Definicja społeczeństwa Typy społeczeństw Hierarchia społeczna SPOŁECZEŃSTWO Definicja społeczeństwa Typy społeczeństw Hierarchia społeczna

Społeczeństwo Społeczeństwo to ogół ludzi zamieszkujących kraj lub mniejszy obszar, np. społeczeństwo polskie. W socjologii ten terminem określa się samowystarczalną formę życia zbiorowego ludzi, ukształtowaną historycznie, połączoną przez wspólne terytorium, instytucje oraz wartości kulturowe.

Teorie rozwoju społecznego W przeszłości dominował pogląd, że struktury życia społecznego są stałe i nie podlegają przemianom. Obecnie uważa się, że społeczeństwa podlegają rozwojowi. Rozwój społeczny to zatem przemiany społeczeństwa, życia, kultury, norm społecznych. Łączy się z nim powstawanie nowych zjawisk i zanik innych.

Rozwój może mieć postać postępu społecznego, czyli pasma zmian pozytywnych dla społeczeństwa, lub regresu społecznego, czyli zmian niekorzystnych dla danej zbiorowości.

Historyczne formy organizacji społeczeństw Społeczeństwo pierwotne: To najwcześniejszy typ społeczeństwa. Były to małe zbiorowości, liczące do kilku tysięcy osób. Gospodarka społeczeństw pierwotnych opierała się na zbieractwie, łowiectwie, rybołówstwie oraz prymitywnej hodowli i rolnictwie. Struktura społeczna nie była zbyt rozbudowana. W społeczeństwie nie występowały duże różnice społeczne. Podstawowymi czynnikami decydującymi o kształcie struktury i pozycji społecznej jednostki była płeć, wiek i pokrewieństwo. W społeczeństwach pierwotnych silną pozycję miały grupy oparte na pokrewieństwie (grupy plemienne). Kultura miała charakter przedpiśmienny i była przekazywana ustnie. Obecnie cechy charakterystyczne dla społeczeństw pierwotnych występują wśród Indian Ameryki Południowej, w Afryce i wśród Aborygenów w Australii.

Aborygeni australijscy Indianie Ameryki Południowej

2. Społeczeństwo feudalne: Społeczeństw feudalne miało charakter ściśle zhierarchizowany. Charakteryzowało się wyraźnie zaznaczonym podziałem na 3 stany: tych, którzy pracują (chłopi, mieszczanie), tych, którzy się modlą (duchowieństwo), i tych, którzy wojują (szlachta). Przynależność do stanów wynikała z urodzenia (wyjątek stanowiło duchowieństwo). Stany spełniały różne funkcje społeczne, miały też różne przywileje. Najwięcej przywilejów miała szlachta i bogate duchowieństwo. Ruchliwość społeczna była niewielka – możliwość przejścia do innego stanu była znikoma.

Gospodarka skupiała się głównie na hodowli zwierząt i uprawie roli Gospodarka skupiała się głównie na hodowli zwierząt i uprawie roli. Najliczniejszą warstwą społeczną byli chłopi. Stanowili ponad 70% społeczeństwa. W technologii dominowało wykorzystanie ludzkiej pracy fizycznej, siły pociągowej zwierząt oraz odnawialnych źródeł energii. Podstawową formą osadniczą były małe wioski, folwarki i grody. Miasta były małe i pod względem gospodarczym ściśle powiązane z wioskami, stanowiły centra kulturalne, gospodarcze i religijne. Ten typ społeczeństwa występował w średniowieczu w Europie i Azji.

3. Społeczeństwo industrialne: Powstanie społeczeństwa industrialnego było związane z rozwojem przemysłu, stanowiącego w XIX w. podstawę gospodarki, a także z powstaniem nowych technologii produkcji (maszyna parowa, energia elektryczna), które zastąpiły produkcję ręczną. Podstawę struktury społecznej stanowił podział na kasty i warstwy społeczne. Głównymi warstwami społecznymi byli robotnicy i burżuazja. Ukształtowała się również klasa średnia obejmująca urzędników, przedstawicieli wolnych zawodów oraz drobnych przedsiębiorców. Zmianie uległy proporcje między ludnością wiejską a miejską, rozwój przemysłu pociągnął za sobą rozwój miast.

Cechą charakterystyczną społeczeństwa industrialnego była duża ruchliwość społeczna pionowa oraz ruchy migracyjne ( ruchliwość pozioma). Obserwowano takie zjawiska społeczne , jak ujednolicenie zachowań ludzkich i racjonalizacja ludzkich działań. Powstał kultura masowa kształtująca się za pośrednictwem prasy i radia, a następnie telewizji. Społeczeństwo industrialne powstało w XIX w., a rozwinęło na początku XX w. w krajach Europy Zachodniej.

Rewolucja przemysłowa

Współczesne formy organizacji społeczeństw 1. Społeczeństwo postindustrialne: Powstanie tego typu społeczeństwa jest związane ze zmianami w technice produkcji (robotyzacja, komputeryzacja). Podczas formowania się społeczeństwa postindustrialnego przekształcała się struktura klasowa – w miejsce burżuazji klasą dokonującą stali się wykwalifikowani specjaliści (menedżerowie, inżynierowie). W społeczeństwie postindustrialnym większość ludzi jest zatrudniona w sektorze usług (bankowość, handel, transport, oświata, nauka, ochrona zdrowia), spada znaczenie sektora przemysłowego i rolniczego.

W gospodarce dominują ponadnarodowe korporacje. Produkcja ma charakter masowy. Większość ludzi zamieszkuje duże aglomeracje miejskie. Rozwija się kultura masowa, która za pośrednictwem mediów dociera do wielu milionów odbiorców.

2. Społeczeństwo globalne: Społeczeństwo globalne obejmuje wszystkich mieszkańców Ziemi, którzy tworzą wspólnotę „globalną wioskę”). Społeczeństwo globalne powstało w efekcie rozwoju środków masowego przekazu i telekomunikacji, co spowodowało, że granice państwowe i duże odległości straciły swoje znaczenie, a możliwości komunikowania bardzo się zwiększyły. Proces tworzenia się społeczeństwa globalnego jest nazywany globalizacją. Powszechny dostęp do środków masowego przekazu spowodował zmiany w świadomości człowieka.

Postęp w telekomunikacji stwarza warunki do powstania i działalności ponadpaństwowych organizacji, które przyczyniają się do rozwoju współpracy międzynarodowej. W gospodarce społeczeństwa globalnego zjawiskiem charakterystycznym jest powstanie korporacji międzynarodowych których związek z krajem pochodzenia jest bardzo luźny.

Globalizacja Globalizacja jest to proces, który polega na tworzeniu gospodarki na całym obszarze Ziemi, dla którego granice państw czy bloków gospodarczych nie mają już podstawowego znaczenia. Jego warunkiem jest usuwanie barier dla wymiany i produkcji dóbr i usług, przepływów kapitału i ludzi.

Globalizacja zalety wady są większe  i lepsze możliwości komunikowania się, zapewniona jest łatwość podróżowania, następuje wzrost tolerancji narodowej, następuje postęp naukowo- techniczny, zwiększa  się możliwość pełnego czerpania z osiągnięć w dziedzinach nauki i techniki, pojawiają się nowe  szans na rozwiązanie problemów biedy, głodu, integracja gospodarcza, następuje wzrost sprzedaży. następuje  upadek małych przedsiębiorstw, unifikacja produktów, Zanikanie elementów odrębności narodowej i etnicznej, wzrasta przestępczość międzynarodowa, marginalizuje kraje słabo rozwinięte, przyczynia sie do wzrostu bezrobocia spowodowanego automatyzacja produkcji, osłabia pozycje państw w stosunku do korporacji ponadnarodowych, upowszechnia obcy kulturowo model życia, umożliwia manipulacje informacji przez media o świetnym zasięgu.

Protesty antyglobalistów

3. Społeczeństwo informacyjne: W społeczeństwie informacyjnym najważniejszą rolę odgrywa informacja, która jest traktowana jako towar. W gospodarce główne znaczenie mają firmy, które zajmują się gromadzeniem, przetwarzaniem i użytkowaniem informacji. Znakomicie rozwinięty jest sektor nowych usług, przede wszystkim bankowość oraz telekomunikacja. Dostęp do informacji staje się powszechny, głównym medium jest Internet, komunikacja przez Internet prowadzi do powstania specyficznych więzi społecznych.

W społeczeństwie masowym dominuje kult przeciętności i zanikają elity. 4. Społeczeństwo masowe: Jego powstanie jest związane z dużym zurbanizowaniem i wzrostem gęstości zaludnienia. Ludzie żyją i działają (mieszkają, kupują, pracują, wypoczywają) w dużych zbiorowościach. W społeczeństwie masowym zanikają wyższe wartości, ideały. Zauważa się brak wpływu religii na zachowania ludzkie, a dominującymi postawami są hedonizm i konsumpcjonizm. Społeczeństwo masowe ma charakter konformistyczny, jest podatne na manipulację i propagandę oraz ulega wpływom reklam. Dominującą kulturą jest kultura masowa, nastawiona na rozrywkę i bezrefleksyjna. W społeczeństwie masowym dominuje kult przeciętności i zanikają elity.

5. Społeczeństwo konsumpcyjne: Powstanie społeczeństwa konsumpcyjnego jest związane ze wzrostem zamożności całych społeczeństw zachodnich w XX w., pociągnęło to za sobą umasowienie konsumpcji. W konsekwencji ciągle poszerza się zbiór dóbr uważanych za niezbędne, a zawęża zbiór dóbr uznawanych za luksusowe. Poziom i sposób konsumpcji stał się najważniejszym elementem stratyfikacji społecznej, konsumpcja nie jest już nabywaniem dóbr materialnych, lecz nabywaniem znaków, idei, symboli, wizerunku.

Styl konsumpcji jest uważany za element kształtujący osobowość i styl życia, w społeczeństwie konsumpcyjnym występuje kult indywidualizmu, który czasem ogranicza się do wizerunku kształtowanego za pomocą dóbr konsumpcyjnych (ubrań, muzyki, itp.). Ogromną rolę odgrywają media i reklama, których głównym zadaniem jest tworzenie nowych mód i trendów, a co a tym idzie kreowanie sztucznych potrzeb.

Społeczeństwo obywatelskie Społeczeństwo obywatelskie, (społeczeństwo cywilne), społeczeństwo, w którym działalność niezależnych od państwa różnego typu instytucji, organizacji, związków i stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego rozwoju obywateli oraz stanowi wyraz ich osobistej aktywności.

Dobry obywatel Zna swoje prawa i obowiązki Przestrzega prawa Dba o interes państwa Godnie reprezentuje państwo Interesuje się życiem publicznym Angażuje się w życie publiczne Współuczestniczy w procesie podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania państwa i społeczności lokalnej

Problemy moralne współczesnych społeczeństw Aborcja Spór dotyczący przerywania ciąży jest jednym z najbardziej żywiołowych konfliktów wartości. Radykalni przeciwnicy aborcji traktują ją jako zabijanie nienarodzonych dzieci. Niesie to za sobą negowanie słuszności tego zabiegu praktycznie w każdej sytuacji. Środowiska feministyczne traktują aborcję jako „zło konieczne”. Radykalne grupy uważają, że prawo do aborcji nie powinno być niczym ograniczone, ponieważ kobieta może dysponować własnym ciałem. Umiarkowane stanowisko wyklucza dowolność aborcji. Jednak w pewnych sytuacjach życiowych, takich jak zagrożenie życia matki, uszkodzenie płodu, ciąża będąca efektem gwałtu, dopuszcza możliwość przerywania ciąży. Obecnie w prawie polskim przerywanie ciąży jest dozwolone w określonych sytuacjach: gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety, gdy badania wykazują duże prawdopodobieństwa ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu lub ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (gwałtu).

Eutanazja Eutanazją nazywa się przyśpieszenie zgonu osoby nieuleczalnie chorej, uzasadniane skróceniem cierpień. Przeciwnicy przekonują, że panem ludzkiego życia jest Bóg, a każde cierpienie ma sens. Nigdy nie można wykluczyć, że nastąpi poprawa zdrowia, a przyznanie lekarzom prawa do odbierania życia może doprowadzić do wielu nadużyć. Zwolennicy eutanazji widza w niej prawo człowieka do godziny śmierci. Ich zdaniem, wartością jest skrócenie cierpienia, które nie uszlachetnia człowieka, lecz go upokarza. W krajach, w których eutanazja jest dopuszczalna, spotyka się problem nadużywania możliwości przeprowadzenia eutanazji. Eutanazja jest zalegalizowana w Holandii, Belgii oraz w amerykańskim stanie Oregon. Jej specyficzna forma występuje też w Szwajcarii, gdzie można przepisać lek nasenny w śmiertelnej dawce, jednak chory musi go przyjąć samodzielnie. W pozostałych krajach eutanazja jest niedozwolona i karana jak zwykłe zabójstwo lub w sposób łagodniejszy (tak jest w Polsce).

Prawa homoseksualistów Homoseksualizm to wrodzony lub nabyty pociąg seksualny do osobników tej samej płci. Według różnych badań w każdym społeczeństwie homoseksualiści stanowią od 4% do 10% populacji. We współczesnych społeczeństwach osoby te borykają się z takimi problemami, jak rejestracja związków partnerskich lub małżeństw homoseksualnych, adopcja dzieci ich wychowywanie przez pary homoseksualne, dyskryminacja z powodu orientacji seksualnej. Lewicowe partie polityczne deklarują poparcie dla praw gejów i lesbijek, powołując się na prawa jednostki. Uznają one, że mniejszości powinny mieć takie same prawa jak heteroseksualna większość. Partie prawicowe, zwłaszcza te, które deklarują przywiązanie do religii, uznają homoseksualizm za grzech (potępiony w Biblii) i zagrożenie da rodziny. Małżeństwo to dla nich usankcjonowany przez Boga związek kobiety i mężczyzny. Używają także argumentu, ze dziecko może rozwijać się prawidłowo tylko w tradycyjnej rodzinie. W Polsce istnieje możliwość zawarcia związku małżeńskiego jedynie między osobami płci przeciwnej. Małżeństwa homoseksualne o takich samych skutkach prawnych jak małżeństwa tradycyjne są zalegalizowane w Hiszpanii, Holandii i Belgii. W większości pozostałych państwa Europy Zachodniej zalegalizowane są związki partnerskie, których przywileje są bardziej ograniczone niż w wypadku par homoseksualnych. Adopcja dzieci przez pary homoseksualne jest dopuszczalna przez prawo w państwach skandynawskich, Holandii, Belgii i Hiszpanii.

Struktura społeczna Struktura klasowa Klasa wyższa, jest stosunkowo nieliczna, obejmuje właścicieli dużych przedsiębiorstw oraz wysokie kadry kierownicze. Klasa średnia, obejmuje średnich i drobnych przedsiębiorców, niższych i średnich kierowników, specjalistów, jej przedstawicieli charakteryzuje średni poziom życia, ze względu na liczebność jest uważana za trzon społeczeństwa, ma też duży wpływ na funkcjonowanie państwa. Klasa niższa, osoby słabo wykształcone, które wykonują prace niewymagające specjalistycznych kwalifikacji. Struktura warstwowa Warstwa społeczna to zbiorowość ludzi, którzy uznają, że łączy ich wspólna pozycja społeczna. Wyznacznikiem tej pozycji może być styl życia, wykształcenie, wpływ na władzę, prestiż. Przykładem warstwy społecznej jest inteligencja, którą charakteryzuje wyższe wykształcenie, zainteresowanie kulturą wysoką i liberalne poglądy. Struktura zawodowa Struktura zawodowa ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa pod względem zawodowym. W społeczeństwie z każdym zawodem jest związany określony prestiż społeczny Zwykle decyduje o nim wysokość zarobków. Jednak nie zawsze tak bywa, czego przykładem są wykładowcy akademiccy, którzy wykonują zawód o wysokim prestiżu, a ich zarobki są przeciętne. Struktura demografi- czna Ukazuje zróżnicowanie społeczeństwa m.in. ze względu na wiek. Na podstawie tego kryterium można podzielić jednostki na znajdujące się w wieku: przedprodukcyjnym ( do 17. roku życia), produkcyjnym (między 18.a 59 rokiem życia) poprodukcyjnym (60.-65. roku życia).

Struktura demograficzna struktura demograficzna określa podział społeczeństwa wg: płci, wieku, miejsca zamieszkania, liczby ludności, przyrostu naturalnego.

Struktura demograficzna Polski Polska jest jednym z najludniejszych państw europejskich. Pod koniec 2007 roku liczyła 38,1 mln mieszkańców (8 miejsce w Europie). Stałą tendencją obserwowana od dłuższego czasu jest starzenie się społeczeństwa, czyli wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Większość Polaków mieszka w miastach. W 2005 roku mieszkańcy miast stanowili 61,4% ludności i od dłuższego czasu ten odsetek praktycznie się nie zmienia. W Polsce odnotowuje się niewielką przewagę liczby kobiet nad liczbą mężczyzn. W 2006 roku na 100 mężczyzn przypadało 107 kobiet. Od dłuższego czasu długość życia zarówno kobiet, jak i mężczyzn się wydłuża. W 1990 roku średnia długość życia mężczyzn wynosiła 66,3, a kobiet – 75,3. W 2006 roku wskaźnik ten wzrósł do 70,9 roku dla mężczyzn i 79,6 dla kobiet. W wyniku działań wojennych Polska jest państwem jednolitym narodowościowo. Mniejszości narodowe i etniczne stanowią ok. 3% liczby ludności. Najliczniejszymi mniejszościami są Ślązacy (173,2 tys.), Niemcy (152 tys.), Białorusini (48,7 tys.), Ukraińcy (31 tys.) i Romowie (12,6 tys.). Województwami, w których zamieszkuje największy odsetek mniejszości narodowych, są województwa śląskie, opolskie i podlaskie.

W 1980 r. ludność Polski liczyła 35 735 tys. osób, a w 2002 r W 1980 r. ludność Polski liczyła 35 735 tys. osób, a w 2002 r. - 38 230 tys. W tym okresie nastąpił wzrost liczby ludności o 7%. Do 1998 roku malało jednak tempo przyrostu ludności, a od 1999 r. liczba ludności z roku na rok ulega zmniejszeniu o około 0,03% co rok. Prognozy dla Polski są nadal niekorzystne. Według Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności w 2030 r. zmniejszy się do 38 025 tys. Oznacza to spadek liczby ludności o 0,5% w stosunku do 2002 r.

STRUKTURA DEMOGRAFICZNA

Struktura warstwowa Do końca lat 80. w Polsce obowiązywał następujący podział na klasy i warstwy społeczne: Warstwa robotnicza – obejmowała osoby zatrudnione w przemyśle i budownictwie (w 1988 roku ok. 40% zatrudnionych) Warstwa chłopska – obejmowała właścicieli gospodarstw rolnych oraz pracowników państwowych i spółdzielczych gospodarstw rolnych Inteligencja – obejmowała pracowników umysłowych posiadających przynajmniej średnie wykształcenie Drobnomieszczaństwo – byli to właściciele małych przedsiębiorstw i warsztatów produkcyjno-usługowych. Po 1989 roku w wyniku przemian gospodarczo-ustrojowych nastąpiły znaczne zmiany w strukturze społecznej. Zjawiskami najbardziej widocznymi była pauperyzacja inteligencji oraz spadek roli klasy robotniczej. Pojawiły się warstwy uprzywilejowane, które zdobywały duży majątek dzięki przedsiębiorczości, czasem na granicy prawa (np. dzięki powiązaniom ze światem polityki). Znacznie wzrosło rozwarstwienie majątkowe społeczeństwa.

Struktura klasowa

Rozwarstwienie społeczne Podział na klasy tworzy coraz trudniej porozumiewające się światy, oddzielone od siebie niczym zamknięte osiedla. W Polsce od początku transformacji systematycznie rośnie rozwarstwienie społeczno-ekonomiczne. Najlepiej usytuowane 15 proc. Polaków poprawiło swoją kondycję materialną między 1998 a 2006 r. średnio ponad dwukrotnie. 15 proc. najbiedniejszych w 1988 r. – zbiedniało jeszcze o połowę.

Rozwarstwienie społeczne Rozjechały się bieguny, ale jednocześnie wzmocnił środek. W 1992 r. 70 proc. Polaków, jak wynika z innych już badań („Diagnozy społecznej” realizowanej przez prof. Janusza Czapińskiego, psychologa społecznego z Uniwersytetu Warszawskiego), twierdziło, że nie wystarcza im pieniędzy na zaspokojenie podstawowych potrzeb – w 2011 r. problem ten miało już „tylko” 26 proc. „Diagnoza” pokazuje, że proces wzrostu nierówności w Polsce, które w 2003 r. należały do najwyższych w Europie, po 2005 r. zmienił łagodnie kierunek i dysproporcje zaczęły się zmniejszać.