Jan Brzozowski Katedra Studiów Europejskich Ekonomia rozwoju 6 Jan Brzozowski Katedra Studiów Europejskich

Teorie rozwoju gospodarczego 1 Wczesne koncepcje Lista i Webera. Instytucjonalna koncepcja rozwoju Veblena Teoria stadialnego rozwoju Rostowa

Geneza Kontestacja ekonomii klasycznej, głoszącej ahistoryczność systemu gospodarczego Próba zwrócenia uwagi na to, że rozwój ekonomiczny nie jest samoistny i nie jest wyrazem naturalnego porządku, wynikającego ze stworzenia kapitalizmu Nacisk na czynniki historyczne i narodowe, akcentowanie roli państwa

Friedrich List (1789-1846) Główny cel: wspieranie zjednoczenia politycznego i gospodarczego Niemiec, przy równoczesnym wspieraniu rozwoju gospodarczego (problem relatywnego zacofania) Stąd próba rozwoju koncepcji okresu przejściowego, pozwalającej na przyspieszenie rozwoju krajów zacofanych Dopiero po dołączeniu do grupy krajów wysokorozwiniętych kraje te mogły stosować wolnorynkowe zalecenia ekonomii klasycznej

Wyróżnienie 5 stadiów rozwoju Stan dzikości (myślistwa) Stadium pasterstwa Stadium rolnictwa Stadium rolniczo-przemysłowe Stadium rolniczo-przemysłowo-handlowe Każde z nich wymaga odmiennego podejścia do wymiany międzynarodowej.

Wstępne etapy ewolucji – rekomenduje wolny handel Kolejne stadia, a szczególnie rolnictwa i rolniczo-przemysłowe wymagają protekcjonizmu (ochrony rynku krajowego), co stwarza warunki do rozwoju przemysłu, a tym samym umożliwia przejście do kolejnej fazy rozwoju

Diagnoza ówczesnego stanu GŚ (początek rewolucji przemysłowej) Obok siebie funkcjonują kraje o bardzo zróżnicowanym poziomie rozwoju Anglia jest krajem o najwyższym poziomie rozwoju i ma przewagę nad pozostałymi krajami (stadium rolniczo-przemysłowo-handlowe) Liberalizm gospodarczy i wolny handel głoszone przez angielskich uczonych (Smith & Ricardo) nie są obiektywną nauką To sposób na utrwalenie dominacji angielskiej na światowym rynku

Czasy Lista: rozdrobnione Niemcy rozpoczynają modernizację

Wnioski Lista „One size does not fit all”: nie ma jednolitego sposobu na rozwój gospodarczy, należy go dostosować do aktualnego poziomu rozwoju danego kraju W przeciwieństwie do klasyków List widzi potrzebę aktywniejszej roli państwa w gospodarce Państwo ma stworzyć warunki do akumulacji kapitału i zabezpieczenia zysków Konieczność protekcjonizmu – stosowania tzw. ceł wychowawczych (umożliwiających rozwój rodzimego przemysłu, obowiązujące do momentu osiągnięcia zdolności konkurencyjnej)

M. Weber Pierwszy naukowiec analizujący związek religii i rozwoju gospodarczego Wszystkie dotychczas analizowane czynniki nie wyjaśniają różnic między krajami mającymi zbliżone uwarunkowania ekonomiczno-społeczne Kluczowym elementem tłumaczącym te różnice jest sfera idei, a więc religia

Rola kalwinizmu Kalwinizm religią najbardziej stymulującą rozwój gospodarczy Stosunek do pracy w katolicyźmie: mniej istotna sfera życia ludzkiego (profanum) – czynność moralnie obojętna, choć biologicznie konieczna Stosunek do pracy w kalwiniźmie zupełnie inny Etyka kalwińska silnie akcentuje znaczenie sukcesu Sukces ekonomiczny – realizowany dzięki Stwórcy. Sukces osiągany jest więc dzięki błogosławieństwu bożemu i świadczy o właściwej drodze ku zbawieniu

Etyka kalwińska a akumulacja kapitału Źle postrzegane marnotrawienie czasu na zbyt długi wypoczynek i zbytkowne rozrywki Cel: pomnażanie bogactwa ku chwale bożej W rezultacie prowadzi to do przyspieszonej akumulacji kapitału, co w dalszej kolejności prowadzi do rozwoju kapitalizmu wielkoprzemysłowego

Rola instytucji wg. Webera Podkreśla znaczenie sprawnej i racjonalnej biurokracji w rozwoju gospodarczym Ważne istnienie systemu prawnego opartego na jasnych i obiektywnych kryteriach W tym aspekcie ważnym sojusznikiem nauka i środowisko naukowców

Instytucjonalna koncepcja rozwoju Veblena (1857-1929) Rozumienie instytucji w szeroki sposób „zespoły zwyczajów i nawyków myślenia oraz sposobów i metod działania, które zostały uświęcone przez długotrwałą praktykę i powszechne uznanie w danej grupie społecznej”

Działaniem człowieka kierują 4 rodzaje instynktów Dobrej roboty Rodzicielstwa Ciekawości/poznania Posiadania 3 pierwsze instynkty generują instytucje, zaś ostatni – instytucje nieużyteczne

Nieużyteczność instytucji wynikłych z instynktu posiadania Natura człowieka: potrzeba aktywności i tendencja do przemian To z kolei warunki konieczne dla zaistnienia rozwoju Opór wobec zmian stawiają instytucje mające naturę konserwatywną Instytucjami nieużytecznymi kierują ludzie kierowani instynktem posiadania, zainteresowani utrzymaniem status quo

4 fazy rozwoju cywilizacji wg. Veblena Pierwotna faza pokojowej dzikości – główna aktywności to łowiectwo i zbieractwo. Dominuje instynkt dobrej roboty. Nie powstaje jeszcze własność prywatna, brak instytucji państwa Faza łupieżcza – stopniowy rozwój techniki, dzięki czemu pojawia się własność prywatna i państwo stojące na straży tej własności. Grabież podstawowym środkiem przejęcia własności ekonomicznej. Rozpoczyna się proces rozwarstwienia społecznego, pojawia się klasa próżniacza wyzyskująca pracowników.

Faza quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości oparta na rzemiośle Faza quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości oparta na rzemiośle. Jawna grabież ustępuje przymusowi ekonomicznemu: praca koniecznością warstw biedniejszych, klasa próżniacza akumuluje bogactwo Faza pokojowej organizacji wytwórczości – coraz większe bogactwo klasy próżniaczej realizuje się ekstensywną konsumpcją, realizowaną na pokaz. Chodzi o demonstrację własnej potęgi finansowej.

Reasumując poglądy Veblena Dominuje pesymizm co do dalszej możliwości rozwoju kapitalizmu Konflikt między światem przemysłu a światem interesu Groźba reżimów autorytarnych – totalitarnego socjalistycznego reżimu pracy lub dyktatury faszystowskiej chroniącej klasy posiadające

Wyjaśnienie wahań koniunkturalnych Okres prosperity – menedżerowie korporacji chcą zwiększyć aktywa pieniężne, co prowadzi do zwiększonej emisji akcji i obligacji W dłuższym okresie musi powstać kapitał fikcyjny, ponieważ wartość pieniężna przekroczy realną wartość korporacji Kryzys rozpoczyna się wraz z problemem sprzedaży zwiększonej produkcji Firmy bankrutują, następuje częściowe umorzenie kapitału fikcyjnego. Następuje ponowna kapitalizacja. Gdy rozmiaru kapitału rzeczywistego i wielkość aktywów kapitałowych ulegają zrównaniu, pojawiają się przesłanki ponownego ożywienia gospodarczego.

Teoria stadialnego rozwoju Rostowa Założenie o jednolitej ścieżce rozwoju, którą podążają wszystkie państwa Tradycyjna społeczność rolnicza Społeczność rolnicza Stadium startu do samodzielnego rozwoju Stadium dojrzałości gospodarczej Era masowej konsumpcji: stadium wielkomiejskich społeczeństw

Dla krajów słabo rozwiniętych kluczowe stadium drugie i trzecie Ważne jest stworzenie warunków wstępnych do startu w społeczeństwie przejściowym A następnie jego zainicjowanie w stadium startu Zaistnienie tych etapów jest nieuchronne dla wszystkich państw (teoria konwergencji)

Stadium społeczeństwa tradycyjnego Słaba mobilność ludności i konserwatyzm Dominuje produkcja na własne potrzeby, a wymiana ogranicza się do barteru Niewielkie innowacje technologiczne ograniczone brakiem występowania nowoczesnej nauki Hierarchiczna struktura o charakterze feudalnym i klasowym

Stadium warunków wstępnych startu (społeczeństwo przejściowe) Zmiany wspierające rozwój pochodzą z zewnątrz – od wyżej rozwiniętego państwa Kluczowa możliwość korzystania z osiągnięć nowoczesnej nauki Zmienia się hierarchia wartości, nacisk na indywidualizm i konkurencję Wzrost przedsiębiorczości, poprawa edukacji, spada umieralność i rośnie liczebność populacji Zmiany instytucjonalne – stworzenie systemu prawnego, nowe formy sprawowania władzy Stadium poprzedzające rewolucję przemysłową

Stadium startu (take off) – trwa ca. 20-30 lat Zmniejszenie barier dla aktywności gospodarczej Dominują racjonalne decyzje ekonomiczne (homo oeconomicus, kierujący się motywem zysku) Następuje pierwsza faza industrializacji kapitalistycznej – rewolucja przemysłowa (powstanie i dyfuzja innowacji technologicznych) Możliwości wytwórcze rosną w tempie wykładniczym, następuje industrializacja i urbanizacja

Stadium osiągania dojrzałości gospodarczej (ca. 80 lat – 3 pokolenia) Jego długość zależy od zdolności do absorpcji nowoczesnych technologii przez społeczeństwo Nadal dominuje przemysł Rośnie jednak znaczenie handlu Problemem dla rozwoju jest dostęp do surowców

Zastosowanie Wykorzystanie w polityce USA do krajów słabiej rozwiniętych, m.in. AŁ oraz Wietnam Rostow był doradcą prezydentów Kennedy’ego i Johnsona Kraje 3 Świata – pozostają w stadium 1 i 2 By doszło do warunków dla dynamicznego wzrostu, konieczny bodziec doprowadzający do inwestycji na poziomie min. 10% PKB