Władza sądownicza w RP Sądy i Trybunały

Zasady funkcjonowania sądów i trybunałów Do organów władzy sądowniczej zaliczają się: Sad Najwyższy, sądy powszechne, sądy szczególne (administracyjne i wojskowe), Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Organy władzy sądowniczej funkcjonują na podstawie kilku zasad: zasada niezawisłości polega na tym, że sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom, z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego podległych tylko Konstytucji. Przy wydawaniu wyroków sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem. Poza tym są wolni od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe – do emerytury, praktycznie bez możliwości odwołania, oraz immunitet, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu.

zasada jednolitości oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju zadań, to znaczy orzekania w imieniu państwa, na podstawie tego samego prawa. zasada kolegialności polega na tym, że sądy orzekają w zespołach. zasada jawności postępowania oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla publiczności. zasada instancyjności – w Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co oznacza, że istnieje możliwość odwołania się (apelacji) od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji.

Sądy powszechne Sądy powszechne rozpatrują sprawy: Prawa karnego, cywilnego, rodzinnego Prawa pracy Ubezpieczeń społecznych Ksiąg wieczystych i spraw gospodarczych Postępowanie w sądach ma charakter instancyjny. Najniższą instancją są sądy rejonowe, które rozpatrują wszystkie sprawy, z wyjątkiem tych zastrzeżonych dla sądów okręgowych (np. zbrodnie, rozwody). Przy sądach rejonowych funkcjonują sądy grodzkie, które sądzą wykroczenia, czyli czyny społecznie szkodliwe, które nie są przestępstwami. Sądy okręgowe rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych. Natomiast odwołania od sądów okręgowych rozpatrują sądy apelacyjne.

Sąd Najwyższy Na czele SN – Pierwszy Prezes – powoływany przez Prezydenta RP na 6 lat (spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN Sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych, wojskowych w zakresie orzekania – nadzór judykacyjny  rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu, Senatu, wyboru Prezydenta RP; ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.

Sądownictwo administracyjne Do kompetencji sądów administracyjnych należy: kontrola działania organów administracji publicznej, rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem a jednostkami administracji państwowej, rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji , orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego. Sądownictwo administracyjne jest w Polsce dwuinstancyjne: wojewódzkie sądy administracyjne to sądy pierwszej instancji, które rozpatrują w pierwszej instancji wszystkie sprawy należące do kompetencji sądownictwa administracyjnego, Naczelny Sąd Administracyjny jest sądem drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez sądy wojewódzkie, nad którymi sprawuje nadzór.

Sądy wojskowe Sądy wojskowe rozpatrują przestępstwa popełnione przez żołnierzy służby czynnej. Sądownictwo wojskowe ma charakter dwuinstancyjny: sądy garnizonowe to sądy pierwszej instancji, sądy okręgu wojskowego to sądy drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez sądy garnizonowe oraz pierwszej instancji dla spraw żołnierzy posiadających najwyższe stopnie wojskowe.

Trybunał Stanu Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników państwowych. W jego skład wchodzą przewodniczący, 2 zastępców oraz 16 członków wybieranych przez Sejm na czas jego kadencji. Trybunał sądzi: Prezydenta RP za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa pospolite, członków Rady Ministrów za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, prezesów Narodowego Banku Polskiego oraz Najwyższej Izby Kontroli, a także członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw, posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, wiążącej się z czerpaniem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego.

Trybunał Konstytucyjny Trybunał Konstytucyjny jest organem odrębnym od pozostałych sądów. Składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 – letnią kadencję, która ma charakter indywidualny. Prezesa i wiceprezesów powołuje prezydent. Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego rozpatruje skargi konstytucyjne, orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją. orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, orzeka o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych, bada zgodność z konstytucją aktów prawnych wydawanych przez organy centralne, rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa, orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta.