WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII) WCZESNA FILOZOFIA NOWOŻYTNA XV-XVII wiek

Pico della Mirandola (1463-1494)

Główne dzieła: Mowa o godności człowieka (De hominis dignitate), Heptaplus, De ente et uno Wydane drukiem w Opera omnia, 1557

Główne tezy Mowy o godności człowieka 1. Człowiek jest największym cudem stworzenia, gdyż może zmieniać sam siebie. 2. By dokonywać właściwych wyborów musi naśladować anioły. 3. By naśladować anioły musi nauczyć się żyć życiem aniołów – cherubinów. 4. Treść tej nauki może być zaczerpnięta z nauczania pierwszych Ojców, czyli św. Pawła i Dionizego, a także Jakuba, Hioba, Mojżesza, starożytnych teologów (Orfeusza, Sokratesa, Platona i Plotyna), Pitagorasa, Zoroastra, Chaldejczyków, Abrahama i Jeremiasza.

5. Ponieważ filozofia prowadzi ku życiu cherubinów, Pico ogłasza, iż jest filozofem. 6. Studiowanie filozofii zawiodło Pico della Mirandola do innych doktryn: magii i kabały. 7. Dlatego też pomimo zarzutów ze strony swoich krytyków Pico podejmie debatę filozoficzną. (B. Copenhaver, hasło „Giovanni Pico della Mirandola”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/pico-della-mirandola/#PriWor)

W Mowie o godności człowieka Bóg zwraca się do Adama następującymi słowami: „Nie wyznaczam ci Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też nie daję ci żadnej swoistej funkcji, ażebyś jakiejkolwiek siedziby lub jakiegokolwiek oblicza lub jakiejkolwiek funkcji zapragniesz, wszystko to posiadał zgodnie ze swoim życzeniem i wolą. Natura wszystkich innych istot została określona i zawiera się w granicach przez nas ustanowionych. Ciebie zaś, nieskrępowanego żadnymi ograniczeniami, oddaję w twoje własne ręce, abyś swą naturę sam osobiście określił, zgodnie z twoją wolą. /…/ abyś jako swobodny i godny siebie twórca i rzeźbiarz sam sobie nadał taki kształt, jaki zechcesz.”

Fragment ten jest bardzo charakterystyczny, lecz nie należy go rozumieć, co mógłby sugerować tekst, w duchu XX-wiecznej filozofii egzystencjalnej. Istotnie Pico podkreśla znaczenie indywidualnego człowieka, jego nieograniczone możliwości, a przy tym rozumie wolność człowieka jako możliwość spełnienia w życiu doczesnym i uzyskanie zbawienia wiecznego.

W świetle współczesnych badań. ) interpretacje (K. Jaspersa, E W świetle współczesnych badań*) interpretacje (K. Jaspersa, E. Cassirera, P.O. Kristellera i V. Bourke’a ) przypisujące prekursorstwo Pico della Mirandoli, gdy idzie o wątki egzystencjalne w filozofii i koncepcję nieskończonej wolności człowieka są anachroniczne. W istocie wolność ta nie ma charakteru stwarzającego istotę człowieka, lecz ma naturę etyczną, to znaczy kształtującą jego istotę, pochodzącą od Stwórcy, w aktach wyborów moralnych. *) (Por. D. Nowakowski, Absolutnie wolny? Wolność człowieka w filzofii G. Pico della Mirandoli, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia Philosiphica, 24, 2011)

Pod tym względem Pico della Mirandola zbliża się do myśli Mikołaja z Kuzy i Marsilia Ficina, a także do stanowiska św. Augustyna (De quantitatae animae). Uważa się, że koncepcja wolności Pico della Mirandoli to zachęta do dobrania etycznej „drogi filozoficznego zżycia” [pierwotny tyłu Mowy o godności człowieka był sformułowany inaczej: Mowa ku chwale filozofii (Oratio ad laudes philosophiae)]. W myśli Pico della Mirandoli można również dostrzec wpływ Proklosa, neoplatonika z V w. n.e.

Jednak obok optymizmu dotyczącego przyszłości ludzkości, obecny jest u Pico della Mirandoli motyw „ucieczki ze świata”, świat bowiem pozostaje w mocy zła. Uniknięcie zła jest możliwe dzięki wznoszeniu się ku Bogu, gdyż w nim znajdujemy pokój, prawdziwe światło i najwyższe szczęście. Miłość Boga do ludzi pozwala im wznieść się ku Niemu, żądza skierowana ku temu co ziemskie ściąga rodzaj ludzki ku ziemi, ku temu, co niskie. Człowiek wg Pico della Mirandoli to czwarty świat istniejący obok świata ziemskiego (podksiężycowego), niebieskiego i ponadniebieskiego, a właściwe scalający je w sobie.

Godność człowieka (dzieło Heptaplus) wywodzi się z doskonałości najlepszego z ludzi – Chrystusa. Pojmowanie wolności w oderwaniu od Bożego wsparcia i przesłania Ewangelii jest bezzasadne. Łaska jest warunkiem wolności człowieka. Wsparcie Boga jest konieczne, by człowiek przeciwstawił się mocom zła. Miłosierdzie i modlitwa, to dwa skrzydła na których może on wznieść się z doliny łez.

Woluntaryzm i rola łaski Bożej Woluntaryzm i rola łaski Bożej. Wolna wola i siła woli pomagają człowiekowi współdziałać z Bożą łaską. Tak jak u św. Tomasz jest to łaska uprzednia Za Dunsem Szkotem Pico della Mirandola powtarza, iż „łaska istnieje podmiotowo w woli, a nie w istocie duszy.” Zbliżenie do Boga dokonuje się nie dzięki sile intelektu, lecz dzięki woli wspartej Bożą łaską.

Wolność negatywna, „wolność od” przysługuje człowiekowi: duch ludzki nie zależy od ruchu nieba i wpływu gwiazd. Tym samym Pico della Mirandola przeciwstawia się bardzo wówczas znaczącej astrologii. Wolność pozytywna człowieka, „wolność do” jest niemożliwa bez łaski: zbawienie bez niej jest nieosiągalne.