ROZWIJANIE U DZIECI EKSPRESJI WERBALNEJ PRZYKŁADY DO ZASTOSOWANIA W PRAKTYCE OPRACOWAŁA: ANNA WÓJCIK

ROLA NAUCZYCIELA Nie ulega wątpliwości, iż w okresie życia przedszkolnego , rozwój mowy jest najintensywniejszy i trwa do 6-7 roku życia. Potem mowa jest jedynie coraz bardziej wzbogacana, szlifowana i doskonalona.

OKRESY KSZTAŁTOWANIA SIĘ MOWY DZIECKA W okresie melodii (0-1 r. ż.) dziecko umie poprawnie wymawiać: samogłoski a, e niekiedy i; spółgłoski m, b, n, t, d oraz j. W okresie wyrazu (1- 2 r. ż.) dziecko posługuje się wszystkimi samogłoskami ustnymi, czyli i, y, e, a, o, u; spółgłoskami p, b, pi, m, t, d, n, ń, ś, k, ki, j. W okresie zdania (2- 3 r. ż.) dziecko wymawia wszystkie samogłoski i, y, e, ę, a, o, ą, u; ze spółgłosek: p, b, pi, bi, m, mi, f, w, fi, wi, ś, ż, ć, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, l, li oraz półsamogłoskę j; sporadycznie: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż. W okresie swoistej mowy dziecięcej (3- 7 r. ż.) utrwalają się głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, r.

Bardzo ważna jest umiejętność kierowania rozwojem mowy od wczesnego dzieciństwa, dawanie dobrych wzorów wymowy, pobudzanie i prowokowanie do wypowiedzi, zadawanie pytań, udzielanie cierpliwie odpowiedzi na wszystkie dręczące dzieci problemy. Praca nad językiem i procesami poznawczymi dziecka wymaga systematycznych ćwiczeń w zakresie form gramatycznych, konstrukcji składniowych - tak w wypowiedziach wielozdaniowych, jak i w rozmowie.

Ćwiczenia te w przedszkolu - ze względu na charakterystyczne cechy dziecka - muszą mieć charakter zabawy, gry dydaktycznej, muszą się wiązać z działaniem dziecka. Praca ta musi się opierać na planowym dostarczaniu dzieciom odpowiednich materiałów do tego rodzaju ćwiczeń. Nauczyciel, pracując nad rozwijaniem języka i mowy, prowadzi z jednej strony zabawy i zajęcia służące obserwacji i utrwalaniu zjawisk językowych, z drugiej strony organizuje wiele różnych sytuacji zachęcających dzieci do używania języka w jego różnych funkcjach.

Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy zależy m. in Prawidłowe wymawianie dźwięków mowy zależy m.in. od właściwego oddychania oraz odpowiedniej sprawności narządów artykulacyjnych. Istotnym czynnikiem jest także słuch fonematyczny.

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA ODDECHOWE Robimy krótki wdech przez nos i długi wydech ustami. Proponujemy dziecku zabawę „Spacer na łące”. Dziecko wyobraża sobie, że jest na łące. Podchodzi do każdego kwiatka i wącha go- wciąga powietrze nosem, zatrzymuje wdech(żeby zapamiętać piękny zapach) i wypuszcza powietrze nosem. Zabawa „Huśtanie misia na brzuchu”. Prezentujemy ćwiczenie: leżymy na plecach, na brzuchu umieszczamy książkę, a na niej siedzi miś. Robimy wdech i brzuch uwypukla się; wydech i brzuch opada. Zabawy ze słomką- przenoszenie kawałków styropianu do kubeczka, dmuchanie na styropian słomką. Wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę. Dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki. Twórcza zabawa w śmiech – ćwiczymy przeponę. - Jak śmieje się potężny mężczyzna? - Jak śmieje się pani, dziecko, babcia, dziewczyna, chłopiec? śmiejemy się: głośno – cicho, wesoło – smutno piskliwie – tubalnie, chichotliwie – hałaśliwie.

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY ARTYKULACYJNE Liczymy zęby – dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów – górnych i dolnych. Cukierek lub inaczej czyszczenie ścian – wypychanie policzków na zmianę ostrym czubkiem języka; Malowanie sufitu– czubek języka „ślizga się” po podniebieniu do tyłu – do przodu. Konik- kląskanie językiem, przysysanie języka do podniebienia. Parskanie jak konik, cmokanie, wysuwamy warg. Ziewanie, chrapanie na wdechu i wydechu.

ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO Zabawa „ Co, do którego koszyczka?”- dzieci podzielone np. na cztery grupy, każda grupa ma emblemat z określoną głoską (sz, ż, cz, dż), zadaniem dzieci jest pogrupować obrazki według podanej głoski, a następnie uszeregować je w odpowiednich koszyczkach ( głoska w nagłosie, wygłosie, śródgłosie). Zabawa „ Ukryta głoska” – dzieci siedzą na dywanie, nauczycielka wymienia różne wyrazy, jeśli wyraz zawiera głoskę podaną wcześniej przez nauczycielkę to dzieci klaszczą w ręce, jeśli takiej głoski nie ma dzieci siedzą w ciszy. Zabawa w rymowanki – dziecko losuje obrazek i musi dobrać do niego drugi, którego nazwa będzie się rymować. Następnie głośno wymienia nazwy obu obrazków.

W wypowiedziach dzieci ważna jest nie tylko strona brzmieniowa języka, tj. głośność, wyrazistość mówienia czy też poprawne artykułowanie głosek. Niezwykle istotne są takie składniki mowy jak: słownictwo, poprawność tworzenia zdania, poprawność stosowania form gramatycznych, spójność wypowiedzi. Zadaniem dorosłych jest prowokowanie dzieci do formułowania wypowiedzi poprawnych, skutecznych pod względem przekazywanych treści. Dobra wypowiedź powinna być przez dorosłych nagradzana pochwałami.

Do zabaw sprzyjających rozwojowi umiejętności wypowiadania się można zaliczyć: 1. Zabawy z wykorzystaniem obrazków i ilustracji np. oglądanie obrazka, a po jego zasłonięciu opowiadanie o nim.

Zasłanianie fragmentów obrazka, snucie domysłów, przypuszczeń odwołując się do doświadczeń i wyobrażeń dzieci.

Nadawanie tytułów ilustracjom, imion bohaterom, wprowadzanie ruchomych sylwet do statycznego obrazu, składanie obrazka z części - opowiadanie o nim, wymyślanie historyjek, poszukiwanie zdarzeń wcześniejszych, wyszukiwanie elementów, które nie pasują do obrazka pod względem treści, szukanie ilustracji, które pasują do wysłuchanego utworu literackiego lub muzycznego.

2. Zabawy z wykorzystaniem historyjek obrazkowych (rozwijają myślenie przyczynowo-skutkowe). układanie obrazków wg kolejności zdarzeń, pokazywanie tylko jednego obrazka i zadawanie pytań (Co mogło wydarzyć się wcześniej?) rysowanie własnych historyjek indywidualnie lub w zespołach, opowiadanie przez dzieci dalszej części przerwanej przez nauczyciela historyjki, poszukiwanie innych zakończeń bajki.

„CO MOGŁO WYDARZYĆ SIĘ WCZEŚNIEJ?”

3. Zabawy pobudzające dzieci do wypowiedzi i doskonalące umiejętności opowiadania. nauczycielka podaje miejsce akcji i bohaterów, a dzieci układają opowiadanie z ich udziałem, dzieci razem z nauczycielką przygotowują rekwizyty teatralne, a następnie układają opowiadanie z wykorzystaniem wykonanych rekwizytów, rozmowy na temat różnych stanów emocjonalnych, wyrażanie ich gestem, słowem lub ruchem całego ciała, wykorzystanie technik Freineta, tj. układanie bajek, rysowanie do niej ilustracji, działanie zbiorowo oraz w zespołach.

rozwój werbalny dzieci Co jeszcze wspomaga rozwój werbalny dzieci w wieku przedszkolnym ?

KĄCIKI ZAINTERESOWAŃ Bogato wyposażony kącik książki, dostosowany do zainteresowań dzieci zachęca do wypowiadania się, zadawania pytań, opowiadania o obrazkach. Jest także początkiem twórczości plastycznej.

Prowadzenie upraw roślinnych w kąciku przyrody, obserwacja środowiska przyrodniczego, przeprowadzanie doświadczeń pobudza dzieci do poszukiwań, rozmów, wymiany spostrzeżeń, snucia domysłów.

Organizowanie wystaw prac plastycznych, zwłaszcza prac dzieci, które chętnie je wykonywały i chętnie o nich opowiadają.

Na zakończenie podkreślić warto, jak ważne jest poszukiwanie efektywnych metod współpracy przedszkola i rodziny w zakresie rozwijania prawidłowej mowy dziecka i jego sprawności językowej. Wspólne organizowanie uroczystości, konkursów recytatorskich, montaży słowno-muzycznych, biesiad literackich działa również na dzieci pobudzająco i zachęca do aktywności słownej. Cały wyżej opisany proces powinien mieć charakter ciągły i długofalowy, uwzględniać jednak powinien prawo do traktowania dziecka w sposób indywidualny.