Wymiana społeczna to sytuacja, w której osoba jest zobowiązana do spełnienia określonego wymogu, zazwyczaj kosztem własnym, aby w zamian uzyskać prawo do wymiernej korzyści ze strony innej osoby lub grupy. Koszt własny osoby jest co najmniej równoważony przez otrzymaną korzyść (Cosmides i Tooby, 1992). Wymiana społeczna jest formą społecznej umowy, a niedotrzymanie jej warunków nazywane jest oszustwem. University of California, Santa Barbara

Heurystyka wymiany społecznej (HWS) jako zespół specyficznych reguł rozumowania w kontekście społecznej wymiany HWS obejmuje dwa psychologiczne mechanizmy (automatyzmy): mechanizm wykrywania oszustów (cheater detection device) gotowość podjęcia współpracy (willingness to cooperate)

Mechanizm wykrywania oszustów jest aktywowany selektywnie, tj Mechanizm wykrywania oszustów jest aktywowany selektywnie, tj. jedynie w sytuacji umowy społecznej. W innych przypadkach, które wymagają rozumowania warunkowego, mechanizm ten pozostaje uśpiony. Test empiryczny z wykorzystaniem zadania selekcyjnego Wasona (1966) Zadanie Wasona w wersji abstrakcyjnej a zadanie Wasona w wersji społecznej

Odsłoń te karty, które pozwolą sprawdzić, czy poniższa reguła została złamana. „Jeżeli po jednej stronie karty znajduje się samogłoska, to po drugiej stronie karty jest liczba parzysta”.

Odsłoń te karty, które pozwolą sprawdzić, czy poniższa reguła została złamana. „Jeżeli osoba pije piwo, to ma więcej niż 20 lat”.

Zadanie Wasona w wersji abstrakcyjnej – poprawnie rozwiązywane średnio przez 25% uczestników badania Zadanie Wasona w wersji społecznej - poprawnie rozwiązywane średnio przez 75% uczestników badania Cosmides i Tooby wyjaśniają powyższe różnice działaniem mechanizmu wykrywania oszustów w zadaniu w wersji społecznej. Zadanie w wersji społecznej jest przykładem społecznej wymiany. Sytuacja taka aktywuje w umyśle podmiotu specyficzne reguły rozumowania. Jedną z nich jest sprawdzenie, czy w danej sytuacji społecznej wymiany nie dochodzi do oszustwa, tj. przyjęcia korzyści przez którąś ze stron bez spełnienia przez nią określonego wymogu.

Gotowość podjęcia współpracy – trwała orientacja podmiotu na poszukiwanie współpracy; w wyniku jej działania w warunkach współzależności społecznej dochodzi do subiektywnej transformacji struktury bodźców gry. W szczególności dylemat więźnia postrzegany jest jako dylemat zaufania.

Gotowość podjęcia współpracy b>a>d>c a>b>c

HWS obejmuje dwa psychologiczne mechanizmy (automatyzmy): mechanizm wykrywania oszustów (cheater detection device) gotowość podjęcia współpracy (willingness to cooperate) Gotowość podjęcia współpracy umożliwia angażowanie się ludzi we współpracę, niejako ją inicjuje. Mechanizm ubezpieczający – mechanizm wykrywania oszustów jako mechanizm zawężający współpracę do osób przestrzegających reguł wzajemności