Opracowała: Mirosława Domagalska Mobbing w szkole Opracowała: Mirosława Domagalska

Etiologia określenia Terminem „mobbing” posłużył się po raz pierwszy w 1958 r. Konrad Lorenz, austriacki lekarz badający psychologię zwierząt. Mobbingiem nazwał zachowanie dzikich zwierząt, które broniąc się atakują inne zwierzęta („mob” – tłum , atakować w tłumie ).

Etiologia określenia W latach osiemdziesiątych szwedzki lekarz i psycholog Heinz Leyman po raz pierwszy użył tego określenia w stosunku do ludzi, opisując nierzadkie w Szwecji przypadki znęcania się pojedynczych osób lub grupy wobec jednostki.

Mobbing w Polsce Słowo mobbing nie ma dokładnego polskiego odpowiednika. Zarówno w języku angielskim, jak i w językach skandynawskich, rozumie się przez nie przemoc i molestowanie głównie w miejscu pracy. Z czasem pojęcie to zostało również rozszerzone o zachowania występujące w środowisku dzieci i młodzieży w szkole.

Mobbing w Polsce Żadne z polskich określeń nie oddaje w sposób pełny zjawiska, z którym mamy do czynienia w szkolnych relacjach między uczniami. Zjawisko to można porównać do funkcjonującego w naszym polskim języku pojęcia "fali" (w szkole analogicznie do tej w wojsku).

Mobbing a „fala” Istotą "fali" jest jednak różnica wieku lub pozycji, poza tym "fala" jest zjawiskiem grupowym. Dlatego pojęcie to, choć bardzo bliskie nie jest w pełni adekwatne. Mobbing polega na szykanowaniu jednostki zazwyczaj przez grupę. Oznacza terror.

Zdaniem autorytetu - mobbing Znany norweski naukowiec, zajmujący się zjawiskiem przemocy, Dan Olweus (1996), mobbingiem określa sytuację, kiedy uczeń przez dłuższy czas narażony jest na wielokrotne negatywne działania ze strony jednego ucznia czy uczennicy bądź grupy.

Mobbing a płeć Z takim zjawiskiem mamy do czynienia w każdym typie szkoły i dotyczy ono zarówno chłopców, jak i dziewcząt. Są tak sprawcami, jak i ofiarami. Z reguły mobbing stosowany przez płeć męską jest bardziej widoczny, dlatego też częściej możemy zaobserwować chłopców- sprawców, ale problem odnosi się w równej mierze do dziewcząt.

Mobbing w ujęciu historycznym To negatywne zjawisko jest jak najbardziej aktualne, ale nie nowe. Już na początku XX wieku obserwowano i analizowano zachowanie dzieci w grupie. Wtedy wysunięto wniosek, że kształtowanie porządku opartego na zasadzie "kto silniejszy, ten lepszy" jest naturalnym procesem w dynamice grup złożonych z osób przebywających ze sobą przez dłuższy czas.

Mobbing w roli wentyla - jako wynik frustracji społecznej - pozwala wyładować na bezbronnych ofiarach nagromadzoną agresję; przy czym, jak wiemy, wcale nie powoduje to jej wytłumienia. Frustracje, niepowodzenia, krzywdy wytwarzają lęk, wściekłość i domagają się reakcji, która umożliwiłaby ich rozładowanie. Ofiara mobbingu jest więc „jak znalazł”, dręczenie najsłabszych w grupie przynosi chwilową ulgę ludziom przepełnionym agresją, nie grożąc żadnymi konsekwencjami.

Mobbing w roli wentyla - jako wynik frustracji społecznej - Ofiara mobbingu jest więc „jak znalazł”, dręczenie najsłabszych w grupie przynosi chwilową ulgę ludziom przepełnionym agresją, nie grożąc żadnymi konsekwencjami.

Przyczyny mobbingu Może być nie tylko agresja czy lęk, ale również nuda i monotonia, ochota na rozrywkę lub dążenie do wyróżnienia się wśród innych.

Najczęstsze formy mobbingu - szykanowanie, - izolowanie, - wyśmiewanie, wyszydzanie, ubliżanie, - obmawianie, plotki, - szantaż, - przemoc fizyczna – popychanie, bójki, zaczepki, wrogie gesty. - cyberprzemoc

Kiedy mówimy o mobbingu wówczas, gdy wystąpią następujące cechy: - prześladowanie ofiary trwa przez dłuższy okres czasu, - mobbing ma charakter celowy, czyli sprawcy chodzi o wyłączenie ofiary z grupy koleżeńskiej bądź zepsucie jej opinii, - sprawca mobbingu ma nad ofiarą przewagę psychiczną lub fizyczną.

Konsekwencje ponoszą zawsze konkretne osoby.

Sprawcy Dla "oprawców" mobbing niesie ze sobą tylko pozytywne konsekwencje: czują się cool, silni i rozbawieni, toteż ponownie atakują słabszego, a ten z kolei nie potrafi się przeciwstawić agresji.

Ofiara mobbingu Ofiarą mobbingu może stać się niemal każde dziecko, lecz na największe ryzyko narażone są dzieci, które są ,,inne” od swoich rówieśników. Ta inność może dotyczyć np. wzrostu, koloru skóry, włosów, stylu ubierania się, zachowania. Ofiarami stają się prymusi szkolni, niezdary klasowe, dzieci mniej sprawne fizycznie, jąkające się, otyłe.

Uczniowski mobbing rozpoczyna się bardzo niewinnie. W każdej klasie można znaleźć ,,kozła ofiarnego”. Początkowo są to drobne, pojedyncze zaczepki ze strony sprawcy mobbingu takie ,,badanie terenu”.

Uczniowski mobbing Agresor sprawdza jak reaguje na atak ofiara i czy jest jakiekolwiek zainteresowanie ze strony kolegów z klasy. Jeżeli ofiara jest bierna na ataki, nie umie się sama obronić i nie ma obrońców, do zaczepek dołączają się inne formy mobbingu. Powstaje błędne koło szykan i prześladowań, plotek i kłamstw.

W tej fazie dziecko szykanowane nie poradzi sobie samodzielnie z problemem. Początkowo próbuje się ono bronić, a więc ulega oprawcom, wykonuje ich polecenia, przynosi lub zdobywa dla nich pożądane rzeczy lub pieniądze. Niestety, im bardziej dziecko jest spolegliwe, tym bardziej nad nim znęcają się psychicznie.

Mobbing stabilny Następna faza – gdy osobie przypisano rolę „kozła ofiarnego”. Ofiara, ma świadomość, że stała się źródłem śmiechu i szykan kolegów. Dziecko utwierdza się w przekonaniu, że jest gorsze, odrzucone i najczęściej zaczyna izolować się od grupy.

Mobbing stabilny Nie zabiera głosu na lekcjach, samo siada w ławce, samo się bawi. Za wszelką cenę chce być jak najdalej od sprawcy mobbingu. Jest to próba ucieczki od niedobrej sytuacji w szkole. Dlatego często przed wyjściem do szkoły symuluje rozmaite choroby.

Rodzice i objawy psychosomatyczne Mogą u niego wystąpić objawy takie jak: złe samopoczucie, stan podgorączkowy, wymioty, bóle głowy, żołądka.. .i rodzice mogą być przekonani, że dziecko rzeczywiście jest chore.

Objawy psychosomatyczne Dzieci te nie symulują, tzn. nie wymyślają sobie dolegliwości. Rano przed pójściem do szkoły rzeczywiście mają bóle głowy, mdłości i wymioty. W ten sposób fizycznie wyrażają one swój strach. Doświadczenie pokazuje, że rodzice wykazują więcej zrozumienia, kiedy dziecko jest chore, niż kiedy czegoś się boi…

Wszystko to związane jest z reakcją obronną organizmu na stres. Dzieci nie mogąc udawać w nieskończoność choroby, wybierają inną formę ucieczki przed mobbingiem, a mianowicie wagary.

Rzadko zdarza się, by szykanowane dziecko szukało pomocy czy zwierzyło się dorosłemu. Na domiar złego uczeń nie potrafi w domu opisać w sposób adekwatny zachowań mobbingowych w klasie, tak więc rodzice nie do końca są świadomi powagi sytuacji.

„Dobre rady rodziców” Przykłady reakcji z jakimi mogą spotkać się dzieci: „Och, schowali ci plecak – to przecież tylko żart!”, ”Wyśmiali cię – ależ ty jesteś przewrażliwiony! –cóż tacy są uczniowie.” Gdy rady okazują się nieskuteczne – rodzice doradzają: „nie pozwól sobie niczego narzucić”, „pokaż im, kim jesteś, „nie zadawaj się tymi prymitywnymi uczniami”, „powiedz o tym nauczycielowi”.

Takie reakcje nie tylko nie są pomocne, lecz stanowią wręcz kolejny atak na i tak już zranioną dziecięcą pewność siebie.

„Druga strona medalu” Często zjawisku mobbingu towarzyszy efekt przyzwyczajenia, zarówno po stronie sprawców, jak i ofiar, a to prowadzi do skrzywionego odbioru rzeczywistości. Nie odbiera się przemocy jako czegoś złego, ponieważ "tak jest od zawsze". Również przyglądający się z boku nauczyciele mogą przyjmować podobne zachowanie dzieci jako normalne objawy.

Z czasem może zdarzyć się tak, że ofiary zatracą poczucie, iż dzieje im się krzywda - stają się pasywne i traktują mobbing jako coś, czego nie da się zmienić.

Utrzymująca się sytuacja powoduje, że szacunek dla ofiary coraz bardziej maleje: "Człowiek, którego traktuje się w ten sposób, a on na to pozwala, musi być kimś bezwartościowym" („on tak zawsze, mięczak, kujon, zarozumialec, ofiara losu, błazen klasowy”).

Dochodzi nawet do tego, że to ofiara zostaje obarczona za to wszystko winą. Często panuje przekonanie, że zasługuje na podobne traktowanie, a nawet zmusza agresora, by ją tak traktował. Patrzenie na sprawę w ten sposób ma obniżyć u mobbingujących, ale też i u obserwatorów poczucie winy.

Konsekwencje … Taka sytuacja może doprowadzić do tragedii – zdarza się , że dzieci najczęściej w tej fazie podejmują próby samobójcze, często uciekają z domu, szukają innych grup, w których będą akceptowane. Są to przede wszystkim grupy nieformalne, subkultury młodzieżowe, gangi a niejednokrotnie i sekty.

Mobbing odbija się negatywnie nie tylko na zdrowiu i psychice, ale również na wynikach w szkole.. Bywa, że perspektywa powtarzania roku i opuszczenia w ten sposób znienawidzonej klasy wydaje się niektórym dzieciom wybawieniem.

Mobbing w okres dojrzewania. Proces przechodzenia z dzieciństwa w okres młodzieńczy wiąże się również ze zmianą grupy, z którą do tej pory się identyfikowaliśmy. Dla dziecka decydującymi wyznacznikami są rodzice. Nastolatek natomiast chciałby być również a może przede wszystkim akceptowany przez rówieśników i należeć do grupy. Tego pragnienia nie zastąpi nawet najlepsza relacja z rodzicami.

Pomoc dla ofiar składa się z wielu kroków. Pierwszy z nich to natychmiastowa interwencja, czyli:   rozmowa z ofiarą, rozmowa ze sprawcą lub sprawcami, wspólna rozmowa.

jeżeli sprawca zrozumie, że ofiara powtórzy swoje zarzuty w obecności osoby-autorytetu, to uświadomi sobie, że stracił swoją najlepszą broń - milczenie ofiary. Ofiara często bywa bardzo zaskoczona, kiedy zauważy, jakim tchórzem okazuje się jej "dręczyciel".

Częste wymówki to: "Przecież to był tylko kawał" - takie zdanie często pada, wymamrotane, z ust mobbingujących dzieci i ich wspólników. Podstawienie komuś nogi, zabieranie rzeczy, bicie czy popychanie do kąta to głupie dowcipy, z których raczej nikt nie potrafi się śmiać. "Przecież to tylko zabawa". Kiepskie przeprosiny za to, że się kogoś źle traktowało i doprowadzało do łez.

"Przecież to tylko zabawa". Kiepskie przeprosiny za to, że się kogoś źle traktowało i doprowadzało do łez. "To był wypadek". Ofiara ląduje na podłodze, ubranie jest pobrudzone, a nawet podarte, jej rzeczy są wszędzie porozrzucane. "Wypadek" to mizerne wyjaśnienie takiej niedoli.

"Znalazłem" – to kolejna wymówka w przypadku, kiedy sprawca przywłaszcza sobie własność ofiary, np. pieniądze. Gdyby sprawcy wiedzieli, jak często słyszało się już te wymówki i jak głupio brzmią, przestaliby ich używać. Być może nie przekona się ich, ale na pewno padnie pytanie: "Dlaczego w takim razie zatrzymałeś te pieniądze?"

"Ja przecież tylko pożyczyłem to sobie". Nie wolno w żadnym wypadku akceptować słów "tylko" czy "przecież". "Popchnąłem go tylko trochę" oznacza "Popchnąłem go", a "Wziąłem pieniądze tylko po to, żeby zobaczyć, co powie" oznacza po prostu "Wziąłem pieniądze".

Naszym celem jest nie pozwolić mobbingującym, aby przez swój dobór słów bagatelizowali własne zachowanie.

Obserwujmy dziecko, które jest na uboczu, same, nie ma przyjaciół w klasie kiedy dzieci dobierają się w grupy, najczęściej nikt go nie chce, szuka bliskości nauczyciela, skarży nauczycielowi na innych, nosi jakieś poniżające przezwisko, jest przedmiotem dowcipów, często komenderują nim inni,

Obserwujmy,jeśli jest prowokowane/y i w ten sposób wciągane/y w konflikty i sprzeczki, często szuka swoich rzeczy albo musi je zbierać z podłogi, ma skaleczenia typu zadrapania i siniaki, ma trudności z zabieraniem głosu w klasie, ma gorsze oceny, sprawia wrażenie niepewnego, przestraszonego i smutnego, chodzi do szkoły bardzo nieregularnie, jeden dzień przychodzi, dwa zostaje w domu, pojawia się ponownie, a wkrótce znowu go nie ma, wagaruje

Mobbing można zwalczać na różne sposoby – najgorszymi są obojętność i karanie. Obojętność jest cichym przyzwoleniem na zło, karanie również nie rozwiązuje problemu, ponieważ wycisza ono na chwilę postawę agresywną, a agresor, tłumiąc złość, szykuje się do kolejnego ataku.

Najważniejsza jest postawa rodziców i wychowawców – reagowanie na każdy przejaw zła, pomoc psychologiczna ofiarom mobbingu, tłumaczenie i pomaganie w opanowaniu złości agresorom – to główne warunki niezbędne do zredukowania zjawiska.

Dziękuję za uwagę.

Przykłady ćwiczeń do pracy z uczniem Pozory mylą, podaj dłoń Jak to jest być nowym, obcym Cesarz, gwiazda… Dzień z życia Bartka Mam problem Powiedz coś miłego Ucieczki z domu