, PONIEWAŻ PŁÓTNO SIĘ ROZDARŁO. Co znaczy poniższe zdanie? STÓG SIANA BYŁ WAŻNY, PONIEWAŻ PŁÓTNO SIĘ ROZDARŁO. SPADOCHRON

NAJBARDZIEJ PROPTOTYPOWY PTAK, CZYLI….

BADANIA NAD PROTOTYPOWOŚCIĄ POJĘĆ E. ROSCH NAZWA PTAKA OCENA drozd 6,89 sowa 5,00 rudzik 6,42 sęp 4,84 mewa 6,26 brodziec 4,47 jaskółka 6,16 kurczak 3,95 sokół 5,74 albatros 3,32 przedrzeźniacz 5,47 pingwin 2,63 szpak 5,16 nietoperz 1,53

POJĘCIA NATURALNE Pojęcia zbudowane na prototypach, odwołują się do wymiaru typowości, a kryterium zaklasyfikowania danego egzemplarza do kategorii jest jego podobieństwo do prototypu (stopień typowości); zatem pojęcia nie mają ostrych granic, rozmywają się. Prototypy są: najwcześniej przyswajane w procesie uczenia się, najlepiej rozpoznawalne, mają charakter naturalny, tj. stanowią odzwierciedlenie natury spostrzeganego świata, są tworem umysłu, który jest zaprogramowany do poszukiwania i tworzenia uporządkowanej struktury świata.

HIERARCHICZNA BUDOWA POJĘĆ NATURALNYCH Istnieje wiele poziomów pojęciowych: najczęstsza i najbardziej naturalna hierarchią jest podział na 3, lub 4 poziomy, najczęściej używanym poziomem jest poziom pośredni - podstawowy, pomiędzy ogólnym a podrzędnym – najbardziej szczegółowym. Poziom podstawowy jest uprzywilejowany poznawczo i najbardziej nadaje się do przeprowadzania operacji poznawczych – najchętniej i najczęściej ludzie sięgają po egzemplarze z tej kategorii. Nie wymaga on szczegółowego rozróżniania między egzemplarzami, różnice są wyraziste.

MYŚLENIE Procesy myślowe to najwyższy poziom w sekwencji przetwarzania danych docierających do umysłu, opierający się na bardziej podstawowych procesach kognitywnych (percepcja, rozpoznawania wzorców, pamięć). Myślenie, to złożony proces umysłowy, mający na celu tworzenie nowych reprezentacji umysłowych (nowych jakości poznawczych, mentalnych odzwierciedleń świata) za pomocą transformacji posiadanych informacji. Tak utworzona reprezentacja mentalna zastępuje realne, obserwowalne zachowania podmiotu lub innych obiektów w świecie fizycznym lub społecznym i tym samym uwalnia od ponoszenia konsekwencji własnej, realnej aktywności.

STRUKTURA MYŚLENIA Jednostka myślenia, to porcja informacji, myśl lub idea. Treściowo materiał może przybierać formę reprezentacji konkretno-obrazowych lub abstrakcyjnych. Operacje – najbardziej podstawowe, do lat 60-tych uważane za jedyne operacje mentalne): analiza – proces dekompozycji złożonej całości, synteza – łączenie dostępnych, znanych części w nową całość. Aktualnie istnieje wiele teorii dotyczących operacji umysłowych – od postulujących istnienie nieskończonej liczby specyficznych dla zadania lub problemu operacji, po wyróżnienie kilku istotnych, kluczowych operacji łączących różne ogniwa procesu myślenia (stany wiedzy) Operacje kluczowe używane w myśleniu to: wnioskowanie, abstrahowanie, rozumowanie, wyobrażanie sobie, sądzenie, rozwiązywanie problemów, twórczość.

KLASYFIKACJA TYPÓW MYŚLENIA Myślenie realistyczne: uwzględnia ograniczenia narzucane przez rzeczywistość, jest ukierunkowane na osiągnięcie celu (rozwiązanie problemu). Myślenie autystyczne: nie jest nastawione na osiągnięcie konkretnego celu; występuje najczęściej w stanach relaksacji, braku zadań mentalnych (tzw. „myślenie o niebieskich migdałach”). Jego funkcja to fantazjowanie, rozwijanie wyobraźni, zastępcze zaspokajanie potrzeb. Nie jest objawem patologii i zaburzenia! Fazy rozwoju myślenia wg Piageta: myślenie sensoryczno-motoryczne, myślenie wyobrażeniowe, myślenie pojęciowe myślenie logiczne dokonywane na konkretnych obiektach, myślenie logiczne dokonywane na obiektach abstrakcyjnych.

KLASYFIKACJA TYPÓW MYŚLENIA – CD. Myślenie produktywne i nieproduktywne (Otto Selz) – efektem pierwszego jest osiągnięcie nowych treści kognitywnych, drugie – to różne formy odtwarzania poprzednich doświadczeń i wnioskowań. Myślenie twórcze i odtwórcze (kryterium społeczne, a nie psychologiczne). O nowości, oryginalności i wartości wyniku operacji umysłowych (rozwiązaniu problemu, decyzji, wynalazku itd.) decydują mniej lub bardziej formalne grupy społeczne (recenzenci, krytycy, urzędy patentowe, opinia społeczna).