"Rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce województwa warmińsko - mazurskiego" RAPORT Z REALIZACJI VI MODUŁU BADANIA „Identyfikacja wolnych zasobów pracy pod potrzeby MŚP w kontekście aktualnego i pożądanego potencjału”

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

WSTĘP Bezrobocie w Polsce, pomimo obserwowanego od kilku lat spadku, nadal ma charakter strukturalny i wynika z niedopasowania popytu i podaży na pracę w zakresie predyspozycji, kwalifikacji i doświadczenia zawodowego. Jedną z konsekwencji zmian na rynku pracy było pojawienie się kategorii osób biernych zawodowo. Wzmiankowane kategorie, choć definiowane w różny sposób wykazują się wieloma cechami wspólnymi. Z punktu widzenia przedsiębiorstw osoby długotrwale pozostające bez pracy (zarówno bezrobotni jaki i bierni zawodowo) nie są atrakcyjne jako kandydaci na nowych pracowników. Jednakże niepracujący, mogą być uznani jako wolny zasób pracy, który w odpowiednich warunkach można wykorzystać jako źródło cennej siły roboczej. Aby tak się stało konieczne są działania interwencyjne, których celem jest aktywizacja potencjału. Pierwszym etapem tej drogi, jest określenie charakterystyki danej kategorii społecznej

WSTĘP CD Założenia badawcze miały zostać osiągnięte dzięki przeprowadzeniu badań ilościowych (survey) na stosunkowo dużej, reprezentatywnej dla populacji generalnej, próbie respondentów – liczebność próby ustalono na 1100 osób bezrobotnych i biernych zawodowo. Planując dobór próby określono następujące elementy: liczebność populacji, z której pobrana będzie próba, cechy populacji podlegające ocenie, rozkład tych cech w próbie. Następnie, na podstawie tych ustaleń, przeprowadzone zostało losowanie próby. W badaniu wykorzystano standaryzowany wywiad kwestionariuszowy, zawierający większość pytań prekategoryzowanych wynikających z przyjętej problematyki badawczej.

WSTĘP CD W kwestionariuszu zawarto pytania poruszające zróżnicowane grupy zagadnień, przede wszystkim chodziło o: ilościową identyfikację wolnych zasobów pracy; charakterystykę wolnych zasobów pracy według płci, wieku, wykształcenia i poziomu kompetencji; kompetencję zasobów pracy (kwalifikacje, doświadczenie, wiedza); zbadanie oczekiwań wolnych zasobów pracy wobec pracodawców, publicznych służb zatrudnienia oraz instytucji i organizacji; deklarowaną mobilność zawodową i przestrzenną; skorelowanie/powiązanie informacji o wolnych zasobach siły roboczej z określeniem trendów rozwojowych sektora MŚP (Moduł 3)

Bierni zawodowo i bezrobotni – sylwetka osoby niepracującej Charakterystykę osób biernych zawodowo i bezrobotnych w województwie warmińsko-mazurskim należy zacząć od opisu populacji osób biorących udział w badaniu. Potencjał zasobów ludzkich budowany jest przez wiele różnorodnych czynników, spośród których wiele ma charakter niewymierny. Zasoby ludzkie trudno jest więc zmierzyć, można jednakże dokonać diagnozy sytuacji w oparciu o obiektywne kryteria. Do kluczowych czynników określających cechy diagnozowanej grupy, należą bez wątpienia status, wiek, wykształcenie, doświadczenie zawodowe oraz czas pozostawania bez pracy.

Respondenci –sylwetka osoby niepracującej

Status formalny Wśród respondentów przeważają osoby zakwalifikowane jako bezrobotni, którzy w większości przypadków pozostają bez prawa do zasiłku

WIEK W populacji przeważają osoby młode, wchodzące w okres największej aktywności zawodowej.

Wśród respondentów przeważają osoby z wykształceniem średnim (połączone kategorie: ogólnokształcące i zawodowe), jednakże bardzo liczną grupę stanowią osoby posiadające zaledwie wykształcenie podstawowe. Należy odnotować, że także posiadanie wykształcenia wyższego nie chroni przed znalezieniem się w grupie osób bez pracy. WYKSZTAŁCENIE

Doświadczenie zawodowe Posiadane przez badanych umiejętności zawodowe oraz doświadczenie koncentrowały się przede wszystkim w ramach sfery usług – drobne usługi pozahandlowe oraz handlowe

Okres pozostawania bez pracy a wiek respondentów Za szczególnie ważną należy uznać dwie wspomniane powyżej kwestie – długotrwałego bezrobocia oraz braku jakichkolwiek doświadczeń zawodowych. Jak należało się spodziewać najwięcej osób, które nigdy nie pracowały należy do najmłodszej kategorii wiekowej – od 15 do 24 lat. W pozostałych kategoriach wiekowych na pierwszy plan wysuwa się natomiast kwestia długotrwałego bezrobocia – szczególnie w najwyższych kategoriach wiekowych (powyżej 45 lat) jest to dominujący rodzaj bezrobocia. (w zestawieniu zaprezentowano dane w wartościach bezwzględnych)

Kontekst społeczny bezrobocia

Główne źródło utrzymania rodziny Zaprezentowane dane obrazują jak duże znaczenie dla rodzin osób niepracujących mają dochody uzyskane bez świadczenia pracy – zaledwie 35% spośród badanych, zadeklarowało, że głównym źródłem utrzymania rodziny jest jakaś forma zatrudnienia, nawet krótkookresowego. W większości przypadków oznacza to bardzo niski poziom uzyskiwanych dochodów pozostających w dyspozycji rodziny oraz brak stabilizacji finansowej.

Ocena sytuacji materialnej rodziny respondenta Ocena własnej sytuacji materialnej dokonana przez respondentów jest dosyć zbliżona, podobną ilość wskazań uzyskały trzy kategorie wskazujące na występujące w domowych budżetach ograniczenia. Dolegliwość owych limitów jest oczywiście zróżnicowana, jednakże tylko 6,4% stwierdziło, że wystarcza im na wszystko bez specjalnego oszczędzania. Można stwierdzić, że upada tutaj mit dotyczący biernych zawodowo, które jakoby nie chcą pracować, bo dysponują wystarczającym środkami finansowymi z innych źródeł.

Status zawodowy partnera/partnerki respondenta Jakkolwiek opinie dotyczące poziomu życia są bez wątpienia subiektywne, należy zauważyć, że trudna sytuacja respondentów ma wymiar obiektywny, zwłaszcza jeśli skonstatuje się, że w zdecydowanej większości przypadków –partnerzy respondentów są osobami pracującymi i uczestniczą w wypracowywaniu dochodów rodziny. Jednakże poziom tych zarobków musi być na tyle niski, że nie stanowią one dominującego źródła utrzymania rodziny

Niepracujący a rynek pracy

Ocena sytuacji na lokalnym rynku pracy Respondenci dostrzegają ograniczenia występujące na lokalnym rynku pracy, to należy zauważyć, że opinie są mniej kategorycznie negatywne, niż można by się spodziewać. Z uzyskanych w trakcie badań jakościowych wypowiedzi wynika jednak, że sytuacja na lokalnych rynkach pracy jest bardzo trudna, bo nie chodzi tylko o to czy praca jest czy jej nie ma, ale też o to jakie są warunki tej pracy: „Nieraz znacznie trudniej niż znaleźć pracę, jest się z niej utrzymać i przeżyć. Bo praca to nie tylko dochody ale również koszty.”

Czynniki zwiększające szanse na znalezienie zatrudnienia Zdecydowanie przeważa sposób postrzegania realiów panujących na rynku pracy – w opinii badanych dominujący wpływ na zwiększenie szans na znalezienie zatrudnienia mają kryteria niemerytoryczne decydujące o pozycji jednostki na rynku pracy.

Sposoby poszukiwania zatrudnienia Badani korzystają z szerokiego wachlarza metod poszukiwania pracy, największe znaczenie mają ogłoszenia w mediach, następnie pośrednictwo PUP-ów, pomoc rodziny i przyjaciół oraz bezpośredni kontakt z przedsiębiorcą. Natomiast 10,16% respondentów stwierdziło, iż pracy nie szukało.

Przyczyny rezygnacji z poszukiwania zatrudnienia Wśród respondentów, którzy nie poszukiwali pracy, przeważają osoby, którym uniemożliwia to zaawansowany wiek, bądź stan zdrowia oraz opieka nad członkiem rodziny. Warto odnotować, że szczególnie w odniesieniu do drugiej z wymienionych kategorii, instytucje publiczne dysponują narzędziami, które są w stanie zniwelować negatywne oddziaływanie czynnika, jakim jest konieczność rezygnacji z pracy zawodowej na rzecz opieki nad osobą bliską (najczęściej dzieckiem)

Preferowana forma zatrudnienia Respondenci zainteresowani są przede wszystkim zatrudnieniem na pełny etat, pozostałe możliwości nie cieszą się zbyt wielką atencją. Należy oczywiście zauważyć, że zaprezentowane opinie dotyczą sytuacji pożądanej, co nie oznacza, że respondenci mając taką możliwość nie podejmą pracy w innym wymiarze niż pełny etat.

Warunek podjęcia zatrudnienia Zarówno bezrobotni jak i bierni zawodowo są, w większości zainteresowani uzyskaniem zatrudnienia, jednak zgoda na podjęcie pracy nie jest bezwarunkowa – przede wszystkim jest to poziom oczekiwanych zarobków, większość oczekuje zarobków powyżej 1500 złotych na rękę (średnia 1744,7). Natomiast brak zainteresowania ofertą pracy uzasadniany był przede wszystkim złym stanem zdrowia 37,7% oraz brakiem czasu i możliwości 36,89% – w tej kategorii kryją się przede wszystkim wypowiedzi osób, które zajmują się opieką nad bliskimi

Praca poza miejscem zamieszkania Nieco więcej respondentów gotowych jest do podjęcia pracy poza miejscem zamieszkania, jednakże uwzględniając trudną sytuację ekonomiczną gospodarstwa rodzinnego, należy odnotować niski poziom mobilność przestrzennej badanych.

Możliwość poszukiwania pracy za granicą Niski poziom mobilności przestrzennej dotyczy także wyjazdu zagranicznego, większość respondentów stwierdziła, że nie rozważali opuszczenia kraju, w związku z poszukiwaniem zatrudnienia. Nawet wśród osób, które brały pod uwagę taką ewentualność, plany te nie były zbyt sprecyzowane. Ponad 68% badanych kierunek migracji określało w bardzo przybliżony sposób, posługując się sformułowaniami: UE, kraje europejskie, na zachód.

Oferty pracy „na czarno” Sposobem na poprawę sytuacji finansowej może być też tak zwana „praca na czarno”. Z wypowiedzi respondentów wynika, że nierejestrowane formy zatrudnienia mogą być problemem dla lokalnej gospodarki oraz samych pracowników – 34,3% badanych osobiście spotkało się z propozycją pracy „na czarno”, a 9,3% słyszało o takich przypadkach. Ze względu na drażliwość poruszanej w pytaniu kwestii, można domniemywać, że uzyskane wyniki są zaniżone. W trakcie badań jakościowych respondenci wskazywali bowiem, że jedną z podstawowych bolączek ich dotykających jest konieczność godzenia się na pracę w szarej lub czarnej strefie.

Typy pracy oferowanej „na czarno” Obserwowany rozkład zmiennej związany jest zapewne ze specyfiką działalności w ramach poszczególnych grup zawodów, w przypadku np. budownictwa, występują duże wahania w popycie na oferowane usługi, z drugiej strony kwalifikacje badanych (niskie) predestynują ich raczej do wykonywania prostych prac fizycznych.

Główne cele zgłaszania się do Urzędu Pracy Badani do Urzędu Pracy zgłaszają się przede wszystkim po to aby potwierdzić gotowość do podjęcia pracy, złożenie oświadczenia, w ich opinii instytucja ta nie kojarzy się przede wszystkim z miejscem, w którym można znaleźć pracę, a tego właśnie najczęściej oczekują – ok. 50% wskazań

Potencjał wolnych zasobów siły roboczej W kontekście trendów rozwojowych sektora MŚP

W celu określenia potencjału wolnych zasobów siły roboczej, które mogłyby być wykorzystane przez rozwijający się w województwie warmińsko-mazurskim sektor MŚP należy ustalić kierunki zachodzących w tym segmencie gospodarki zmian. Choć zapotrzebowanie na siłę roboczą podlega silnym fluktuacjom – szczególnie w okresie ostatnich dwóch lat można było zaobserwować gwałtowne zmiany zachodzące na krajowym rynku pracy – to należy oczekiwać, że po początkowym okresie dekoniunktury, kiedy sytuacja na rynkach groziła krytycznym załamaniem, w momencie realizacji badań sytuacja firm na tyle się wyjaśniła, że były one w stanie, choć w przybliżeniu określić, jaka czeka je perspektywa

Planowane zmiany w zatrudnieniu z uwzględnieniem podziału na sekcje PKD Przyjęte zostało, że jednym z kryteriów pozwalających określić perspektywę rozwojową firm są deklarowane na okres najbliższych 12 miesięcy, zmiany w zatrudnieniu. Aby ustalić jakich branż dotyczyć będą redukcje bądź przyrost etatów posłużono się podziałem na sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Z uzyskanych danych wynika, że generalnie dominują nastroje wyczekiwania – we wszystkich sekcjach przeważa kategoria – trudno powiedzieć. Jednakże porównanie deklaracji mówiących o zwolnieniach, z liczbą opinii dotyczących planowanego zatrudnienia w firmie, pokazuje, że w firmach przeważa przekonanie o możliwym zwiększeniu liczby pracowników. Największy optymizm dotyczący perspektyw zatrudniania odnotowano w sekcji N – Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (nie było firm planujących zwolnienia) oraz I – Transport, gospodarka magazynowa i łączność. Z kolei najgorzej prezentuje się sytuacja w sekcji A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, gdzie liczba firm przewidujących zwolnienia jest większa od oczekujących zwiększenie zatrudnienia

Planowane zmiany w zatrudnieniu w okresie 12 m-cy z uwzględnieniem podziału na sekcje PKD

Ogólna sytuacja firmy po upływie 3 lat z uwzględnieniem podziału na sekcje PKD Trudniejsza do określenia jest ocena kondycji firmy w dłuższym przedziale czasowym. Respondenci poproszeni o określenie ogólnej sytuacji firmy po upływie 3 lat, również dali wyraz swojej niepewności – liczne są deklaracje, „trudno powiedzieć” oraz „sytuacja pozostanie bez zmian”. Jednakże w większości sekcji przeważają liczebnie firmy, które pozytywnie postrzegają swoją przyszłość (będzie wiodło się lepiej niż obecnie) w stosunku do przewidujących pogorszenie sytuacji (firmie będzie wiodło się gorzej niż obecnie oraz ulegnie likwidacji). Tylko w sekcji E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, opinie negatywne przeważają nad pozytywnymi. Najwięcej optymistów jest natomiast w sekcjach H – Hotele i restauracje i N – Ochrona zdrowia i pomoc społeczna – liczba deklarujących polepszenie sytuacji jest większa od liczby osób wykazujących niezdecydowanie.

Ogólna sytuacja firmy po upływie 3 lat z uwzględnieniem podziału na sekcje PKD

Gotowość do podjęcia pracy a posiadane kwalifikacje zawodowe/ umiejętności Należy odnotować, że zapotrzebowanie na konkretne kwalifikacje ma miejscowy charakter – w danej miejscowości funkcjonuje firma gotowa zatrudnić osobę o określonych kwalifikacjach, nie znaczy to jednak, że z oferty tej będą skłonni skorzystać mieszkańcy innych miejscowości, nawet położonych w stosunkowo niewielkiej odległości. Dlatego ocena potencjału wolnych zasobów siły roboczej dokonywana musi być na znacznym poziomie uogólnienia – należy zwrócić uwagę nie na konkretne kwalifikacje lub zawód, którym dysponuje osoba niepracująca, lecz na czynniki określające predyspozycję tej osoby do podjęcia pracy. Bez wątpienia kluczową kwestią jest ogólna gotowość do podjęcia pracy. Zdecydowana większość respondentów wyrażała zainteresowanie podjęciem pracy, jednakże dają się zaobserwować niewielkie różnice występujące między osobami dysponującymi określonymi umiejętnościami i kwalifikacjami zawodowymi

Gotowość do podjęcia pracy a posiadane kwalifikacje zawodowe/ umiejętności Okazuje się, że osoby posiadające doświadczenie w pracach drogowych i transportowych są najmniej skłonne do podjęcia zaproponowanego zatrudnienia, natomiast wszyscy którzy mają doświadczenie w usługach doradczych/ tłumaczeniach wyrazili zainteresowanie natychmiastowym podjęciem pracy

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych Stwierdzone zostało, że punktowe występowanie zapotrzebowania na określone kwalifikacje pracownicze w zasadzie wyklucza możliwość wskazania kilku rodzajów umiejętności, bądź kwalifikacji zawodowych, których pozyskanie umożliwi osobom niepracującym uzyskanie zatrudnienia. Z drugiej strony, region warmińsko-mazurski charakteryzuje się wysokim udziałem mieszkańców obszarów wiejskich w ogólnej populacji województwa, powoduje to rozdrobnienie zasobów siły roboczej oraz ograniczenie jej mobilności. W konsekwencji odnotowanie występowania określonych zasobów w skali województwa w cale nie przekłada się na ich dostępność dla firmy zainteresowanej zatrudnieniem określonego fachowca. Dlatego też dla przedsiębiorstw planujących rozwój oraz zwiększenie zatrudnienia, kluczowe są informacje dotyczące postaw osób, stanowiących potencjalny zasób siły roboczej, wobec konieczności przystosowania swoich kwalifikacji do wymagań pracodawcy

Uczestnictwo w szkoleniach podnoszących kwalifikacje Większość respondentów nie uczestniczyła w szkoleniach przekwalifikowujących bądź podnoszących kwalifikacje. Jest to niepokojące, gdyż badana grupa to w większości osoby słabo wykształcone, bez zawodu. Dodatkowo w trakcie jakościowej części badań respondenci deklarowali ogromne zainteresowanie możliwością podniesienia bądź zmiany kwalifikacji, jednakże zwracali uwagę, że proponowane im są szkolenia, które dają niewielkie szanse na znalezienie zatrudnienia.

Przyczyny nie uczestniczenia w szkoleniach zawodowych Najczęściej, jako przyczyna nie korzystania z kursów podawany był brak propozycji/ trudności z dostaniem się, co potwierdza spostrzeżenia dokonane w trakcie jakościowej części badań. Innym znaczącym czynnikiem, wyjaśniającym niski poziom uczestnictwa w kursach jest brak potrzeby zdobywania kwalifikacji. Oznacza to, że zmiany wymaga zarówno sposób docierania do osób bezrobotnych z ofertą szkoleniową (poważnym problemem jest status formalny biernych zawodowo) oraz ich nastawienie do konieczności zdobywania lub poszerzania kwalifikacji zawodowych

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych Ocena potencjału wolnych zasobów pracy uwzględniać powinna także kompetencje pozyskiwane przez osoby niepracujące w trakcie różnego rodzaju szkoleń, skonfrontowane z oczekiwaniami pracodawców. Porównując listę tematów zrealizowanych kursów, z zapotrzebowaniem zgłaszanym przez przedsiębiorców (dane uzyskane w trakcie badania przedstawicieli firm sektora MŚP – moduł III) należy stwierdzić, że występują tutaj wyraźnie rozbieżności. Wśród zgłaszanego przez pracodawców zapotrzebowania na szkolenia potrzebne do poprawy jakości zatrudnianej kadry, obsługa komputerów oraz języki obce znalazły się na końcu listy. Natomiast bezrobotni kierowani są najczęściej właśnie na szkolenia z zakresu obsługi komputera (21,11%), a nauka języków obcych zajęła ex aequo czwartą pozycję wśród najczęściej podejmowanych szkoleń. Są to na pewno kompetencje przydatne na rynku pracy i w życiu prywatnym, jednakże z punktu widzenia lokalnych przedsiębiorców, nie należą one do priorytetowych.

Podsumowanie Wewnętrzne zróżnicowanie populacji osób niepracujących nie pokrywa się z ich statusem formalnym. Stosowany podział na bezrobotnych i biernych zawodowo, nie odpowiada podziałowi na tych, którzy chcą oraz nie chcą pracować. Jest to o tyle skomplikowane, że wśród osób nie przejawiających chęci do usamodzielnienia się na rynku pracy znajdują się również tacy, którzy, by nie stracić statusu bezrobotnego, podejmują zlecane im prace. Jednakże ich strategia polega na podtrzymywaniu tylko statusu bezrobotnego (głównie w celu uzyskiwania różnego typu świadczeń socjalnych), a nie wychodzeniu z tego stanu. Nawet wśród samych niepracujących występuje silna świadomość zróżnicowania grupy, dodatkowo u osób zainteresowanych powrotem na rynek pracy, współwystępująca z piętnowaniem przyjmowania postaw pasożytniczych (nie pracuję, bo się nie opłaca). W konsekwencji także oddziaływanie na zróżnicowane grupy powinno przebiegać na innych zasadach – choć trudna do realizacji, ale niezbędna jest dokładna selekcja i ustalenie podziału na rzeczywiście zainteresowanych wychodzeniem z bezrobocia oraz mentalnych bezrobotnych. Do każdej z tych grup należy kierować inne rodzaje działań – w przypadku tej pierwszej najważniejsze jest ustalenie indywidualnej ścieżki kariery zawodowej oraz wsparcie w postaci zbieżnych z nią szkoleń. Natomiast w przypadku drugiej grupy główny nacisk powinien zostać położony na działania motywujące i dyscyplinujące (przy współpracy instytucji pomocy społecznej). Niektóre z propozycji działań wymagają rozstrzygnięć na poziomie ogólnokrajowym, jednak uczestnicy badania silnie akcentowali konieczność odejścia od demoralizujących praktyk polegających na udzielaniu wsparcia bez stawiania warunków, które trzeba by spełnić aby ową pomoc otrzymać.

Podsumowanie Należy stwierdzić, że w regionie warmińsko-mazurskim wolne zasoby siły roboczej charakteryzują się przede wszystkim niskim poziomem wykształcenia oraz kwalifikacji zawodowych. Z punktu widzenia przedsiębiorców główną zaletą badanych pozostaje przede wszystkim chęć do pracy i gotowość do zaakceptowania niskiej płacy – pod warunkiem, że będzie to praca legalna, a pracodawca pokrywał będzie wszystkie, wymagane ustawowo składki. Generalnie w regionie brakuje firm, które generowałyby bodźce, dzięki którym następować mógłby rozwój zasobów siły roboczej w województwie – szczególnie w sytuacji mieszkańców obszarów wiejskich. Ze względu na brak firm, ewentualnie dużą ich rotację (częste bankructwa) osoby naprawdę zainteresowane znalezieniem pracy muszą szukać jej poza miejscem zamieszkania, co wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów (np. dojazd) nie rekompensowanych możliwymi do uzyskania dochodami.

Podsumowanie Z wypowiedzi osób niepracujących można wywnioskować, że są świadomi swojej niskiej pozycji na rynku pracy, starają się dostosować do lokalnych warunków, co przejawia się generalnie w dwóch strategiach – biernej (roszczeniowej) oraz aktywnej. W drugim przypadku mamy do pewnego stopnia do czynienia ze sprecyzowaną wizją przyszłego miejsca pracy – poszukujący jej zainteresowani są poszerzaniem posiadanych przez siebie kwalifikacji lub zdobywaniem nowych, zgodnych z ich predyspozycjami (a nie jakichkolwiek), koncentrują się na zatrudnieniu z długą perspektywą (każdej nowej pracy trzeba się nauczyć, nie warto tego robić, jeśli jest to praca na miesiąc lub dwa) oraz uzyskaniu świadczeń wynikających z legalnego zatrudnienia. Jednym ze znaczących ograniczeń, jakie napotykają na swej drodze poszukujące zatrudnienia osoby niepracujące jest dyskryminujące podejście pracodawców do kwestii przynależności płciowej. Z uzyskanych w jakościowej części badań wypowiedzi wynika, że wbrew obowiązującym przepisom, ubiegające się o pracę kobiety pytane są przede wszystkim o sytuację rodzinną i perspektywy dotyczące zachodzenia w ciążę. Od tych informacji wielokrotnie uzależniana jest decyzja, czy kobieta pracę otrzyma czy też nie – sytuacja ta jest szczególnie dotkliwie odczuwana przez kobiety młode, rozpoczynające dopiero swoją karierę zawodową.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ