Początki programowości w muzyce. Berlioz i jego Symfonia fantastyczna Anna Al-Araj (UJ)

Początki… Ilustracyjność – typowa dla muzyki przedromantycznej, polegająca na dość wiernym i bezpośrednim obrazowaniu za pomocą dźwięków konkretnych zjawisk (np. szumu wiatru, śpiewu ptaków, wojennych odgłosów) związanych ze światem zmysłowym Przykład: La guerre Clémenta Janequina (chanson)

Początki… Programowość – jej źródeł badacze doszukują się zazwyczaj w twórczości symfonicznej Ludwiga van Beethovena (zwłaszcza w jego VI Symfonii „Pastoralnej”); bardziej zaawansowana forma ilustrowania zjawisk (idei, uczuć) odnoszących się do świata zewnętrznego, próba nakreślenia konkretnej historii (często oddanej słowami w tzw. programie dołączonym do utworu)

VI Symfonia F-dur „Pastoralna” Cz. I – „Obudzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś” Cz. II – „Scena nad strumieniem” Cz. III – „Wesoła zabawa wieśniaków” Cz. IV – „Burza” Cz. V – „Pieśń pastuszka – radosne i dziękczynne uczucia po burzy”

Symfonia H. L. Mencken: „owa ścisła i nieunikniona forma [sic!], będąca duszą wielkiej muzyki” Zgodne współbrzmienie (termin odnoszony początkowo do prawie każdego utworu instrumentalnego granego przez kilku wykonawców) Szczególną popularność zyskała w XVIII wieku za sprawą działalności klasyków wiedeńskich (a wcześniej – kompozytorów związanych ze szkołą mannheimską) Od czasów klasycyzmu – kojarzona ze składem orkiestry symfonicznej

Symfonia Budowa (zazwyczaj) 4-częściowa Cz. I: szybka, oparta na modelu allegra sonatowego Cz. II: wolna (andante, adagio), często przyjmująca formę ABA’ Cz. III: taneczna (najpierw menuet, od czasów Beethovena – scherzo) Cz. IV: szybka, lakoniczna, oparta na modelu allegra sonatowego bądź ronda

Hector Berlioz (1803-1869) „Symbioza dzieła muzycznego, pewnych elementów pozamuzycznych i teatralnych gestów dramatycznych” Twórca symfonii programowej – „jestem crescendem Beethovena” Twórca nowoczesnego sposobu instrumentacji (poszczególne grupy instrumentów jako kompleksy barwne, wykorzystanie różnych technik gry, powiększenie obsady) – „Traktat o nowoczesnej instrumentacji i orkiestracji” (1844) Cel twórczości – odtwarzanie i przekazywanie idei literackich, przedstawianie ich za pomocą środków muzycznych

Symfonia fantastyczna Powstała w 1830 roku Podtytuł: Epizod z życia artysty „instrumentalny dramat bez tekstu” Pokłosie miłości kompozytora do irlandzkiej aktorki – Harriet Smithson (która w końcu została jego żoną) Idée fixe – temat łączony z postacią kobiety Dołączony do symfonii program został opublikowany w paryskim „Figaro” (21.05.1830) jeszcze przed prawykonaniem dzieła

Symfonia fantastyczna Części Cz. I: „Marzenia i namiętności” Cz. II: „Bal” Cz. III: „Wśród pól” Cz. IV: „Droga na miejsce stracenia” Cz. V: „Sabat czarownic” – faktura polifoniczna, melodia sekwencji Dies irae

Symfonia fantastyczna Kolorystyka: jaskrawe efekty, zaskakujące kontrasty Upodobanie do patetycznych efektów (częste użycie instrumentów dętych blaszanych, duży udział kotłów: 4 kotły i wielki bęben) Zwiększenie liczby niskich instrumentów smyczkowych (altówek, wiolonczel, kontrabasów), wprowadzenie dwóch harf

Symfonia fantastyczna Wykorzystanie zróżnicowanej artykulacji: glissando w dętych (cz. V), pizzicato i col legno w smyczkach, stosowanie tłumików; na początku II części – epizody szmerowe Nietypowe zestawienia instrumentacyjne (klarnety + kotły w temacie z V części)