Prawo jako fakt ekonomiczny Ekonomiczna Analiza Prawa

Można wskazać za Jerzym Stelmachem sześć twierdzeń odnoszących się do problematyki prawa jako faktu ekonomicznego. J. Stelmach, Spór o ekonomiczną analizę prawa, [w:] Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2007.

Twierdzenie 1 To co stanowi o istocie prawa, daje się zredukować do faktów o charakterze ekonomicznym.

Twierdzenie 1 Przyjmując to twierdzenie, równocześnie zakładamy określoną ontologię zjawiska prawnego. Ontologia – podstawowy (obok epistemologii i aksjologii) dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.

Twierdzenie 1 W ontologii tej prawo ostatecznie redukowalne jest do kategorii realnie (w sensie empirycznym lub formalnym) istniejących faktów, które albo wprost mają charakter ekonomiczny, albo w pewnych sytuacjach interpretacyjnych stają się ekonomicznymi.

Prawo powinno być w sensie ekonomicznym efektywne. Twierdzenie 2 Prawo powinno być w sensie ekonomicznym efektywne.

Twierdzenie 2 Powyższe twierdzenie ma charakter sztandarowy dla Law and Economics. Może występować w wersji mocniejszej: jedynym celem prawa powinna być efektywność ekonomiczna.

Twierdzenie 2 Wersja słabsza: jednym z podstawowych celów prawa (obok sprawiedliwości) powinna być efektywność ekonomiczna.

Twierdzenie 2 Prawo ekonomicznie efektywne to takie prawo, które prowadzi do zwiększenia dobrobytu społecznego. Ekonomicznie efektywne jest prawo spełniające wymogi, które stawia ekonomiczna analiza , a więc konieczność prowadzenia tzw. rachunku użyteczności, określanego również jako rachunek szczęśliwości.

Twierdzenie 2 Interes społeczny stanowi wypadkową interesów jednostek. Zwiększenie szczęścia, przyjemności poszczególnych jednostek zwiększa szczęśliwość społeczeństwa jako całości.

Twierdzenie 2 Analiza ekonomiczna umożliwia ponadto przeprowadzenie badania kosztów związanych z zastosowaniem określonych norm czy całych regulacji prawnych, a także pozwala na określenie stopnia ryzyka transakcyjnego.

Twierdzenie 2 Twierdzenie powyższe wyraża jedną z fundamentalnych zasad ekonomicznej analizy prawa, mianowicie zasadę maksymalizacji dobrobytu.

Twierdzenie 2 Zasada maksymalizacji dobrobytu jest możliwa dzięki efektywnemu ekonomicznie prawu. Chodzi o zwiększenie dobrobytu zarówno indywidualnego, jak i społecznego – rachunek użyteczności pokazuje, że między interesem jednostki i zbiorowości nie musi istnieć żaden konflikt.

Twierdzenie 2 Jednym ze sposobów zwiększenia dobrobytu jest generowanie przez prawo ekonomicznie efektywnych alokacji dóbr. W ekonomicznej analizie prawa pojęcie alokacji dóbr jest rozmaicie interpretowane.

Twierdzenie 2 Według V. Pareto alokacja dóbr jest w danej grupie efektywna wówczas, gdy nie da się poprawić sytuacji żadnego członka grupy bez pogorszenia sytuacji pozostałych.

Twierdzenie 2 Alokacja dóbr jest zaś efektywna w sensie Kaldora – Hicksa wówczas, jeśli nie istnieje żadna inna alokacja, przy której położenie co najmniej jednego podmiotu mogłoby się polepszyć w takim stopniu, że mógłby on – potencjalnie – wynagrodzić innym podmiotom pogorszenie ich sytuacji, które powstało na skutek przejścia do takiej alokacji.

Twórcą i podmiotem prawa jest homo oeconomicus. Twierdzenie 3 Twórcą i podmiotem prawa jest homo oeconomicus.

Twierdzenie 3 Człowiek jest istotą ekonomicznie racjonalną, tzn. człowiek jest racjonalny w sensie instrumentalnym, czyli wybiera adekwatne środki do realizacji swoich celów.

Twierdzenie 3 Element formalny koncepcji homo oeconomicus – używając języka teorii racjonalnego wyboru, człowiek dąży do maksymalizacji swojej funkcji użyteczności.

Twierdzenie 3 Element materialny koncepcji homo oeconomicus – człowiek kieruje się motywami egoistycznymi, tzn., że cele, które sobie stawia mają charakter egoistyczny, bowiem zależy mu tylko na pomnażaniu swoich własnych dóbr.

Twierdzenie 3 Z wyżej wymienionych powodów człowiek tworzy prawo regulujące sferę działań wspólnych oraz prawo to, ze względu na własny interes przestrzega.

Twierdzenie 4 Istnienie (obowiązywanie) prawa można uzasadnić przy użyciu narzędzi (teorii ) stosowanych przy analizie ekonomicznej.

Twierdzenie 4 U podstaw tej teorii nadal leży założenie, że człowiek jest racjonalnym egoistą. Człowiek jednak nie działa w społecznej próżni, dlatego swoje indywidualne dążenia musi skoordynować z „działaniami wspólnymi”, ograniczając tym samym swój egoizm.

Twierdzenie 4 Ostatecznie warunkiem w pełni skutecznego osiągnięcia celów, jakie stawiają sobie poszczególne jednostki, czyli warunkiem realizacji ich interesu własnego, jest podejmowanie działań wspólnych.

Twierdzenie 4 Uprawniony staje się więc wniosek, że podstawową funkcją prawa jest rozwiązywanie problemu działań wspólnych. To prawo ma wyznaczać kompromis pomiędzy interesem indywidualnym i społecznym – motywując ludzi do działania w interesie społecznym, prawo ma w istocie wspierać ich interes własny.

Twierdzenie 4 Funkcja prawa polegająca na rozwiązywaniu problemu działań wspólnych jest ostatecznie funkcją pochodną w stosunku do najogólniejszej (pierwotnej) funkcji prawa, jaką jest realizacja postulatu ekonomicznej efektywności – problemy działań wspólnych są główną przeszkodą w realizacji tego postulatu.

Twierdzenie 5 Przy pomocy narzędzi ekonomicznych daje się zbudować spójną teorię sprawiedliwości.

Twierdzenie 5 Spójność rozumiana jest jako zgodność z celami i założeniami, jakie stawia sobie ekonomiczna analiza prawa. Każda z możliwych do wyartykułowania teorii sprawiedliwości zawsze spełnia tylko własne założenia (ontologiczne i metodologiczne), nie przejmując się zbytnio konkurencyjnymi względem niej rozwiązaniami. Formułowane są różne teorie, w których sprawiedliwość może być rozumiana chociażby jako wzajemna korzyść czy bezstronność.

Twierdzenie 6 Analiza ekonomiczna jest uprzywilejowanym typem metody prawniczej (wersja mocniejsza) / analiza ekonomiczna jest uprawnionym typem metody prawniczej (wersja słabsza).

Twierdzenie 6 Przy założeniu, że istota prawa daje się zredukować do kategorii realnie istniejących faktów ekonomicznych, to analiza ekonomiczna nie tylko może, ale zgoła musi być główną metodą badania prawa. J. Stelmach zauważa, że trudno by było upierać się przy stanowisku, że jedyną –uprzywilejowanie analizy ekonomicznej oznaczałoby w tym przypadku jedynie jej pierwszeństwo.

Twierdzenie 6 Natomiast twierdzenie, że analiza ekonomiczna jest uprawnionym typem metody prawniczej nie musi odwoływać się do żadnych szczególnych założeń ontologicznych. Jeśli akceptujemy przekonanie o istnieniu w prawie problemów natury ekonomicznej, to tym samym musimy uznać, że analiza ekonomiczna jest uprawnioną metodą badania tej chociażby sfery zjawisk.