(empiryzm, racjonalizm, irracjonalizm) Renata Ziemińska Źródła wiedzy (empiryzm, racjonalizm, irracjonalizm) Renata Ziemińska
Dwa pytania Jak faktycznie poznajemy? (empiryzm genetyczny kontra natywizm) Jak dojść do prawdziwego uzasadnionego poznania? (empiryzm metodologiczny kontra aprioryzm oraz racjonalizm kontra irracjonalizm) zmysły rozum wiara
Spór pomiędzy empiryzmem metodologicznym a aprioryzmem aprioryzm skrajny empiryzm skrajny empiryzm umiarkowany aprioryzm umiarkowany
Aprioryzm skrajny Tylko rozum a nie doświadczenie dostarcza nam prawdziwej wiedzy o świecie. Stanowisko to miało zwolenników w starożytności. Dziś stawia się pytanie czy w ogóle mamy prawo przyjmować twierdzenia nie oparte na doświadczeniu.
Empiryzm skrajny Wszelkie uzasadnione twierdzenie musi opierać się bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu Zdaniem J.S. Milla również twierdzenia matematyki i prawa logiki to indukcyjne uogólnienia twierdzeń jednostkowych pochodzących z doświadczenia.
Empiryzm umiarkowany Istnieją uzasadnione zdania a priori ale są to tylko zdania analityczne. Zdania analityczne „wyłuszczają jedynie sens zawartych w nim terminów” (doświadczenie nie jest im potrzebne i nie może im zaprzeczyć). Wszystkie uzasadnione zdania syntetyczne są empiryczne.
Aprioryzm umiarkowany Istnieją uzasadnione zdania a priori nie będące analitycznymi czyli zdania syntetyczne a priori. Zdanie „suma dwu boków trójkąta jest większa niż bok trzeci” nie jest analityczne, ponieważ nie wynika z definicji trójkąta. Umysł posiada zdolność dopatrywania się prawidłowości ogólnych, wglądu w istotę.
Racjonalizm contra irracjonalizm Racjonalizm - wartościowe jest tylko poznanie przyrodzone, którego wzorem jest poznanie naukowe tj. intersubiektywnie komunikowalne i kontrolowalne. Irracjonalizm - poznanie racjonalne służy praktyce ale nie jest prawdziwe. Intuicja jest niewyrażalna ale pozwala dotrzeć do samej rzeczywistości (Bergson, Pascal).