Prawo konstytucyjne Problematyka ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności. Klauzule limitacyjne w Konstytucji RP. Prawa i wolności w stanach nadzwyczajnych. Mateusz Radajewski Katedra Prawa Konstytucyjnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

Problematyka ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności

Sposoby ograniczania praw i wolności Sposoby nabycia obywatelstwa Sposoby ograniczania praw i wolności klauzule limitacyjne klauzule derogacyjne wyjątki ex definitione

Kazusy

Kazus nr 1 Art. 135 § 2 kodeksu karnego: „Kto publicznie znieważa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.” Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?

Z wyroku Trybunału Konstytucyjnego: „Publiczna zniewaga Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej bez wątpienia zakłóca (…) ład i spokój, składające się na konstytucyjną przesłankę porządku publicznego wymienioną w art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej. Ponadto odpowiednio duże nagromadzenie zachowań wypełniających znamiona czynu określonego w art. 135 § 2 k.k. może w skrajnych przypadkach stanowić również zagrożenie bezpieczeństwa państwa, rozumiane jako osłabienie pozycji Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej, w sytuacji ewentualnych wrogich działań lub zamierzeń innych państw (…)”. Trybunał Konstytucyjny doszedł do wniosku, że penalizacja czynu publicznego znieważenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w żaden sposób nie wpływa na ograniczenie prawa do krytyki działalności organów państwa. (…) przedmiot debaty publicznej stanowi przede wszystkim rzeczywiste funkcjonowanie aparatu państwa, które może podlegać ocenie dokonywanej przez uczestników tej debaty. (…) Okazywanie pogardy za pomocą obraźliwych lub poniżających sformułowań (ewentualnie gestów), które nie podlegają kwalifikacji w kategoriach prawdy i fałszu, nie służy prezentowaniu wspomnianych ocen funkcjonowania instytucji publicznych. (…) zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, penalizacja publicznego znieważenia Prezydenta Rzeczypospolitej nie wpływa hamująco na ewentualną krytykę działalności tego organu i na prowadzenie debaty publicznej w tym zakresie. W państwie demokratycznym, będącym dobrem wspólnym wszystkich obywateli, debata ta może toczyć się w sposób cywilizowany i kulturalny, bez jakiejkolwiek szkody dla praw i wolności człowieka i obywatela oraz prawidłowości funkcjonowania instytucji publicznych.” (wyrok TK z dnia 6 lipca 2011 r., sygn. akt P 12/09)

Kazus nr 2 Art. 196 kodeksu karnego: „Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.” Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 3 Art. 39 ustawy – Prawo o ruchu drogowym „Kierujący pojazdem samochodowym oraz osoba przewożona takim pojazdem wyposażonym w pasy bezpieczeństwa są obowiązani korzystać z tych pasów podczas jazdy”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 4 Art. 206 kodeksu karnego: „Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 5 W listopadzie 2016 r. do polskiego kodeksu karnego został dodany przepis, który brzmiał: „Kto, przebywając poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, zawiera zgodnie z prawem kraju, w którym przebywa, małżeństwo osobą tej samej płci, podlega grzywnie”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?

„Bezwzględny zakaz uboju rytualnego nie pozostaje w związku z koniecznością ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego ani wolności i praw innych osób. Trybunał stwierdził, że zakaz ten nie jest również konieczny do ochrony zdrowia. Nie ma żadnych podstaw, aby zakładać, że zakaz uboju rytualnego został wprowadzony do ustawy o ochronie zwierząt z uwagi na konieczność ochrony zdrowia. (…). Ustosunkowując się do przesłanki w postaci „konieczności ochrony moralności”, Trybunał wskazał, że w piśmiennictwie moralność rozumiana i wyjaśniana jest na wiele sposobów. Zarazem Trybunał podkreślił, że rozpoznawana sprawa nie wymagała szczegółowych analiz ani ustaleń dotyczących rozumienia pojęcia „moralność” w kontekście art. 53 ust. 5 konstytucji (…). Nie miałoby to bowiem wpływu na końcową ocenę konstytucyjności zaskarżonych przepisów. W tym kontekście Trybunał zauważył, że w niniejszej sprawie art. 53 ust. 5 konstytucji nie rodził pytania, czy ubój rytualny jest moralny. Przepis ten dla uznania bezwzględnego zakazu uboju rytualnego za dopuszczalne ograniczenie wolności uzewnętrzniania religii, wymagał wykazania, że zakaz ten jest „konieczny do ochrony moralności”. Trybunał zwrócił uwagę, że przedmiotem oceny była jedna z metod uboju zwierząt gospodarskich, która wymagana jest przez określone wyznania. Analiza stosowania tej metody w kontekście szeroko rozumianej „moralności” nie może być dokonana w oderwaniu od innych metod uboju zwierząt gospodarskich. Tymczasem nazbyt często pomija się, że również dozwolone przez obowiązujące prawo, różnorodne metody uboju zwierząt z ogłuszeniem, nieodłącznie niosą ze sobą cierpienie, ból i niepokój zwierzęcia. Trybunał uznał, że skoro w społeczeństwie polskim niemal powszechnie akceptowany jest ubój zwierząt gospodarskich w celu uzyskania pożywienia dla człowieka, to całkowite zakazanie jednej z jego metod (metody rytualnej), chronionej w ramach wolności religii, co do której badania naukowe nie rozstrzygają jednoznacznie, że w każdym wypadku jest bardziej bolesna niż inne metody, nie jest konieczne do ochrony moralności”.

Kazus nr 7 Art. 39 zd. 1 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty „Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30 [przypadek niecierpiący zwłoki], z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym (…)”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten, w zakresie, w jakim pozwala na odmowę wykonania legalnej aborcji poważnie uszkodzonego płodu, jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 8 Art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.): „Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy: (…) 3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten, w zakresie, w jakim dopuszcza aborcję płodu powstałego na skutek dobrowolnego współżycia dwojga czternastolatków, jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 9 Art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.): „Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy: (…) 3) zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten, w zakresie, w jakim dopuszcza aborcję płodu powstałego na skutek dobrowolnego współżycia dwudziestolatki z czternastolakiem, jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 10 Art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.): „Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy: (…) 2) badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu; Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 11 Art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78, z późn. zm.): „Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy: (…) 1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten, w zakresie, w jakim dopuszcza aborcję, gdy ciąża zagraża zdrowiu, lecz nie życiu matki, jest zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 12 Art. 5 projektu ustawy o zakazie in vitro Zakazane jest tworzenie embrionu ludzkiego poza organizmem kobiety. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP projektu tego przepisu? Czy przepis ten byłby zgodny z Konstytucją RP?

Kazus nr 13 Art. 200 kodeksu karnego: „Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12”. Jakie przepisy ustawy zasadniczej powinny być brane pod uwagę przy ocenie zgodności z Konstytucją RP tego przepisu? Czy przepis ten jest zgodny z Konstytucją RP?