Dr Michał Boni ELASTYCZNOŚĆ RYNKU PRACY, ATYPOWE ZATRUDNIENIE A BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE W CENTRALNEJ I WSCHODNIEJ EUROPIE (przykład Polski) Warszawa, 6 marca 2007r.

ZMIANA MODELU PRACY GOSPODARKA INDUSTRIALNA POSTINDUSTRIALNA ERA WIEDZY WELFARE STATE WORKFARE STATE LIFE LONG WORKING LIFE LONG LEARNING STABILNY ETAT, STABILNA KARIERA ZMIENNOŚĆ PRACY ZMIENNOŚĆ KARIERY NIETYPOWOŚĆ ZATRUDNIENIA I ORGANIZACJI PRACY RÓŻNORODNOŚĆ FORM ZATRUDNIENIA I ORGANIZACJI PRACY ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTWA I PRAWA SOCJALNE ODPOWIEDZIALNOŚĆ INDYWIDUALNA I POTRZEBY SOCJALNE BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE ZMIANA CHARAKTERU BEZPIECZEŃSTWA SOCJALNEGO

ELASTYCZNOŚĆ, ADAPTACYJNOŚĆ Konkurencyjność Adaptacyjność Elastyczność (kosztów, organizacji, zasobów) Job security employment security Nowe ramy bezpieczeństwa socjalnego: Rozwój modelu flexicurity Rozwój work – life balance Rozwój dostępności life long learning Podział odpowiedzialności: państwo, firma, człowiek Wzrost zatrudnienia dzięki elastyczności

ELASTYCZNOŚĆ A KRAJE TRANSFORMACJI Kraje rozwinięte: modernizacja gospodarki wzrost adaptacyjności i elastyczności zmiana modelu bezpieczeństwa socjalnego Kraje transformacji: zapóźnienia cywilizacyjne industrialny charakter gospodarki wzrost adaptacyjności i elastyczności skoncentrowany na redukcji kosztów Kapitał ludzki (zasób i inwestycja) Kapitał ludzki (koszt) Dysfunkcyjny charakter stosowania Niektórych form elastyczności Sprzyja wzrostowi gospodarczemu i przewagom konkurencyjnym Efekty uboczne: niepewność, mniej bezpieczeństwa socjalnego, zagrożenia

ELASTYCZNOŚĆ - PRZEGLĄD Wskaźniki indeksu elastyczności – EPL Wysoki wskaźnik zatrudnienia na czas określony (dominacja mężczyzn, a UE – 15: kobiety) Niski udział pracy poprzez agencje pracy czasowej Przepływy z zatrudnienia czasowego do stabilnego (różnorodność) Part – time job (mały udział, inne funkcje) Samozatrudnienie (czynnik kosztowy) Niska skala wykorzystania telepracy Elastyczność organizacji i czasu pracy (wybór pracownika czy decyzja pracodawcy) Wskaźnik zatrudnienia kobiet Niski udział w kształceniu dorosłych

OCHRONA ZATRUDNIENIA (EPL) Źródło: Zatrudnienie w Polsce 2005 po red. M. Bukowskiego

ZATRUDNIENIE NA CZAS OKREŚLONY UE Źródło: European Commission, Employment in Europie 2006

PRZEPŁYWY Z ZATRUDNIENIA STAŁEGO DO CZASOWEGO

PART TIME JOB (1) Źródło: Working time and work-life balance: policy dilemma? European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions

PART TIME JOB (2)

PART TIME JOB (Polska) 1992 – 2006 – powolny trend malejący o 300 000 (20%) Pracujący na wsi: 52,5% Pracujący na wsi, w małych gospodarstwach pd-wsch. Polski – 50% Pracujący – do 55% niskie kwalifikacje, 32% związane z rolnictwem Obszary gospodarki: rolnictwo, budownictwo (ok.. 60%) Powyżej 50 roku życia: 40%, poniżej 30 roku życia – 28%

FORMY ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI CZASU PRACY (perspektywa pracodawcy)

RÓŻNE FORMY ELASTYCZNEJ ORGANIZACJI CZASU PRACY (swoboda wyboru formy) Źródło: Working time and work-life balance: policy dilemma? European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions

ZATRUDNIENIE KOBIET

UCZESTNICTWO W EDUKACJI DOROSŁYCH UE

PRZEJAWY STAREJ GOSPODARKI Zatrudnienie w sektorach (rolnictwo, wolny rozwój usług, szczególnie rynkowych) Wysokie wskaźniki zatrudnienia zmianowego Niskie zastosowanie internetu Niski poziom znajomości języka angielskiego Nakłady na B+R Uczestnictwo w edukacji dorosłych

ZATRUDNIENIE W SEKTORACH UE Źródło: European Commission, Employment in Europie 2006

Źródło: European Commission, Employment in Europie 2006 PRACA ZMIANOWA UE Źródło: European Commission, Employment in Europie 2006

DOSTĘP DO INTERNETU 2003 (%) First European Quality of Life Survey: Participation in civil Society, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Dublin 2006

PRZYROST MIEJSC PRACY NETTO (2004-2006) - SEKTORY

PRZYROST MIEJSC PRACY NETTO (2004-2006) - ZAWODY (+30K) (+410K) (+150K) (+30K) (+120K)

ZNAJOMOŚĆ J. ANGIELSKIEGO (%) First European Quality of Life Survey: Participation in civil Society, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Dublin 2006

ZMIANY ZATRUDNIENIA W SEKTORACH UE Źródło: European Commission, Employment in Europie 2006

PRZYROST ZATRUDNIENIA UE Źródło: European Commission, Employment in Europie 2006

KLIN PODATKOWY (2+2)

ELASTYCZNOŚĆ - ZAGROŻENIA Segmentacja rynku pracy (pracownicy trwale rotacyjni, nieciągłość pracy – norma, wpływ na przyszłą emeryturę) Specyficzna dyskryminacja kobiet na rynku pracy Niepełne wykorzystanie potencjału kobiet (słaby rozwój usług) Trudny start zawodowy i restarting Obawa o karierę hamuje rozwój funkcji rodzinnych (dzietność, korzystanie z urlopów wychowawczych) Brak komfortu/krótszy staż zawodowy Wymuszona elastyczność Przymus umów cywilno-prawnych „sztuczne” samozatrudnienie Problem klina podatkowego a zatrudnienie przy pracach prostych w „szarej” strefie Wczesne wychodzenie z rynku pracy (pozór elastyczności) Łatwość „wypychania” starszych z pracy Brak warunków dla dopasowania kwalifikacji Osłabienie stabilności systemu emerytalnego

WNIOSKI Nie obawiać się i nie hamować rozwoju elastyczności – rozwijać nowe formy bezpieczeństwa socjalnego Sprzyjać modernizacji gospodarki i wzrostowi jakości zasobów ludzkich (ramy dla równowagi: konkurencyjność a bezpieczeństwo poprzez: Flexicurity Work-life balance Life long learning Ograniczenie dysfunkcyjności) Nowy podział odpowiedzialności za workfare state: Państwo (interwencja selektywna) Wspólnota lokalna Przedsiębiorstwo (odciążone od funkcji socjalnych lub podejmujące odpowiedzialność za work – life balance, ale odciążone z kosztów) Indywidualna odpowiedzialność