Osoby prawne Kościoła katolickiego w Polsce Tomasz Resler Zakład Historii Administracji

Wprowadzenie: na gruncie prawa polskiego osobowość prawna regulowana jest za pomocą metody normatywnej (formalnej), tzn. że osobowość prawną posiadają te podmioty, które otrzymały ją na podstawie przepisów prawa, unormowania dotyczące kościołów i innych związków wyznaniowych oraz ich jednostek organizacyjnych zawarte są w aktach prawnych regulujących status prawny kościołów i innych związków wyznaniowych, akty te określają także organy osób prawnych oraz sposób reprezentacji, regulacje dotyczące osobowości prawnej Kościoła katolickiego zawarte są w: konkordacie, ustawie o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2018, poz. 380 t.j.), rozporządzeniach nadających osobowość prawną jednostkom organizacyjnym Kościoła katolickiego,

Wprowadzenie: zgodnie z art. 4 konkordatu: 1. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną Kościoła Katolickiego. 2. Rzeczpospolita Polska uznaje również osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego. Władza kościelna dokonuje stosownego powiadomienia kompetentnych organów państwowych. 3. Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie prawa polskiego. co do zasady osobowość prawną posiada Kk jako całość oraz jego jednostki organizacyjne,

Tryby nabywania osobowości prawnej przez KK: w ustawodawstwie polskim w stosunku do Kościoła katolickiego przewidziano trzy tryby nabywania osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne Kk: ustawowy, na podstawie rozporządzenia ministra właściwego do spraw wyznań religijnych, w drodze rejestracji, w zależności od rodzaju jednostki organizacyjnej, specyfiki jej funkcjonowania oraz organu założycielskiego do nadania osobowości prawnej dojdzie w jednym z przedstawionych trybów, podobne rozwiązania funkcjonują w stosunku do innych kościołów i związków wyznaniowych, które uzyskały osobowość prawną na mocy ustaw partykularnych lub w wyniku wpisu do rejestru,

Nabycie osobowości prawnej w drodze ustawowej: uspkk wymienia enumeratywnie jednostki organizacyjne Kk, które z mocy prawa nabywają osobowość prawną i określa ich organy oraz sposób ich reprezentacji: art. 6 – Konferencja Episkopatu Polski, art. 7 ust. 1 – jednostki terytorialne: metropolie, archidiecezje, diecezje, administratury apostolskie, parafie, art. 7 ust. 2 – jednostki mieszane (terytorialno-personalne): kościoły rektoralne i Caritas Polska, Caritas diecezjalne, Papieskie Dzieła Misyjne, art. 8 – jednostki personalne: ordynariat polowy, kapituły, parafie personalne, KWPZM, KWPZŻ, instytuty życia konsekrowanego (instytuty zakonne i instytuty świeckie) oraz stowarzyszenia życia apostolskiego – zakony, prowincje zakonów, opactwa, klasztory niezależne, domy zakonne, wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne, wyższe i niższe seminaria duchowne zakonne, jeżeli, w myśl przepisów danego zakonu, mają charakter samoistny, art. 9 – kościelne zakłady naukowe: KUL, UJPII w Krakowie, PWT w Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie, WFil. Jezuitów w Krakowie, kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe kanonicznie erygowane, UKSW ma podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym,

Nabycie osobowości prawnej w drodze ustawowej: ustawowy katalog nie jest katalogiem zamkniętym, ratyfikacja konkordatu, który w art. 4 stwierdza, że RP uznaje osobowość prawną wszystkich jednostek organizacyjnych Kk, powoduje, że istnieje możliwość tworzenia nowych osób prawnych nie wymienionych w katalogu, dlaczego istnieje taka możliwość ? nabycie osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne Kk powstałe przed 1989 nastąpiło także na mocy prawa po wejściu w życie uspkk, takie nabycie ma charakter historyczny, jeżeli jednostki wymienione w przywołanych wyżej przepisach funkcjonały przed wejściem w życie ustawy nabywały osobowość prawną, potwierdzeniem nabycia osobowości prawnej było wymienienie danych jednostek w schematyzmie diecezjalnym, ankiecie statystycznej zakonu lub prowincji zakonnej złożonej do UdSW wg stanu na 31.12.1988, art. 72 uspkk, na podstawie art. 4 ust. 2 zd. 2 oraz art. 13 uspkk władze kościelne są zobowiązane do powiadomienia władzy państwowej o nabyciu osobowości prawnej nowej jednostki organizacyjnej,

Nabycie osobowości prawnej w drodze ustawowej: w zależności od rodzaju jednostki organizacyjnej powiadomienie kieruje się do ministra wł. ds. wyznań religijnych lub do wojewody, przepisy określają także elementy powiadomienia, art. 13 ust. 3 uspkk, odpis powiadomienia wraz z potwierdzeniem odbioru przez właściwy organ jest dowodem posiadania osobowości prawnej przez zgłoszoną jednostkę, jaki wpływ na moment nabycia osobowości prawnej miała ratyfikacja konkordatu ?

Nabycie osobowości prawnej w drodze rozporządzenia: na podstawie art. 10 uspkk inne jednostki organizacyjne Kościoła mogą uzyskać osobowość prawną w drodze rozporządzenia ministra właściwego ds. wyznań religijnych, nadanie osobowości prawnej w drodze rozporządzenia następuje przypadku jednostek nie wymienionych w art. 6-9 ustawy i niepodlegającym przepisom szczególnym (np. fundacje) – tzw. organizacje kościelne, definicję i cele takich organizacji zawiera art. 34 ust. 3 uspkk, erygowane są przez biskupa diecezjalnego lub przełożonego zakonnego albo KEP, rozporządzenie ministra właściwego ds. wyznań religijnych jest wydawane na podstawie wniosku zainteresowanej jednostki, 3 najnowsze: Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie nadania osobowości prawnej „Diakonii Ruchu Światło-Życie Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej”, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie nadania osobowości prawnej Bractwu Młodzieży Greckokatolickiej „Sarepta”, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie nadania osobowości prawnej Archidiecezjalnemu Chórowi Chłopięco-Męskiemu „Pueri Cantores Lublinenses”

Nabycie osobowości prawnej w drodze rejestracji: niektóre jednostki organizacyjne Kk tzw. organizacje katolickie nabywają osobowość prawną w drodze rejestracji sądowej – dotyczy to fundacji i stowarzyszeń, art. 35 ust. 1 uspkk zawiera definicję i cele organizacji katolickich, działają one na podstawie przepisów o stowarzyszeniach, z zastrzeżeniem pewnych szczególnych kompetencji władzy duchownej, w przypadku fundacji regulują jej funkcjonowanie art. 26 konkordatu oraz art. 58 uspkk, mogą być zakładane przez kościelne osoby prawne, stosuje się do nich przepisy o fundacjach z pewnymi modyfikacjami wprowadzonymi przez art. 58 uspkk,