Prawa człowieka i systemy ich ochrony Wprowadzenie Mateusz Radajewski Katedra Prawa Konstytucyjnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

Co to są prawa człowieka? Podstawowe pojęcia Co to są prawa człowieka?

Karta Praw Wirginii – 12 czerwca 1776 r. Prawa człowieka Karta Praw Wirginii – 12 czerwca 1776 r. Article I That all men are by nature equally free and independent, and have certain inherent rights, of which, when they enter into a state of society, they cannot, by any compact, deprive or divest their posterity; namely, the enjoyment of life and liberty, with the means of acquiring and possessing property, and pursuing and obtaining happiness and safety. Artykuł I Wszyscy ludzie są z natury jednakowo wolni i niezależni oraz posiadają pewne przyrodzone prawa. Z chwilą powstania społeczeństwa niemożliwe jest odebranie tych praw przyszłym pokoleniom na podstawie jakiejkolwiek konwencji. Prawa te obejmują prawo do życia i wolności osobistej, do środków zdobywania i posiadania własności, oraz do dążenia i osiągania szczęścia i bezpieczeństwa.

Konstytucja RP Artykuł 36 Prawa obywatelskie Konstytucja RP Artykuł 36 Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 62 ust. 1 Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

Wolność Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (26 sierpnia 1789 r.) Artykuł IV Wolność polega na możności czynienia wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu; w ten sposób wykonywanie praw naturalnych każdego człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają korzystanie z takich samych praw innym członkom społeczeństwa. Granice te może określać tylko ustawa. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1948 r.) Artykuł 29 ust. 2 W korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa.

Prawa i wolności konstytucyjne Konstytucja RP Art. 31 ust. 3 Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Artykuł 79 ust. 1 Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Prawa i wolności konstytucyjne IX Ninth Amendment to the United States Constitution The enumeration in the Constitution of certain rights shall not be construed to deny or disparage others retained by the people. IX Poprawka do Konstytucji USA Wymienienie w konstytucji określonych praw nie oznacza zniesienia lub ograniczenia innych praw, przysługujących ludowi Art. 1 ust. 2 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Obywatelskich, zwany dalej "Rzecznikiem", stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania.”

Podział praw i wolności „Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.” „Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.” „Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.” „Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.” „Każdy ma prawo do nauki.” „Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.” „Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.” „Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.”

Podział praw i wolności 9. „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana (…)” 10. „Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.” 11. „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.” 12. „Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej.” 13. „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.” 14. „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy”

Podział praw i wolności 9. „Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana (…)” 10. „Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.” 11. „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.” 12. „Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej.” 13. „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.” 14. „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy”

Prawa i wolności podstawowe Ustawa zasadnicza RFN (23 maja 1949 r.) Rozdział I Prawa podstawowe Konstytucja PRL (22 lipca 1952 r.) Rozdział VII Podstawowe prawa i obowiązki obywateli

Elementy prawa podmiotowego: podmiot uprawniony podmiot zobowiązany obowiązek określonego zachowania przesłanki aktualizacji obowiązku

„Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.” Prawa podmiotowe Wskaż wszystkie elementy prawa podmiotowego w przypadku następujących przepisów: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.” „Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.” „Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.”

Rozwój praw człowieka Idealizacja Konceptualizacja Normatywizacja Konstytucjonalizacja Internacjonalizacja Realizacja

Wpływ koncepcji filozoficznych „Wtem nadszedł ktoś i oznajmił im: «Ci ludzie, których wtrąciliście do więzienia, znajdują się w świątyni i nauczają lud». Wtedy dowódca straży poszedł ze sługami i przyprowadził ich (…). Przyprowadziwszy ich stawili przed Sanhedrynem, a arcykapłan zapytał: «Zakazaliśmy wam surowo, abyście nie nauczali w to imię, a oto napełniliście Jerozolimę waszą nauką i chcecie ściągnąć na nas krew tego Człowieka?» «Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi» odpowiedział Piotr i Apostołowie.” (Dz 5, 25-29) „Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga” (Mk 12, 17b)

Formuła Radbrucha „Konflikt między sprawiedliwością i bezpieczeństwem prawnym należałoby rozwiązać w ten sposób, ażeby prawo pozytywne zagwarantowane przez ustawodawstwo i  władzę państwową miało pierwszeństwo również wtedy, gdy treściowo jest niesprawiedliwe i niecelowe, chyba że sprzeczność z ustawy pozytywnej ze  sprawiedliwością osiąga taki stopień, że  ustawa jako prawo niesprawiedliwe powinna ustąpić sprawiedliwości.” (G. Radbruch, Ustawowe bezprawie i  ponadustawowe prawo, przekład: J. Stelmach, [w:] K. Płeszka, J. Sarkowicz, J. Stelmach (oprac.), Współczesna teoria i filozofia prawa na Zachodzie Europy, Kraków 1985)

Współczesne pogodzenie koncepcji prawnonaturalnych i pozytywistycznych Art. 30 Konstytucji RP Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Płaszczyzny obowiązywania praw człowieka Płaszczyzny obowiązywania praw i wolności Wertykalna Horyzontalna

Generacje praw i wolności „Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.” „Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.” „Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.” „Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.” „Każdy ma prawo do nauki.” „Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.” „Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.” „Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.”

Źródło prawa praw człowieka Art. 27 zd. 1 Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów „Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu”

Źródło prawa praw człowieka Umowy międzynarodowe Wielostronne (uniwersalne) – np.: a) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych b) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych c) Konwencja o prawach dziecka 2. Regionalne: a) system europejski (Rady Europy – nie Unii Europejskiej), np.: – Europejska Konwencja Praw Człowieka wraz z Protokołami – Europejska Karta Społeczna b) system afrykański – Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów c) system arabski (LPA) – Arabska Karta Praw Człowieka d) system panamerykański – Amerykańska Karta Praw Człowieka

Źródło prawa praw człowieka System Unii Europejskiej Wszystkie państwa członkowskie są w systemie Rady Europy ETS (obecnie: TSUE) sam wyprowadził pewne normy dot. praw człowieka z ogólnych zasad prawa. Karta Praw Podstawowych UE: a) zakres stosowania: – instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii Europejskiej – państwa członkowskie w zakresie, w jakim stosują prawo UE b) cechuje się pewnym nowatorstwem – np. art. 3 ust. 2 lit. d: „W dziedzinach medycyny i biologii muszą być szanowane w szczególności: (…) zakaz reprodukcyjnego klonowania istot ludzkich”

Na następne zajęcia: Konstytucja RP (art. 34 i 37); Zakończenie Na następne zajęcia: Konstytucja RP (art. 34 i 37); Ustawa o obywatelstwie polskim (art. 1-8, 14-26, 30-32, 34-36, 38-39, 41-44, 46-47, 49-53); Ustawa o repatriacji (preambuła, art. 1-12 i 16 ust. 1-3); Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (art. 9 i 9a); Wyrok TK z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt K 26/96 (pkt 3 uzasadnienia); Materiały przesłane e-mailem.