1 Zawody przyszłości na polskim rynku pracy Warszawa, 18 lipca 2013 r.

2 Cel badań Zasadniczym celem dwuetapowych badań jest próba określenia jakości i ilości już istniejących oraz dających się przewidzieć w najbliższej przyszłości nowych zawodów, które wypełnią polski rynek pracy. Ustalenie poziomu prawdopodobieństwa pojawiania się nowych zawodów, już istniejących, ale dopiero w rozwoju, a także tych odchodzących do archiwum. Uchwycenie trendów zmian w zawodach w celu konstruowania przyszłych kierunków nauczania, np. kierunków studiów. Takie rozpoznanie ma podwójne znaczenie: - ograniczenie kształcenia specjalistów, których zapotrzebowanie na rynku zmniejsza się; - kształcenie specjalistów, których rola i znaczenie na rynku pracy będą wzrastać w ciągu najbliższej dekady.

3 Metodologia W założeniach metodologicznych przewidziano przeprowadzenie wśród pracodawców badań zarówno ilościowych (badania ankietowe – ankieta internetowa), jak i jakościowych (wywiady zogniskowane – fokus wśród pracodawców). W pierwszym etapie założono przeprowadzenie 900 ankiet z pracodawcami (publikacja ankiety na stronie internetowej). W rezultacie uzyskano jedynie 57 wypełnionych ankiet, czyli poziom realizacji próby wyniósł jedynie 6,3%. W związku z niskim poziomem realizacji próby badania ankietowe traktujemy jako pilotaż badawczy z dużym prawdopodobieństwem kontynuacji badań i pełnej ich weryfikacji w przyszłości. Prezentowane wyniki nie mogą być reprezentatywne, ale odnoszą się wyłącznie do grupy badanych (respondentów). Wynik badania ankietowego nie zamyka drogi do realizacji drugiego etapu, czyli badań fokusowych, które zostaną przeprowadzone w wybranych miastach Polski w ciągu najbliższych trzech miesięcy.

4 1. W którym sektorze gospodarczym można za 5-10 lat spodziewać się największego w Polsce zatrudnienia? (wybrać trzy spośród proponowanych niżej odpowiedzi) a)Informatyka – 25 wyborów b)Energetyka/Gazownictwo – 21 wyborów c)Handel detaliczny i hurtowy – 14 wyborów d)Transport/Logistyka – 14 wyborów e)Budownictwo – 13 wyborów f)Produkcja przemysłowa – 11 wyborów g)Usługi – 11 wyborów h)Finanse/Ubezpieczenia – 9 wyborów i)Media, komunikacja – 7 wyborów j)Restauracje/Hotele – 5 wyborów k)Przemysł wydobywczy – 4 wybory l)Sektor publiczny – 4 wybory m)Rolnictwo/Leśnictwo – 1 wybór Wyniki jednoznacznie wskazują, iż zdaniem respondentów największe zapotrzebowanie na pracę będzie dotyczyło specjalistów z zakresu informatyki, energetyki/gazownictwa a także handlu. To składowe rynku pracy, które już dzisiaj cieszą się dużą popularnością, chociaż do ich realizowania potrzebne są kwalifikacje w różnym zakresie i na różnym poziomie.

5 2. Zgodnie z założeniami reformy szkolnictwa wyższego – kształcenie zarówno o profilu teoretycznym jak i praktycznym ma przygotowywać studentów do odnalezienia się na rynku pracy. Przy tym założeniu który z profili zasługuje na poparcie przedsiębiorców, jeśli: (wybrać jedną spośród proponowanych odpowiedzi) a. Profil praktyczny oznacza, że wiedza i umiejętności absolwenta mają charakter praktyczny, tzn. zostały przynajmniej częściowo zweryfikowane i potwierdzone w środowisku zawodowym. b. Profil teoretyczny oznacza, że program kształcenia ma charakter jednocześnie ogólny i bardziej badawczy. c. Nie wiem.

6 Liczba respondentów Procent Procent ważnych Procent skumulowany Ważne Profil teoretyczny oznacza, że program kształcenia ma charakter jednocześnie ogólny i bardziej badawczy 35,3 Profil praktyczny oznacza, że wiedza i umiejętności absolwenta mają charakter praktyczny, tzn. zostały przynajmniej częściowo zweryfikowane i potwierdzone w środowisku zawodowym 4884,2 89,5 Nie wiem610,5 100,0 Ogółem57100,0

7

8 W wypowiedziach respondentów odnośnie pożądanego profilu kształcenia wyraźnie widać preferencję kształcenia praktycznego. Nie oznacza to ignorancji dla kształcenia teoretycznego, a jedynie fakt, że pracodawcy zatrudniający absolwentów oczekują, iż będą oni dysponowali praktycznymi umiejętnościami niezbędnymi do podjęcia konkretnego zadania. Należy jednak podkreślić, że z punktu widzenia wiedzy akademickiej nie można nabyć umiejętności praktycznych bez znajomości założeń teoretycznych związanych z określoną sferą życia społecznego. Coraz częściej mamy do czynienia z wyraźnym łączeniem teorii i praktyki, czy wiedzy teoretycznej i praktycznej, np. w kontekście opisu czy wyjaśniania społecznej rzeczywistości. Nie mniej jednak powyższy wynik preferuje posiadanie umiejętności praktycznych wśród potencjalnych pracowników.

9 3. Czy wzorem wielu krajów zachodnich Pan-i/a przedsiębiorstwo byłoby otwarte na współpracę między studentami i pracodawcami w toku studiów? a. Tak b. Nie c. Nie wiem Pytanie 10 Liczba respondentów ProcentProcent ważnych Procent skumulowany Ważne Tak4680,7 Nie wiem 915,8 96,5 Nie23,5 100,0 Ogółem57100,0

Wielkość odpowiedzi na powyższe pytanie wskazuje jednoznacznie, że polscy przedsiębiorcy oczekują współpracy z polskimi uczelniami amerykańskim wzorem, gdzie współpraca University of Stanford z podmiotami gospodarczymi doprowadziła do stworzenia Doliny Krzemowej. To spektakularny przykład współpracy nauki i gospodarki o wysokiej technologii. Polscy przedsiębiorcy również dostrzegają taką możliwość i są otwarci na podjęcie współpracy na styku: nauka i biznes. Potrzebna jest jednak odpowiedzialna i dobra oferta przedstawiona przez obydwie strony umowy.

11 4. Jeśli tak, to na czym mogłaby ta współpraca polegać, aby możliwie najlepiej przygotować studentów do pracy zawodowej w najbliższej przyszłości: a. Odbywanie praktyk, b. Udział odpowiednich pracowników przedsiębiorstwa w realizacji niektórych zajęć, c. Pracę studentów przez określony czas (np. przez jeden rok) w przedsiębiorstwie, traktowaną jako integralną część studiów, d. Zawieranie umów z poszczególnymi studentami, zakładającymi udział przedsiębiorstwa w kosztach studiów i obowiązek studentów podjęcia pracy i jej wykonywania przez określony czas w tym przedsiębiorstwie.

12 Pytanie 11 Liczba respondentów Procent ważnych Procent skumulowany Ważne Zawieranie umów z poszczególnymi studentami, zakładającymi udział przedsiębiorstwa w kosztach studiów i obowiązek studentów podjęcia pracy i jej wykonywania przez określony czas w tym przedsiębiorstwie 610,5 Udział odpowiednich pracowników przedsiębiorstwa w realizacji niektórych zajęć 814,0 24,6 Pracę studentów przez określony czas (np. przez jeden rok) w przedsiębiorstwie, traktowaną jako integralną część studiów 1017,5 42,1 Odbywanie praktyk2136,8 78,9 Inne przedsięwzięcia23,5 82,5 Nie wiem1017,5 100,0 Ogółem57100,0

13

14 Najbardziej oczekiwaną formą współpracy jest odbywanie przez studentów praktyk w określonym przedsiębiorstwie. To dobra droga nabycia kompetencji praktycznych. Również ważna jest czasowa, np. w okresie wakacji, praca studentów w firmie. To propozycje znane już od wielu lat i z różnym powodzeniem w Polsce realizowane. Chodzi zapewne bardziej o wzrost takich przedsięwzięć. Jako swoiste novum jawi się odwrotność powyższych propozycji, czyli udział pracowników w realizacji niektórych kursów uczelnianych. To dobry kierunek, chociaż od kilu lat już w Polsce realizowany. Wiele polskich uczelni zatrudnia pracowników różnych firm, np. dziennikarzy do prowadzenia zajęć ze studentami. Celem takiego przedsięwzięcia jest maksymalne przekazanie wiedzy praktycznej przez praktyków. Któż bowiem lepiej przekaże kulisy pracy dziennikarskiej jak nie praktykujący i posiadający duże doświadczenie dziennikarz? To dobry kierunek współpracy uczelni i biznesu, ale należy wciąż pamiętać o zachowaniu zdroworozsądkowej proporcji między nauką (wiedzą teoretyczną) a praktyką.

15 5. Czy Pan/i spodziewa się, że w Pana/i przedsiębiorstwie za kilka lat może brakować pracowników o pożądane przez pracodawców kwalifikacjach zawodowych? a. Tak b. Nie c. Nie wiem Pytanie 15 Liczba respondentów ProcentProcent ważnych Procent skumulowany Ważne Tak2035,1 Nie wiem 1221,1 56,1 Nie2543,9 100,0 Ogółem57100,0

16

17 Badani pracodawcy w większości nie przewidują, aby w okresie najbliższej dekady zabrakło na rynku pracy osób z pożądanymi kwalifikacjami. Należy jednak zwrócić uwagę, że wielu pracodawców było odmiennego zdania w powyższej kwestii. Wykazali oni pewien niepokój, co do możliwość zatrudnienia w przyszłości pracowników o wymaganych kwalifikacjach. Odpowiedzi tych nie skorelowano z rodzajem firm, których przedstawiciele się wypowiadali, więc nie można wskazać tych segmentów gospodarki, gdzie rokowania, co do przyszłych pracowników są pozytywne i tych, gdzie mogą nastąpić braki w pozyskaniu pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. Dobrą podpowiedzią w tej kwestii mogą być odpowiedzi uzyskane podczas kolejnych badań fokusowych. Można jednak wysnuć ostrożne twierdzenie, że przewidywania te są związane z obecnym rynkiem edukacyjnym, który kształci specjalistów w określonej branży, a zaniedbuje w innej.

18 6. Co w najwyższym stopniu w ciągu najbliższych 5-10 lat zapewni sukces Państwa przedsiębiorstwu na rynku globalnym? (wybrać jedną propozycję) a. Postęp naukowo-techniczny przedsiębiorstwa, b. Konkurencyjność produktu, c. Fachowa kadra i dobrze wykształceni pracownicy, d. Polityka ekonomiczna państwa. Liczba respondentów ProcentProcent ważnych Procent skumulowany Ważne Postęp naukowo-techniczny przedsiębiorstwa 47,0 Polityka ekonomiczna państwa712,3 19,3 Konkurencyjność produktu1933,3 52,6 Inne11,8 54,4 Fachowa kadra i dobrze wykształceni pracownicy 2645,6 100,0 Ogółem57100,0

19 Jako ważne z omawianego punktu widzenia wydaje się zagadnienie dotyczące sukcesu bądź porażki firm reprezentowanych przez badanych. W najwyższym stopniu sukces firmy, zdaniem respondentów, będzie zależał od kwalifikacji i profesjonalizmu kadry i pracowników danej firmy. Taka odpowiedź koresponduje z początkowymi uwagami dotyczącymi dobrej współpracy systemu edukacji i rynku pracy. Dobrze ukierunkowana edukacja zapewni ludziom dobrą pracę, a firmom sukces. Tylko takie połączenie może przynieść ostateczny i pełny sukces zarówno ludziom, jak i firmie. Jako ważny wskazano także aspekt konkurencyjności produktu, który od niemal zawsze był przedmiotem troski wynalazców i producentów.

20 Charakterystyka badanej grupy Płeć Liczba respondentów ProcentProcent ważnych Procent skumulowany Ważne M1628,1 K4171,9 100,0 Ogółem57100,0

21 Wykształcenie Liczba respondentów ProcentProcent ważnych Procent skumulowany Ważne Wyższe5494,7 Podstawowe23,5 98,2 Średnie11,8 100,0 Ogółem57100,0

22 Liczba pracowników Liczba respondentów ProcentProcent ważnych Procent skumulowany Ważne Powyżej 249 osób3052,6 Od 50 do 249 osób1526,3 78,9 Od 10 do 49 osób47,0 86,0 Do 10 osób814,0 100,0 Ogółem57100,0

23 Krótka charakterystyka badanej próby wskazuje, że niemal trzykrotnie więcej było wśród respondentów kobiet. Dominowało także wyższe wykształcenie wśród badanych, chociaż zaskakująca jest liczba osób deklarujących wykształcenie podstawowe. Chociaż ich liczba jest nieznaczna to jednak wyższe od osób legitymujących się wykształceniem średnim. W większości respondenci reprezentowali przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 249 pracowników. Wnioski: 1. Badania miały charakter pilotażowy. 2. Respondenci – 57 osób – wskazali 3 najbardziej rozwojowe zawody: informatyk, energetyk/gazownik i pracownik handlu. 3. Pracodawcy są otwarci na współpracę na linii: nauka-biznes. 4. Oczekują od przyszłych pracowników różnych umiejętności praktycznych. 5 Oferują ze swojej strony dla studentów praktyki i zatrudnienie na czas określony, np. wakacje, ale równocześnie ze swojej strony oferują pomoc w kształceniu praktycznym studentów w ramach zajęć uczelnianych. 6. Pracodawcy nie przewidują większych trudności z zatrudnieniem w przyszłości specjalistów z określonej dziedziny.

24 Dziękuję za uwagę! Program Santander Universidades zarządzany przez Bank Zachodni WBK