Reguły kolizyjne Kurs: Propedeutyka prawa mgr Mateusz Wojtanowski Katedra Teorii i Filozofii Prawa WPAIE UWr

Reguły egzegezy Reguły interpretacyjne Reguły inferencyjne (reguły według których dokonuje się wnioskowań prawniczych) Reguły kolizyjne

Pytania wstępne -> zachowaniu jakiego założenia związanego z wyobrażaniem sobie prawa jako systemu służą reguły kolizyjne? -> czy można konstatować co do kwestii relacji chronologicznej pomiędzy procesem wykładni a stosowaniem reguł kolizyjnych? -> z którą koncepcją obowiązywania związane są reguły kolizyjne?

Reguły kolizyjne – zarys zagadnienia Reguły kolizyjne pierwszego stopnia Instrumenty służące rozstrzyganiu kolizji pomiędzy normami Reguły kolizyjne drugiego stopnia (metareguły kolizyjne) Służą rozstrzyganiu kolizji pomiędzy regułami kolizyjnymi pierwszego stopnia

Kolizja norm Poprzez kolizję norm rozumieć będziemy sytuację, gdy w systemie prawa znajdują się normy zakresowo zbieżne, acz treściowo niezgodne

Rodzaje kolizji norm -sprzeczność -przeciwieństwo -niezgodność prakseologiczna -kolizja aksjologiczna

Stosowanie reguł kolizyjnych -ścisły związek z założeniem o prawodawcy racjonalnym – chodzi o to, by na etapie stosowania prawa uchylić błędy empirycznego prawodawcy -nie uchyla in abstracto danych norm, a jedynie wyłącza ich zastosowanie na potrzeby określonego rozstrzygnięcia

Reguły kolizyjne pierwszego stopnia I. Uniwersalne: Hierarchiczna reguła kolizyjna Temporalna reguła kolizyjna Zakresowa reguła kolizyjna II. Reguły o określonym zakresie stosowania: -> Lex benignior (należy stosować normę zawierającą łagodniejszą sankcję)

Reguły kolizyjne pierwszego stopnia Model analizy poszczególnych reguł kolizyjnych: Na czym polega dana reguła Paremia Uzasadnienie aksjologiczne Relacja hierarchiczna względem innych reguł kolizyjnych w przypadku ich kolizji

Hierarchiczna reguła kolizyjna 1. W razie kolizji norma wyższego rzędu wyłącza zastosowanie normy niższego rzędu (np. norma ustawy vs. norma rozporządzenia) 2. Lex superior derogat legi inferiori 3. Aprobata dla hierarchicznej reguły kolizyjnej wiąże się z hierarchią formalnych źródeł prawa 4. Hierarchiczna reguła kolizyjna ma pierwszeństwo przed regułą temporalną oraz zakresową (to fundament – bez tego całe wyobrażenie systemu prawa byłoby zupełnie inne)

Temporalna (chronologiczna) reguła kolizyjna 1. W razie kolizji norma późniejsza wyłącza zastosowanie normy wcześniejszej 2. Lex posterior derogat legi priori 3. Adekwatność prawa do dynamiki zachodzących zmian społecznych 4. Ustępuje regule hierarchicznej (dotyczy więc jedynie sytuacji, gdy znajdujące się w kolizji normy należą do tego samego piętra w ramach hierarchii formalnych źródeł prawa). Kwestia relacji z regułą zakresową – zob. dalsze slajdy

Zakresowa (merytoryczna) reguła kolizyjna 1. W razie kolizji norma węższa zakresowo wyłącza zastosowanie normy szerszej zakresowo (tzn. mniej szczegółowo regulującej daną materię lub szerzej określającą grupę osób, do której jest skierowana) 2. Lex specialis derogat legi generali 3. Potrzeba bezpieczeństwa prawnego – szczegółowość regulacji z zasady zmniejsza jej podatność na różne interpretacje 4. Ustępuje regule hierarchicznej (dotyczy więc jedynie sytuacji, gdy znajdujące się w kolizji normy należą do tego samego piętra w ramach hierarchii formalnych źródeł prawa). Kwestia relacji z regułą zakresową – zob. dalsze slajdy

Metareguły kolizyjne Trzy możliwości kolizji poszczególnych reguł kolizyjnych pierwszego stopnia: Hierarchiczna vs. zakresowa Hierarchiczna vs. temporalna Zakresowa vs. temporalna

Metareguły kolizyjne 1. W przypadku jakiejkolwiek kolizji w której uczestniczy hierarchiczna reguła kolizyjna bierze ona górę (hierarchiczna vs. zakresowa, hierarchiczna vs. temporalna). 2. Zakresowa vs. temporalna?

Metareguły kolizyjne – zakresowa r. k. vs. temporalna r. k. 1. Podejście in abstracto A. Lex specialis derogat legi generali > lex posterior derogat legi priori B. Lex specialis derogat legi generali < lex posterior derogat legi priori Wśród zwolenników podejścia in abstracto zdaje się dominować jednak wariant A. 2. Podejście in concreto

Podejście in concreto Wedle apologetów tego podejścia należy wstrzymać się przed ogólnym przyznaniem wyższości regule zakresowej albo temporalnej. Zasadne jest, jak twierdzą, by rozstrzygnięcie kolizji uzależnić od relewantnych dla danego przypadku racji funkcjonalnych.

Podejście in concreto Dla ustalenia preferowanej w danym przypadku reguły (zakresowej albo temporalnej) istotna jest gałąź prawa, której dotyczy rozstrzygnięcie. Kluczowa staje się wobec tego wspomniana już kwestia uzasadnienia aksjologicznego reguły zakresowej oraz temporalnej. Wartości stojące za danymi regułami mogą być bowiem bardziej lub mniej cenione w zależności od gałęzi prawa.

Podejście in concreto Prawo ochrony środowiska – (raczej) preferencja dla reguły temporalnej Prawo karne, prawo podatkowe – (raczej) preferencja dla reguły zakresowej

Literatura Srokosz J., Sulikowski A., Wstęp do prawoznawstwa, Opole 2015, s. 64-67. Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny [red:] A. Bator, Warszawa 2016. Hasła: reguły kolizyjne, hierarchiczna reguła kolizyjna, chronologiczna reguła kolizyjna, zakresowa reguła kolizyjna, metareguła kolizyjna.