Kształtowanie kompetencji komunikacyjnej na zajęciach języków obcych w świetle wyzwań systemu edukacyjnego oraz rynku pracy, w kontekście dwujęzyczności Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku Centrum Nauki Języków Obcych 03.02.2014 Opracowanie: Joanna Gregorczyk

Komunikacja – podstawowy cel kształcenia językowego  umiejętność skutecznego porozumiewania się w języku obcym w mowie i piśmie,  nacisk – na umiejętność osiągania przez ucznia różnych celów komunikacyjnych; poprawność językowa nie jest nadrzędnym celem dydaktycznym, lecz podporządkowanym komunikacji. Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Istota nauczania języków obcych Komunikowanie się stanowi jedną z kluczowych umiejętności; Współczesny nauczyciel powinien uświadamiać uczącym się, że nauka języka obcego to ciągłe poszukiwanie sposobów wymiany myśli w procesie komunikowania się.

Metoda komunikacyjna na Zachodzie – lata 70-te jako wynik ewolucji wiedzy z zakresu teorii komunikacji w języku obcym; do Polski metoda komunikacyjna dotarła o dekadę później, a spopularyzowała się w ciągu ostatnich 20 lat.

Cel metody Rozwiązanie umiejętności osiągania przez uczniów kompetencji komunikacyjnej, a więc: wymiana informacji, wyrażanie uczuć, wyrażanie emocji w kontaktach ze światem zewnętrznym.

Język w ujęciu metody komunikacyjnej Instrument komunikowania się, narzędzie interakcji, wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie. Znajomość dźwięków, słownictwa, struktur, stanowi jedynie część wiedzy do posługiwania się językiem  to elementy kompetencji gramatycznej lub językowej (znajomość reguł i słownictwa jest absolutnie podstawowa, ale nie wystarczająca); Niezbędna staje się również umiejętność odpowiedniego doboru słownictwa i reakcji, zależnie od sytuacji, miejsca czy osób uczestniczących w interakcji. Nauczanie języka obcego to nauczanie kompetencji komunikacyjnej.

Nauczanie gramatyki Nie jest traktowane jako cel sam w sobie, lecz jako pomoc w szybszym przyswojeniu pewnych struktur i w umiejętności tworzenia własnych wypowiedzi; Znajomość gramatyki jest w metodzie komunikacyjnej jest ważna, jednak istotne jest, aby była ona uczona nie jako cel sam w sobie, lecz jako środek, za pomocą którego wyrażamy określone funkcje językowe.

Istota metody komunikacyjnej Kiedy komunikujemy się w języku obcym, nie wystarczy znajomość form językowych, zasad użycia czasów gramatycznych, ale umiejętność ich odpowiedniej modyfikacji, dostosowania do sytuacji, w jakiej się znajdujemy i wykorzystania nowo poznanych konstrukcji do takich funkcji językowych jak: przekonywanie, odradzanie, obiecywanie, podtrzymywanie rozmowy, wyrażanie emocji, itp.

Komunikacja językowa – założenia konieczne Uczniowie uczą się języka poprzez komunikowanie się w nim  integracja sprawności językowych, a nie tylko ćwiczenie mówienia w języku obcym; „Chęć przekazania sobie pewnych treści i załatwienia określonych spraw” (H.Komorowska); Ćwiczenie autentycznej komunikacji to praca nie tylko z podręcznikiem  materiały autentyczne; Język formalny i nieformalny; Płynność; Materiał językowy + elementy kultury + kompetencja interkulturowa; Kształcenie autonomii – częściowe przekazanie kontroli procesu uczenia się i odpowiedzialności za ten proces w ręce ucznia. Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Metoda komunikacyjna łączy elementy różnych metod; najważniejsze założenie  skuteczność komunikacji, a nie jej poprawność; nauka języka  poprzez uczestnictwo w sytuacjach stworzonych przez nauczyciela i maksymalnie zbliżonych do naturalnych; stosowanie języka ojczystego i komentarze gramatyczne ogranicza się do minimum; używanie języka obcego odpowiednio do sytuacji i kontekstu  konieczna rozległa znajomość form językowych i ich funkcji.

Rola nauczyciela/lektora powinien on stale zapewniać uczącym się możliwość skutecznego komunikowania się poprzez pracę z materiałem autentycznym, np. zaczerpniętym z mediów, aktualizowanie treści językowych, wykorzystywanie zasobów Internetu, stosowanie metod aktywizujących, które pozwalają stworzyć warunki zbliżone do naturalnej komunikacji, a jednocześnie są doskonałym sposobem wyrażania uczuć i emocji.

Rola nauczyciela/lektora – c.d. polega przede wszystkim na doborze ciekawych, efektywnych materiałów, stymulujących komunikację i zwiększających motywację uczących się, na udzieleniu pomocy uczącym się w trakcie jego prób komunikowania się, umiejętnym kontrolowaniu eliminującym częste poprawianie, które hamuje chęć komunikowania się z kol.kol.

Priorytety w pracy dbałość o aktualne nowoczesne podręczniki/materiały dydaktyczne, wzbogacanie metody komunikacyjnej poprzez dodawanie elementów kulturowych, stałe rozwijanie świadomości językowej uczących się (language awareness), poszerzanie repertuaru technik i strategii nauczania na zajęciach języka obcego, co przyczynia się do ciągłego wzrostu jakości nauczania i podnoszenia efektywności uczenia się.

Rada Europy zaleca: „Promowanie takich metod nauczania języków nowożytnych, które kształcą niezależność w myśleniu, ocenie i działaniu w połączeniu z umiejętnością sprawnego i odpowiedzialnego funkcjonowania w życiu społecznym”.

Decyzja krajów członkowskich Jedną z najważniejszych decyzji krajów członkowskich UE było przyjęcie wypracowanych przez Radę Europy wspólnych standardów oceny kompetencji językowych. Podjęli ją w roku 2001 ministrowie edukacji krajów zrzeszonych w Radzie Europy, w tym także i Polski.

ESOKJ wskazuje on, że nauka języka może być postrzegana jako: część edukacji zmierzającej do lepszego rozumienia świata i ludzi mówiących ich rodzimym oraz innymi językami (ten cel jest wskazywany przez właściwie wszystkie kraje europejskie, choć zapewne nie wszędzie jest jednakowo systematycznie realizowany, co w dużej mierze zależy od zawartości materiałów nauczania), droga do opanowania umiejętności przydatnych na rynku pracy (jest to cel często pojawiający się w kształceniu zawodowym różnych krajów),

c.d. szansa zetknięcia się z innymi sposobami widzenia świata i innymi wzorami interakcji międzyludzkich (cel formułowany częściej w krajach, których język ma światowy zasięg), możliwość uzyskania minimum wiedzy i umiejętności w celu porozumienia się danej społeczności z innymi narodami (cel formułowany z kolei w krajach, których język ma niewielki zasięg), warunek konieczny uczestniczenia w wielonarodowych organizmach, takich jak np. Unia Europejska, a nawet formowania tożsamości europejskiej (cel formułowany częściej na wyższych szczeblach edukacyjnych, np. w liceach i szkołach wyższych).

Wyróżnik podstawy programowej/systemu egzaminów zewnętrznych powiązanie opisu wymagań nauczania języka obcego z ESOKJ, który określa sześciostopniowy poziom biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych: A1, A2 – poziom podstawowy B1, B2 – poziom samodzielności C1, C2 – poziom biegłości Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

W tym też dokumencie wprowadza się Europejskie portfolio językowe. Jego celem jest pomoc w dokumentowaniu rozwoju kompetencji różnojęzycznej uczących się, przy uwzględnieniu wszelkich doświadczeń językowych, także i tych, które dotychczas nie podlegały ocenie.

Struktura opisu szczegółowych standardów wymagań egzaminacyjnych Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Struktura opisu działań komunikacyjnych w ESOKJ (Rada Europy 2003) Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Europejski Rok Języków Rok 2001 został oficjalnie ogłoszony Europejskim Rokiem Języków z hasłami przewodnimi: „Języki otwierają drzwi" „Bogactwo języków - bogactwem Europy". Inicjatywa ta jest kontynuowana przez proklamowanie Europejskiego Dnia Języków, obchodzonego w całej Europie w dniu 26 września.

Wśród zaleceń programu barcelońskiego znajdują się: Wspieranie „nauki języków przez całe życie” i dbanie o jej jakość. Poprawa sytuacji nauki języków w szkołach i wprowadzenie powszechnego obowiązku nauki języków według zasady: „język ojczysty i dwa języki obce” (możliwie od najmłodszych lat). Przedsięwzięcia propagujące w środowiskach lokalnych potrzebę nauki języków obcych.

Cel inicjatywy Dobra znajomość nowożytnych języków europejskich wśród obywateli Europy może ułatwić komunikację i kontakty między ludźmi, mówiącymi różnymi językami, a tym samym: pozwoli zwiększyć mobilność Europejczyków, przezwyciężyć przejawy uprzedzeń i dyskryminacji, ułatwi wzajemne zrozumienie się i nawiązanie współpracy.

Cele nauczania języków obcych w edukacji dwujęzycznej język obcy nie jest sam w sobie celem nauczania, - język obcy jest środkiem, służącym do nauczania innych przedmiotów, - zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe CLIL jest powszechną praktyką np. we Francji – jeden z priorytetów europejskiej polityki językowej Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe CLIL Edukacja, która odbywa się równoległe w 2 językach: polskim i obcym; W Polsce w praktyce oznacza to: 6 godz. języka obcego/tyg. + 2-3 przedmioty, w których cześć lekcji odbywa się w języku obcym; Cel  przyswojenie 2-go języka w stopniu zbliżonym do języka ojczystego, by uczeń mógł się w tym języku uczyć, studiować, a w przyszłości pracować. Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Rola nauczyciela/lektora we współczesnym systemie edukacyjnym współdziałanie na rzecz tworzenia w świadomości uczących się zintegrowanego systemu wiedzy, umiejętności i postaw - wszechstronny rozwój uczącego się Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Nauczanie języków obcych jest warunkiem niezbędnym i koniecznym dla lepszego wzajemnego rozumienia, służy mobilności Europejczyków, jest wsparciem dla transgranicznej mobilności oraz integracji emigrantów, służy do budowy europejskiej przestrzeni edukacyjnej, jednolitego europejskiego rynku pracy. Istotą europejskiego wymiaru nauczania jest to, że powinien on włączać całą społeczność szkolną. "Europa" to nie dodatek do dotychczasowej oferty programowej polskiej szkoły. To nauczanie interdyscyplinarne, wieloprzedmiotowe, przenikające poszczególne dziedziny edukacyjne. Zatem nauczyciele wszystkich przedmiotów są predysponowani do nauczania o Europie, w Europie i dla Europy! Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Najważniejsze aspekty podejścia interdyscyplinarnego to: wsparcie ucznia w rozwijaniu technik samodzielnego uczenia się, przygotowanie do zdobywania informacji z różnych źródeł, w tym z Internetu, selekcjonowania, przetwarzania dla potrzeb własnych i interpretowania tych informacji, zdobywanie wiadomości, poznawanie słownictwa z zakresu różnych dziedzin w sposób integralny jako szansa na lepsze zaistnienie na rynku pracy, zdobywanie umiejętności zachowania językowego w sytuacjach interkulturowych, odnoszących się do treści związanych z wzajemnymi relacjami pomiędzy Polską a krajami nauczanego języka, tym samym rozumienia innej kultury, norm, zachowań, zwyczajów i, co za tym idzie, nauczanie tolerancji, uczeniu się języka powinno towarzyszyć poznawanie, rozumienie i akceptowanie odmienności w wyżej wymienionych dziedzinach. Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku Zalecana literatura: Europa bogata językami. Trendy w strategiach i praktykach dotyczących wielojęzyczności w Europie, Cambridge University Press 2012 Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, Wydawnictwa CODN, Warszawa 2003 Górowska-Fells M., Kluczowe dane dotyczące nauczania języków obcych w europejskich szkołach, rok 2012 w: Języki Obce w Szkole 4/2012 Języki Obce w Szkole numer specjalny 6/2002 Nauczanie dwujęzyczne Komorowska H. (red.), Nauczanie Języków obcych. Polska a Europa, Wydawnictwo SWPS Academica, 2007 Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku

Joanna Gregorczyk - CNJO AH w Pułtusku