Dr Lidia Kaliszczak Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii Zachowania mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w warunkach spowolnienia gospodarczego w Polsce Dr Lidia Kaliszczak Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii

Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią instytucjonalny wymiar przedsiębiorczości, która w powszechnym odbiorze kojarzona jest przede wszystkim z urzeczywistnianiem pomysłu „na swój własny biznes”.

MMSP a przedsiębiorczość Sektor MSP jest uznawany za ważny atrybut konkurencyjnej gospodarki. Dowodzi się bowiem, iż właśnie w tych firmach, zarządzanych głównie przez samego właściciela w najpełniejszy sposób odzwierciedlona jest idea ryzyka działalności, kreatywności i umiejętności dostrzegania szans (tzw. kirznerowska „czujność” przedsiębiorcy).

Czy wiesz, żę… Co godzinę w Polsce rejestrowanych jest 166 firm, czyli jeden podmiot gospodarczy powstaje co 22 sekundy* (* zakładając, że rejestracja jest możliwa 5 dni tygodniu, 8 godzin dziennie)

Uwarunkowania zachowań MMSP - PKB Zachowania przedsiębiorców od 2008 roku do chwili obecnej w znacznej mierze determinuje ogólnoświatowy kryzys finansowo-gospodarczy 2009 r, - załamanie gospodarcze lepsze lata 2010−2011, po nich znów gorszy rok 2012, znacznie lepszy rok 2013 z wyraźną poprawą koniunktury.

Dynamika wzrostu PKB w Polsce i na świecie w latach 2004–2013 (w %)

Skutki spowolnienia gospodarczego okresowe zmniejszenie liczby przedsiębiorstw, spadek wielkości inwestycji, pogorszenie wskaźników dotyczących przeżywalności przedsiębiorstw.

Gorsza koniunktura zmusza do: rewizji celów, zmian w organizacji i działaniu, które mogą być doraźne, pozwalające przetrwać najtrudniejszy okres, ale mogą też zadecydować o długookresowej konkurencyjności przedsiębiorstwa.

Skutki spowolnienia gospodarczego Już ponad sto lat temu Joseph Schumpeter wskazywał na istotę tzw. twórczej destrukcji: kryzysy niszczą, ale też tworzą – nowe, efektywniejsze przedsiębiorstwa.

przejawy adaptacji rynkowej małych i średnich przedsiębiorstw Liczba przedsiębiorstw aktywnych w Polsce ogółem i w grupach według wielkości w latach 2004–2011 (w tys.)

Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych (w tys Liczba przedsiębiorstw nowo powstałych i zlikwidowanych (w tys.) oraz współczynnik przeżycia pierwszego roku działalności (%) w Polsce w latach 2003–2012.

Kryzys – czy może być pozytywny??? Ponad połowa przedsiębiorców uważa, że kryzys można wykorzystać do poszukiwania nowych możliwości rozwoju. W taką możliwość wierzy także 25% przedsiębiorstw, które są obecnie w gorszej sytuacji finansowej, co ogólnie można przyjąć za zjawisko pozytywne, gdyż widać, że firmy te są nastawione na odbudowę i wykorzystanie sytuacji panującej na rynku.

Które firmy są bardziej aktywne?? Generalnie bardziej aktywną postawę w czasach kryzysu przejawiają małe i średnie firmy (średnia ocena 3,4–3,5 na 5-stopniowej skali) niż mikroprzedsiębiorstwa (3,3) i przedsiębiorstwa działające na szerokich rynkach (3,6 wobec 3,3–3,4 wśród firm ograniczających się do rynku krajowego)

przekonanie o potrzebie określonych zachowań i działań w warunkach kryzysu Wyszczególnienie Mikro; Małe; Średnie W czasach kryzysu firma 41 52 63 taka jak moja musi być prowadzona jedynie opierając się na jasno sprecyzowanym planie działania

c.d. Wyszczególnienie Mikro; Małe; Średnie - Państwo oraz inne instytucje 67 68 58 publiczne powinny bardziej wspierać przedsiębiorstwa w czasach kryzysu - Boję się, że firma zbankrutuje, 19 17 14 jeżeli kryzys potrwa dłużej

c.d. Wyszczególnienie Mikro; Małe; Średnie W czasach kryzysu firma 37 35 23 powinna się nastawić na przetrwanie i nie wprowadzać żadnych inwestycji

Negatywne skutki recesji Najczęściej obserwowanym przez przedsiębiorców skutkiem obecnej sytuacji jest: mniejsza liczba zleceń (85% wskazań), spadek rentowności firmy (27%) opóźnione płatności (24%), czyli zjawiska typowe dla recesji.

Czy mmsp są przygotowane do funkcjonowania w warunkach recesji?? Brak długofalowych strategii – koncentracja na bieżącym wyniku finansowym, a nie budowaniu relacji z dostawcami Wyjątek stanowią firmy średnie i zajmujące się eksportem Większość przedsiębiorców nie dostrzega korzyści z precyzowania i określania celów, planów czy strategii działania

Dostosowanie przedsiębiorstw MSP do aktualnej sytuacji rynkowej obejmuje redukcję kosztów, głównie o charakterze doraźnych oszczędności (średnio 41% wskazań), - obniżenie cen swoich produktów/ usług (19%); - ograniczenie wydatków na usługi telekomunikacyjne, telefony, Internet (17%); - ograniczenie wydatków inwestycyjnych, odłożenie inwestycji na później (14%); - wstrzymanie podwyżek dla pracowników (12%); - brak intensywniejszej promocji, reklamy (11%); - udzielanie rabatów dla klientów płacących terminowo (9%); - redukcja zatrudnienia, zwolnienia pracowników (4%); - zmiana formy zatrudnienia pracowników (3%).

Wskaźnik nastrojów przedsiębiorstw KERNA Istotną rolę w zachowaniach przedsiębiorstw odgrywają nastroje społeczne, wynikające z oceny sytuacji gospodarczej kraju oraz kondycji własnej firmy. Poziom tych nastrojów można ocenić za pomocą wskaźnika KERNA

interpretacja Wskaźnik nastrojów przedsiębiorstw KERNA w 2013 roku wrósł do poziomu minus 47,81 pkt. i jest to najlepszy wynik od trzech lat. W stosunku do ubiegłego kwartału odczyt jest wyższy, aż o 13,02 pkt. Co ważne również, porównując do analogicznego okresu roku 2012 wartość KERNA podskoczyła o 27,71 pkt. Choć wskaźnik KERNA wciąż jest na minusie, jednak tak duże wzrosty dobrze prognozują.

Dostosowania MMSP województwie podkarpackim dynamika zmian liczby przedsiębiorstw w poszczególnych grupach (2012/2008) mikroprzedsiębiorstwa: wzrost o 8,3%; - przedsiębiorstwa małe: spadek o 8,1%; - przedsiębiorstwa średnie: wzrost o 3,5%; - przedsiębiorstwa duże: spadek o 3,4%.

Skutki spowolnienia gospodarczego według przedsiębiorców W województwie podkarpackim (%).

Działania podjęte przez przedsiębiorców w warunkach spowolnienia gospodarczego (%).

Działania podjęte przez przedsiębiorców w celu redukcji kosztów (%)

Plany przedsiębiorców dotyczące poprawy sytuacji przedsiębiorstwa (%).

wnioski Sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polce w umiarkowanym stopniu odczuwa skutki spowolnienia gospodarczego Warunkiem przetrwania jest zmiana podejścia, opartego na działaniach krótkookresowych, w kierunku myślenia w kategoriach długofalowych.