Przedmiot i wynikające z niego zadania kryminologii Kryminologia – ćwiczenia nr 1 Prowadzący: Leszek Baran

Efekty umiejętnościowe do zaliczenia P_U01: student potrafi zauważyć, a także interpretować niekorzystne zjawiska społeczne (kulturowe, polityczne, prawne, ekonomiczne) i łączyć je z problematyką bezpieczeństwa P_U02: student potrafi wykazać się rozumieniem przyczyn przestępczości oraz innych zjawisk ze sfery patologii życia społecznego, analizowania przyczyn tych zjawisk z punktu widzenia kryminologii oraz zastosowania rozwiązań prawnych i organizacyjnych sprzyjających kształtowaniu pożądanego obrazu społeczeństwa

Efekty z zakresu kompetencji społecznych do zaliczenia P_K01: student potrafi prawidłowo identyfikować oraz interpretować zagrożenia ze sfery patologii życia społecznego proponując działania ukierunkowane na ich ograniczenie oraz wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkańców P_K02: student potrafi poszerzać i doskonalić nabywaną wiedzę oraz umiejętności przydatne w kontekście zapobiegania przestępczości, uwzględniając wpływ innych dziedzin nauki na efektywność tych zabiegów

Przedmiot kryminologii kryminologia Przestępca Przestępstwo, przestępczość i przeciwdziałanie Patologie (inne niż przestępczość) społeczne (vide temat z bezpieczeństwa społecznego) i przeciwdziałanie Ofiara przestępstwa

Przestępstwo Czyn bezprawny, zawiniony i zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 1, § 1 i 3 kk) Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma (art. 1, § 2 kk) Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę m.in. rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia (art. 115, § 2 kk)

Sprawca Ten, kto osobiście popełnia przestępstwo; Podmiotem przestępstwa może być tylko człowiek (osoba fizyczna), który ukończył w chwili czynu 17 lat, w wyjątkowych przypadkach 15 lat (art. 10 kk), a także – który nie jest niepoczytalny Zjawiskowymi formami popełnienia przestępstwa są: sprawstwo (występujące w postaci sprawstwa indywidualnego, współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego i sprawstwa w postaci wydania polecenia – art. 18 § 1 kk) podżeganie (art. 18 § 2 i art. 19-24 kk) pomocnictwo (art. 18 § 3 i 19-23 kk)

Ofiara i wiktymologia Ofiara przestępstwa Przedmiot zainteresowania działu kryminologii zwanego wiktymologią (łac. victima – ofiara) Wiktymologia (dział kryminologii) zajmuje się: Czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo stania się ofiarą przestępstwa Konsekwencjami wiktymizacji Zapobieganiem wiktymizacji Lękiem przed przestępczością

Działy kryminologii Fenomenologia (symptomatologia) kryminalna - bada objawy przestępczości (dynamikę, strukturę, geografię występowania, sposoby popełniania przestępstw, organizacji świata przestępczego…) Etiologia kryminalna - bada przyczyny przestępczości (czynniki i egzogenne, i endogenne) Profilaktyka kryminalna - jeśli można diagnozować przyczyny przestępczości, to można też szukać recept (przeciwdziałać przestępczości: profilaktyka społeczna i indywidualna) Funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości społecznej (formalna i nieformalna kontrola społeczna, polityka karna...)

Podstawowe pytania kryminologiczne Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie/dlaczego większość ludzi nie popełnia przestępstw /tzw. paradygmat pozytywistyczny kryminologii, nurt antropologiczno-biologiczny, psychologiczny, także socjologiczny/ Pytanie lombrozjańskie/etiologiczne (od Cesare Lombroso) Odwróconą wersją jest pytanie durkheimowskie (od Emila Durkheima) Dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w ramach różnych grup społecznych? /to inaczej kwestia społecznej dystrybucji przestępczości i właściwy początek socjologicznego nurtu kryminologii/ Pytanie queteletowskie/etiologiczne (od Adolphe’a Queteleta, choć podobne zadawał Michel Andre Guerry) Dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie? /to nurt kryminologii jako socjologii prawa karnego i kontroli społecznej; paradygmat antynaturalistyczny/ Pytanie „reaktywne”

Klasyczny paradygmat kryminologii Początki sięgają XVIII w. i kojarzone są z nazwiskami filozofów i przedstawicieli tzw. klasycznej szkoły prawa karnego. Zaliczają się do nich m.in.: Cesare Beccaria (O przestępstwach i karach), Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg W.F. Hegel, Anselm Feuerbach Paradygmat ten przyjmował jako założenie konsensualną wizję społeczeństwa, czyli społeczeństwa przyjmującego/uznającego możliwie powszechnie określone reguły (tu: dozwolonego postępowania) ze względu na ich funkcjonalność Uwagę swą koncentrował na osobie sprawcy

Klasyczny paradygmat kryminologii Główne tezy á propos opisu źródeł przestępczości: Człowiek z natury jest zły, dla innych – jak mawiał Thomas Hobbes – wilkiem (pesymistyczna koncepcja człowieka) Przestępca, czyli ten, który czyni zło, to potencjalnie każdy z nas; wszyscy jesteśmy do tego zdolni; czynienie zła to „normalność” W myśl paradygmatu, człowiek nie jest z reguły przymuszany bezwzględnie do czynienia zła; posiada wolną wolę, jest istotą rozumną, racjonalną (arystotelesowsko-tomistyczna, indeterministyczna koncepcja człowieka) Skoro tak, to podejmuje świadome, racjonalne decyzje (także popełniając przestępstwo); za to należy się sprawiedliwa kara!!!

Neoklasyczny paradygmat kryminologii Główne tezy á propos opisu źródeł przestępczości: Neoklasycyzm rozwinął się w latach 70. XX w. Podtrzymał za paradygmatem klasycznym: indeterministyczną koncepcję człowieka, ale w wersji miękkiej; zgodnie z psychologią poznawczą człowiek bowiem recypuje świat, zmienia go i ulega mu; podchodzi doń racjonalnie, kierując się informacjami z otoczenia i swej pamięci konsensualną wizję społeczeństwa zainteresowanie sankcją karną Porzucił pesymistyczną wizję natury ludzkiej, zastę-pując optymistyczną (człowiek istotą moralną, godną) Skupił uwagę także na kontroli społecznej (zwłaszcza sformalizowanej, choć nie tylko)

Kryminologia pozytywistyczna Jej początki sięgają XIX wieku U podstaw tego paradygmatu leży scjentyzm, czyli: naturalizm metodologiczny, tj. przekonanie o możliwości wykorzystania metod stosowanych w naukach przyrodniczych na gruncie nauk społecznych wiara we wszechmoc nauki i wiążące się z nią przekonanie o powszechnym determinizmie, uwarunkowaniu (także człowieka) Człowiek jako taki nie jest zatem odpowiedzialny za swe zachowania (jak chcieli indeterminiści – klasycy); z przekonaniem takim wiązało się tzw. pytanie lombrozjańskie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Odp.: bo jednych coś do tego przymusza, innych nie…

Kryminologia pozytywistyczna Trzeba zatem odkryć czynniki, które pchają człowieka do przestępstwa, wyeliminować je i w ten sposób zredukować zachowania przestępcze (korekcjonizm) Jednostka i jej uwarunkowania były więc podstawowym przedmiotem badań i podstawą dwu subparadygmatów: podmiotowego i środowiskowego Dominowało przekonanie (ale nie było uniwersalne), że człowiek w sensie filogenetycznym (gatunkowym) nie jest istotą złą, lecz dobrą, skłonną do postępowania w myśl zasad obowiązujących w zbiorowości Kara nie ma być represją, „zapłatą”, lecz narzędziem służącym korekcie (resocjalizacji) przestępcy Dużą rolę przywiązywano do prewencji (korekty uwarunkowań społecznych)

Kryminologia pozytywistyczna A. Nurt biologiczny (zachowanie przestępcze skutkiem określonych właściwości biologicznych człowieka); przedstawicielem np. Cesare Lombroso, autor antropologicznej koncepcji „przestępcy z urodzenia” i książki „Człowiek – zbrodniarz” B. Teorie psychologiczne (chodzi o kwestie charakterologiczne, np. typy: sangwinika, choleryka, flegmatyka, melancholika czy typy ekstrawertyka, introwertyka; niską neurotyczność (wrażliwość emocjonalną) i wysoką neurotyczność (przeciwnie) C. Teorie socjologiczne (np. związek przestępczości ze środowiskiem miejskim [vide darwinizm społeczny szkoły chicagowskiej], teorie strukturalno-funkcjonalistyczne, np. R. K. Mertona i - jego zdaniem – konflikt struktury społecznej i struktury kulturowej itp.)

Kryminologia antynaturalistyczna Postawała stosunkowo niedawno w latach 60 i 70. XX wieku. Do przedstawiciel należą m.in. Edwin Lemert, Howard S. Becker. W teoriach tego paradygmatu zakłada się – nieco podobnie, jak w teoriach paradygmatu klasycznego/neoklasycznego - że człowiek świadomie i odpowiedzialnie wybiera sposób zachowania. Ludzie jednak skłonni są do czynienia dobra. Przyczyną tego, że niektórzy ludzie popełniają przestępstwa, może być samo społeczeństwo i rodzące się w nim konflikty społeczne.

Kryminologia antynaturalistyczna Przestępca nie jest zatem postrzegany jako jednostka patologiczna z natury. Przestępstwa i przestępczości nie traktuje się li tylko jako skutku indywidualnej patologii; uważa się, że czyny te (przestępstwa)/zjawisko przestępczości wynikają z przebiegu konfliktów rodzących się w społeczeństwie. Wobec tego przedmiot zainteresowania to mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępcze, a nie sam sprawca przestępstwa… Chodzi m.in. o regulacje prawne, o odpowiedź na pytanie: dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie?

Cechy wiodących paradygmatów kryminologicznych Kryminologia klasyczna Kryminologia pozytywistyczna Kryminologia antynaturalis-tyczna Kryminologia neoklasyczna Koncepcja człowieka Indeterminizm Determinizm Miękki indeterminizm Wizja natury ludzkiej Pesymistyczna Optymistyczna Koncepcja zorientowana na: Sprawcę Normę Kontrolę społeczną, sankcję karną Zasada organizacji społeczeństwa Konsensualna (akceptowana przez większość) Konsensualna (akceptowana przez większość) Konfliktowa (sprzeczność interesów) Konsensualna(akceptowana przez większość)

Paradygmaty kryminologiczne a zapobieganie przestępczości Forma zapobiegania przestępczości Kryminologia klasyczna Wprowadzenie kary kryminalnej czyniącej zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz mającej na celu odstraszanie potencjalnych sprawców przestępstw Kryminologia pozytywistyczna Korygowanie, czyli eliminacja warunków sprzyjających powstawaniu przestępczości, np. cech jednostki, warunków społecznych czy środowiskowych Kryminologia antynaturalistyczna Zmiana sposobu stanowienia oraz stosowania norm prawnokarnych, czyli łagodzenie ujemnych skutków istnienia prawa karnego Kryminologia neoklasyczna Wprowadzenie kary kryminalnej czyniącej zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz mającej na celu odstraszenie potencjalnych sprawców przestępstw

Zadania kryminologii Ustalenie: Poznanie: Badanie: Wskazanie: czym jest przestępstwo jako zachowanie dewiacyjne czym jest przestępczość jako zjawisko społeczne (jakie są jej rozmiary, geografia/topografia, dynamika, struktura) jakie są przyczyny przestępstw/przestępczości Poznanie: przestępcy mechanizmów kryminogenezy Badanie: procesów kryminalizacji i dekryminalizacji funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, funkcjonowania struktur formalnej i nieformalnej kontroli społecznej Wskazanie: sposobów zapobiegania przestępczości i patologiom społecznym

Przydział zadań na kolejne zajęcia Przeczytaj otrzymany tekst Przeanalizuj go pod kątem kryminologicznym, czyli (w zależności od treści tekstu): przygotuj krótką charakterystykę sprawców czynu i ofiar (wiek, pochodzenie społeczne: środowisko wychowania, życia, tj. bytowania) określ okoliczności czynu przestępnego (miejsce, uwarunkowania społeczne – obecność innych ludzi, ich postawy, czynniki kryminogenne, jak środki psychotropowe, czynnik okazji itp.) zwróć uwagę (jeśli jest to obecne w tekście) na rolę instytucji szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości (prawo, instytucje/formacje/organa)