Wolność wypowiedzi i wolność twórczości artystycznej Regulacja krajowa i międzynarodowa

Evelyn Beatrice Hall – angielska pisarka „Nie zgadzam się z Twoimi poglądami, ale po kres moich dni będę bronił Twego prawa do ich głoszenia” Evelyn Beatrice Hall – angielska pisarka

Konstytucja RP Art. 14 „RP zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.” Art. 25 ust. 2 „Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.”

Konstytucja RP Art. 54 „Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie pracy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej”.

Zakres ochrony wynikający z art. 54 wolność wyrażania swoich poglądów za pomocą wszelkich dostępnych sposobów ich uzewnętrzniania wolność rozpowszechniania swoich i cudzych poglądów, wewnątrz kraju, jak i poza granicami, w tym także wolność wytwarzania materialnych nośników informacji

Zakres ochrony wynikający z art. 54 wolność dostępu do istniejących źródeł informacji, pozwalająca się zapoznawać z cudzymi poglądami wolność pozyskiwania informacji wolność wypowiedzi obejmuje wszelkie wypowiedzi zdaniem TK wolność pozyskiwania informacji przysługuje także konsumentom i obejmuje informacje handlowe

Funkcje wolności wypowiedzi Konieczny warunek funkcjonowania demokracji konieczny warunek kontroli ze strony społeczeństwa nad osobami sprawującymi władzę w ich imieniu ważna funkcja społeczna

Wolność wypowiedzi w ustawodawstwie zwykłym Najważniejsze akty: kodeks cywilny – ochrona dóbr osobistych kodeks karny – zakazuje określonych wypowiedzi, znieważających, zawierających oszczerstwo, nawołujących do waśni narodowościowych, etnicznych, rasowych lub wyznaniowych – tzw. mowa nienawiści ustawa Prawo autorskie – ograniczenia wolności wypowiedzi dla ochrony praw twórców prawo prasowe ustawa o radiofonii i telewizji

Wolność prasy (art. 14 i art. 54 Konstytucji) Rola prasy w społeczeństwie demokratycznym wolność prasowa - ochronie podlega wolność wydawania dzienników i czasopism, a także wolność wyrażania poglądów na łamach prasy

Akty prawa międzynarodowego Art. 19 Deklaracji art. 19 MPPOiP  Art. 10 EKPCz  Art. 11 Karty Praw Podstawowych

Art. 10 EKPCz „Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów, otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa państwa do poddawania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych”.

Art. 10 EKPCz „Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom i ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżeniu zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lun na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”.

Dorobek orzeczniczy ETPC  ETPC konsekwentnie podkreśla, że to nie ograniczenia wolności wypowiedzi, ale możliwie najpełniejsza swoboda i wolność przekazu jest wartością wzmacniającą system demokratyczny. Zdaniem ETPC ochronie podlegają także wypowiedzi , które urażają, szokują lub wywołują niepokój.

Dorobek orzeczniczy ETPC ETPC różnicuje intensywność ochrony wolności wypowiedzi w zależności od sfery, której dotyczą wypowiedzi. Najsilniej chroniona jest wolność wypowiedzi w sferze polityki, najsłabszej ochronie podlegają wypowiedzi handlowe (reklama). Pośredni standard ochrony obejmują wypowiedzi dotyczące życia publicznego, w tym także wypowiedzi mieszczące się w sferze twórczości artystycznej.

Dorobek orzeczniczy ETPC Intensywność ochrony zależy od formy wyrażania poglądów – bardziej intensywna jest ochrona słowa drukowanego niż wypowiedzi w audiowizualnych środkach komunikowania się.

Dorobek orzeczniczy ETPC ETPC pozostawia państwom znaczny margines swobody w sprawach obyczajowych. Krajowy margines swobody ocen jest znaczny, gdy ograniczenie swobody wypowiedzi służy ochronie moralności (nie ma w Europie jednolitej koncepcji moralności). wyrok z 7 grudnia 1976 r. w sprawie Handyside przeciwko Wielkiej Brytanii - tzw. sprawa „Małego czerwonego podręcznika”

Dorobek orzeczniczy ETPC – wolność słowa w debacie publicznej Zakres dopuszczalnej, rzetelnej krytyki wobec polityków jest szerzy niż w stosunku do osób prywatnych, a politycy mogą wręcz prowokować dziennikarzy swoimi wypowiedziami. Granicą jest rzetelność dziennikarska oraz zachowanie wymogów dobrej sztuki i etyki zawodowej.

Dorobek orzeczniczy ETPC- wolność słowa w debacie publicznej Wyrok w sprawie Lingens przeciwko Austrii z 8 lipca 1986 r. Wyrok w sprawie Jersild przeciwko Danii z 23 września 1994 r. Wyrok w sprawie Castells przeciwko Hiszpanii z 23 kwietnia 1992 r. Wyrok w sprawie Oberschlick przeciwko Austrii z 1 lipca 1997 r. Wyrok w sprawie Janowski przeciwko Polsce z 21 stycznia 1999 r.

Wolność wypowiedzi dziennikarza w orzecznictwie ETPCz Orzecznictwo strasburskie sformułowało pewne przywileje, jakimi cieszyć się muszą wypowiedzi dziennikarskie: przywilej kontrowersyjności treści i ostrości formy przywilej „odwróconego ciężaru dowodowego” przywilej ochrony źródeł informacyjnych przywilej ograniczonego charakteru sankcji L. Garlicki, Wolność wypowiedzi dziennikarza - przywileje i odpowiedzialność, "Europejski Przegląd Sądowy" - numer 1 z 2010 r.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści Mowa nienawiści (hate speech) użycie języka mające na celu znieważenie osoby, naruszenie jej godności lub rozbudzenie nienawiści do pewnej osoby (grupy osób) ze względu na rozmaite cechy: kolor skóry, narodowość, religię, płeć, wiek i inne.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści Definicja Rady Europy „Wszelkie formy ekspresji, które rozpowszechniają, podżegają lub usprawiedliwiają nienawiść rasową, religijną, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści, wynikające z nietolerancji, łącznie z nietolerancją wyrażoną za pomocą agresywnego nacjonalizmu i etnocentryzmu, dyskryminacją i wrogością wobec przedstawicieli mniejszości, imigrantów i osób obcego pochodzenia”.

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści ETPCz wyraźnie rozróżnia pomiędzy autentycznym i poważnym nawoływaniem do ekstremizmu a prawem do swobodnego wyrażania swoich poglądów. Brak definicji „wyrażeń szerzących nienawiść” – problemy interpretacyjne Prawo do krytyki a mowa nienawiści

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści Wyrok w sprawie Erbakan przeciwko Turcji Wyrok w sprawie Leroy przeciwko Francji Wyrok w sprawie Gündüz przeciwko Turcji

Wolność wypowiedzi, w tym wypowiedzi naukowej a penalizacja tzw Wolność wypowiedzi, w tym wypowiedzi naukowej a penalizacja tzw. kłamstwa oświęcimskiego Określeniem „kłamstwo oświęcimskie” określa się powszechnie publiczne negowanie ustaleń dotyczących holocaustu i zagłady Żydów, dokonanej przez hitlerowskie Niemcy.

Inne kraje: Austria i RFN Wolność wypowiedzi, w tym wypowiedzi naukowej a penalizacja tzw. kłamstwa oświęcimskiego Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (art. 55) Inne kraje: Austria i RFN

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści Kwestia penalizacji „kłamstwa oświęcimskiego” w kontekście wolności badań naukowych stała się przedmiotem rozważań w orzecznictwie organów międzynarodowych: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (art. 10 EKPCz) Komitetu Praw Człowieka (art. 19 PPOiP).

Wolność wypowiedzi a tzw. mowa nienawiści Wyrok ETPCz w sprawie Monnat przeciwko Szwajcarii Wyrok ETPCz w sprawie Chauvy i inni przeciwko Francji decyzja Komitetu Praw Człowieka ONZ w sprawie R. Faurisson przeciwko Francji z 8 XI 1996 r. Decyzja Komitetu Praw Człowieka ONZ z 18 X 2000 r. w sprawie Ross przeciwko Kanadzie

Wolność wypowiedzi artystycznej EKPCz nie gwarantuje odrębnie wolności twórczości artystycznej. Art.10 EKPCz nie odnosi się także wprost do wypowiedzi artystycznej. Problem kolizji między wolności wypowiedzi artystycznej a moralnością publiczną oraz wolnościami i prawami innych osób.

Art. 73 Konstytucji RP „Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury”

Granice wolność wypowiedzi artystycznej prawa i wolności innych osób: prawo własności (szwajcarska sprawa graffiti na prywatnym murze) wolność sumienia i wyznania (obraza „uczuć religijnych”) porządek publiczny (niemiecka sprawa nocnej grającej trąbki) moralność publiczna (granica między wypowiedzi artystycznej a wypowiedziami pornograficznymi)

Treść wolności twórczości artystycznej Swoboda tworzenia wszelkiego rodzaju Swoboda prowadzenia i podejmowania działalności artystycznej Swoboda wybory formy i miejsca prowadzenia działalności Swoboda dostępu do informacji Swoboda współtworzenia z innymi twórcami

Orzecznictwo ETPCz dot. wolności wypowiedzi artystycznych Szeroki margines oceny państw w sprawach moralności Sprawa Müller z inni p. Szwajcarii z 24 V 1988 r. Wyrok w sprawie Otto-Preminger-Institut p. Austrii z 20 IX 1994 r. wyroku Wingrove p. Zjednoczonemu Królestwu z 25 XI 1996 r. wyrok z 25 I 2007 r. Vereinigung Bildener Kunstler p. Austrii

Wolność wypowiedzi artystycznej a penalizacja obrazy uczuć religijnych Sprawa „Nergala” Uchwała SN z 29 X 2012 r. w sprawie art. 196 k.k. „Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.