Biologia

Typ : Stawonogi

Podtyp: Szczękoczułkowce Gromada: Pajęczaki Rzędy: skorpiony, kosarze, pająki Podtyp: Skrzelodyszne Gromada: Pancerzowce Rzędy: równonogi, dziesięcionogi Podtyp: Tchawkodyszne Gromada: Wije Gromada: Owady

Charakterystyka stawonogów heteronomiczna segmentacja ciała tagmy tworzące: głowę tułów i odwłok członowane parzyste odnóża – ruchy stawowe chitynowy oskórek (kutikula) zróżnicowanie w zespoły mięśnie (wyłącznie poprzecznie prążkowane) jama ciała miksocel- wypełniona hemolimfą brak nabłonków orzęsionych

Układ krążenia stawonogów układ krwionośny otwarty brak naczyń włosowatych rolę serca pełni naczynie grzbietowe z ostiami krew wpływa do serca podczas jego rozkurczu droga krwi: serce- aorta – tętnice – hemocel – naczynia żylne- zatoka okołoskrzelowa skład krwi: amebocyty, osocze z barwnikami oddechowymi (hemocyjaniną i hemoglobiną)

Narządy oddechowe- wodne skrzela – cienkościenne wyrostki, bogato unaczynione występują głównie na odnóżach tułowiowych mogą być nakryte przez boczne części karapaksu- komory skrzelowe skrzelotchawki – u larw owadów żyjących w wodzie zmodyfikowane tchawki czyli przydatki odwłokowe z tchawkami w środku tlen drogą osmozy wnika do tchawek i rozprowadzany jest po ciele

Narządy oddechowe- lądowe płucotchawki – charakterystyczne dla pajęczaków występują po brzusznej stronie odwłoka są to wpluklenia w kształcie komór z przetchlinką wewnątrz stos blaszek wypełnionych hemolimfą tchawki – charakterystyczne dla tchawkodysznych długie wpuklenia ścian ciała wysłane oskórkiem rozpoczynają się przetchlinkami kończą tracheolami które otaczają komórki oddechowe tchawki doprowadzają tlen do wszystkich komórek wentylacja tchawek – ruchy lokomocyjne, oddechowe

Narządy wydalnicze stawonogów zmodyfikowane metanefrydia- kanalik wydalniczy zamknięty od strony jamy ciała, przenikanie na drodze osmozy skorupiaki – gruczoły czułkowe lub szczękowe pajęczaki- gruczoły biodrowe cewki Malpighiego cewkowate uwypuklenia uchodzące do jelita: tchawkodyszne- jelita tylnego (kwas moczowy) pajęczaki- jelita środkowego (guanina)

Układ nerwowy stawonogów kierunki ewolucji układu nerwowego: rozwój mózgu- zwoje nadgardzielowe znacznych rozmiarów (kilka tys. neuronów) zaznacza się podział na 3 części: przodomóżdże- narząd wzroku śródmóżdże- czucie dotyku i węchu tyłomóżdże- odpowiada za funkcje wegetatywne koncentracja elementów brzusznego łańcuszka nerwowego w poszczególnych tagmach lub zlanie się zwojów tułowiowych z odwłokowymi

Narządy zmysłów stawonogów oczy proste oczy złożone z tzw. ommatidiów dają obraz mozaikowy statocysty narządy chordonalne – informują o napięciu mięśni i sklerytów u owadów przekształcone w narządy słuchowe narządy smakowe narządy dotykowe (włoski) - całe ciało

Układ dokrewny dobrze rozwinięty powszechnie obecny kieruje metabolizmem odpowiada za procesy: linienia, wzrostu przeobrażenia uczestniczy w procesach rozrodu

Układ rozrodczy stawonogów rozdzielnopłciowość dobrze zaznaczony dymorfizm płciowy rozwój pozazarodkowy zachodzi zwykle z występowaniem larw

Pokrycie ciała stawonogów oskórek- trzy warstwy: epikutykula- wodoodporna (białka, lipidy i woski) endokutykula- zbudowana z chityny twardnienie oskórka- wysycanie węglanem wapnia nabłonek hypodermalny- komórki kostkowe lub cylindryczne zawiera gruczoły: wonne (pluskwiaki), ochronne (gąsiennice) woskowe (pszczoły), linkowe, jadowe (pająki i skorupiaki) oraz przędne (pająki, zaleszczotki) błona podstawna szkielet tagm składa się ze sklerytów: grzbietowy- tergit, brzuszny- sternit oraz boczne- pleuryty

Typy odnóży stawonogów głowowe (czułki) I pary- antenule- na 2 segmencie- jednogałęziste II pary- anteny- na 3 segmencie- dwugałęziste gębowe żwaczki- mandibulae- na 4 segmencie szczęki I pary- na 5 segmencie szczęki II pary- na 6 segmencie szczękoczułki i nogogłaszczki u pajęczaków

Typy odnóży stawonogów tułowiowe dwugałęziste- od protopoditu odchodzą egzopidit- gałąź zewnętrzna endopodit- gałąź brzuszna jednogałęziste- redukcji ulega egzopodit- całe odnóże jest tworzone przez endpodit

Przekształcenia odnóży tułowiowych

Typy odnóży stawonogów odwłokowe występują jedynie u skorupiaków wyższych najczęściej dwugałęziste funkcje: lokomocyjna, oddechowa, kopulacyjna u raków ostatnia para przekształca się w odnóża ogonowe

Układ pokarmowy skorupiaków jelito przednie i tylne schitynizowane- ulega linieniu trawienie i wchłanianie w jelicie środkowym część żująca i cedząca żołądka do jelita środkowego uchodzą wyrostki wątrobowe (funkcje wątroby i trzustki) jelito tylne zakończone odbytem

Układ pokarmowy pajęczaków odżywiają się pokarmem półpłynnym pokarm zasysa umięśniona gardziel do jelita przedniego uchodzą gruczoły ślinowe jelita środkowe z wyrostkami tu uchodzi też gruczoł wątrobowy jelito tylne zakończone odbytem

Układ pokarmowy owadów szczególne usprawnienie aparatu gębowego w jamie gębowej gruczoły ślinowe przełyk rozszerzony w wole żołądek ssący lub żujący jelito środkowe z uchyłkami

Aparaty gębowe owadów

Rozwój osobniczy owadów- prosty Ametabolia larwa podobna do postaci dorosłej różni się tylko rozmiarami i niezróżnicowaniem gonad po kilku wylinkach przekształca się w imago niektóre owady bezskrzydłe (wesz)

Rozwój osobniczy owadów- złożony (POŚREDNI) Hemimetabolia larwa- nimfa- przypomina imago linki imago prostoskrzydłe, karaczany, jętki, ważki

Rozwój osobniczy owadów- przeobrażenie zupełne Holometabolia larwa nie przypomina imago larwy: czerw- brak odnóży pędrak- 3 pary odnóży gąsiennica- wiele par odnóży linki poczwarka- metamorfoza imago chrząszcze muchówki motyle, błonkówki, pchły

Rozwój osobniczy owadów- przeobrażenie wielokrotne Hipermetabolia szereg przeplatających się ze sobą stadiów larwalnych i poczwarek larwa ruchliwa- mało ruchliwa larwa czerwiowata- pseudopoczwarka- larwa czerwiowata- poczwarka- imago

Formy młodociane owadów Larwa różni się budową od osobnika dorosłego aktywnie pobiera pokarm z otoczenia Poczwarka postać rozwojowa w przeobrażeniu zupełnym etap rozpuszczania tkanek ciała larwy budowanie ciała osobnika dorosłego poczwarka nie pobiera pokarmu zazwyczaj nieruchoma ukryta np. u kokonie, glebie

Linienie owadów Linienie i przepoczwarzanie owadów- kontrolują trzy hormony hormon mózgowy ekdyzon- hormon wylinkowy hormon juwenilny – hormon młodzieńczy

Linienie skorupiaków Cztery fazy linienia: przedlinka- gromadzenie wapnia i materiałów zapasowych linka- ukryty tryb życia, brak pobierania pokarmu, pęknięcie oskórka, uwolnienie zwierzęcia polinka- wydzielanie materiałów na nowy oskórek międzylinka- różna długość u poszczególnych gatunków

Życie społeczne owadów Pszczoły – królowa, 40 tys. robotnic czyli samic niedojrzałych płciowo, 1 tys. trutni najmłodsze robotnice opiekują się larwami, następnie sprzątają ul, budują plastry około 20 dniowe pełnia służbę wartowniczą do 40 dnia życia zbierają nektar Gdy trutnie i młode królowe dojrzeją płciowo odbywają lot godowy. Królowa kopuluje z kilkoma samcami

Choroby przenoszone przez owady pchły i pluskwy- dżuma komary- malaria wszy- dur plamisty muchy tse-tse- śpiączka