Pomorskie Centrum Toksykologii System farmakowigilancji i toksykowigilancji w województwie pomorskim w 2015 roku Daria Schetz Piotr Maciej Kabata Jacek Sein-Anand Pomorskie Centrum Toksykologii

Czemu się tym zajmujemy Dyrektywa UE 2001/83/WE Pomorskie Centrum Toksykologii

Farmakowigilancja - Kraków 09.2016 Jest to nauka o bezpieczeństwie sprzedawanych leków w warunkach klinicznego ich stosowania w dużych grupach pacjentów. Początki – po odkryciu działań niepożądanych talidomidu (1961-1962 r.) Definicja za: Pharmacovigilance: Second Edition; Ronald D. Mann, Elizabeth B. Andrews; 2007 John Wiley & Sons Ltd Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Toksykowigilancja Nadzór nad bezpieczeństwem stosowania środków toksycznych Monitorowanie występowania efektów toksycznych różnych substancji wśród ludzi i zwierząt Edukacja społeczeństwa dotycząca bezpieczeństwa stosowania środków chemicznych Edukacja personelu medycznego dotycząca postępowania z pacjentami zatrutymi Definicja własna Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Zatrucia środkami chemicznymi Reakcje typu B - leki Reakcje typu A - leki Reakcje typu C - leki Produkty biobójcze Zamierzone zatrucia lekami Badania kliniczne leków Bezpieczeństwo farmakoterapii Zatrucia roślinami Farmakowigilancja Toksykowigilancja Pomorskie Centrum Toksykologii

Działanie niepożądana Reakcja na produkt leczniczy, która jest szkodliwa i niezamierzona. Definicja za: Dyrektywa UE 2001/83/WE z późniejszymi zmianami, aktualna 12/09/2016 r. Pomorskie Centrum Toksykologii

Poważne działanie niepożądane Działanie niepożądane, powodujące zgon, zagrażające życiu, wymagające hospitalizacji lub przedłużenia istniejącej hospitalizacji, której wynikiem jest trwałe bądź znaczne inwalidztwo lub niesprawność, lub wada wrodzona/wada okołoporodowa. Definicja za: Dyrektywa UE 2001/83/WE z późniejszymi zmianami, aktualna 12/09/2016 r. Pomorskie Centrum Toksykologii

Nieoczekiwane działanie niepożądane Działanie niepożądane, którego rodzaj, powaga lub wynik nie jest zgodny ze streszczeniem charakterystyki produktu. Definicja za: Dyrektywa UE 2001/83/WE z późniejszymi zmianami, aktualna 12/09/2016 r. Pomorskie Centrum Toksykologii

Kiedy stosowane są zasady dyrektywy 2001/83/WE Niniejszą dyrektywę stosuje się w odniesieniu do produktów leczniczych stosowanych u ludzi przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu w Państwach Członkowskich oraz wyprodukowanych przemysłowo albo wytworzonych w zastosowaniu metody, w której wykorzystuje się proces przemysłowy. Pomorskie Centrum Toksykologii

Dlaczego zgłaszać działania niepożądane? Art. 102 dyrektywy 2001/83/WE Do celów stosowania akapitu pierwszego lit. a) i e) państwa członkowskie mogą nakładać szczególne obowiązki na lekarzy, farmaceutów i innych pracowników służby zdrowia. Pomorskie Centrum Toksykologii

Działanie niepożądane Typ A (Farmakologiczny) Typ B (Idiosynkratyczny) Wzmożone działanie farmakologiczne Zależą od dawki Zależą od mechanizmu działania Są przewidywalne i można im zapobiegać Częste Zwykle można je odtworzyć w modelu zwierzęcym Niska śmiertelność Idiosynkrazja lub mechanizm immunologiczny Brak prostej zależności od dawki Zwykle nieprzewidywalne Rzadkie Nieliczne można powtórzyć u zwierząt Osobniczo zmienne Wysoka śmiertelność Pomorskie Centrum Toksykologii

Działania niepożądane Typ C – zależne od czasu trwania leczenia i dawki leku. Występujące podczas przewlekłego stosowania leku. Pomorskie Centrum Toksykologii

Ciężkie niepożądane działanie leku serious adverse drug reaction  zgon pacjenta  zagrożenie życia (krwotok śródmózgowy, wstrząs anafilaktyczny)  konieczność leczenia szpitalnego lub jego przedłużenie (>24 h)  trwały lub znaczny uszczerbek na zdrowiu (upośledzenie zdolności do wykonywania prawidłowych czynności życiowych – FDA)  choroba, wada wrodzona, uszkodzenie płodu  inne, które lekarz według swojego stanu wiedzy uzna za ciężkie („Current Challenges in Pharmacovigilance: Pragmatic Approach” – Report of CIOMS Working Group V, Geneva 2001) Pomorskie Centrum Toksykologii

Czynniki sprzyjające występowaniu DNL Krótki czas trwania badań klinicznych leków, mała grupa badanych Różnice międzyosobnicze Błędy farmakoterapii Polipragmazja 2 leki na dobę ryzyko = 6%. 5 leków na dobę ryzyko = 50%. 8 leków na dobę ryzyko = 99%. Pacjent w wieku geriatrycznym: 1 – 4 leków OTC. W Polsce brak wiarygodnych danych dotyczących stosowanej liczby leków dostępnych na receptę. Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Centrum Monitorowania Niepożądanych Działań Leków i Środków Chemicznych Ośrodek Informacji Toksykologicznej Zgłoszenia telefoniczne Zgłoszenia elektroniczne Zgłoszenia pisemne Konsultacja telefoniczna Pomorskie Centrum Toksykologii

Co się dzieje z raportem??? Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Farmakowigilancja Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Centrum Monitorowania Działań Niepożądanych Leków i Środków Chemicznych 1 rok (od 01.01.2015 r. do 01.01.2016 r.) 1293 raportów działania niepożądane wywołane różnymi substancjami chemicznymi Pomorskie Centrum Toksykologii

Substancje powodujące najczęściej działania niepożądane Grupa środków Liczba raportów Leki 797 Suplementy diety 15 Środki czystości i higieny osobistej 72 NPS 159 Narkotyki 82 Łącznie  1293 Pomorskie Centrum Toksykologii

Działania niepożądane przy prawidłowym stosowaniu środka leki przeciwbólowe (23,46%) leki uspokajające oraz nasenne (20,67%) cytostatyki (16,20%) leki kardiologiczne (11,17%) neuroleptyki (8,93%) leki przeciwdepresyjne (7,26%) Pomorskie Centrum Toksykologii

Najczęściej powtarzające się nazwy Kwas acetylosalicylowy Simwastatyna Cisplatyna w kombinacji z etopozydem Alprazolam. Pomorskie Centrum Toksykologii

Najczęściej powtarzające się objawy niepożądane reakcje niepożądane ze strony układu pokarmowego (36%) zaburzenia w funkcjonowaniu OUN min.: splątanie, zaburzenia pamięci, zaburzenia równowagi (29%) hipotonia ortostatyczna (22%) tachykardia (20%) uogólniona wysypka (10%) Pomorskie Centrum Toksykologii

Najczęstsze objawy nieprawidłowego stosowanie leków Znaczne odchylenia w badaniach laboratoryjnych w stosunku do wartości referencyjnych (74%) zaburzenia ze strony OUN min.: splątanie, głęboka sedacja lub śpiączka, pobudzenie psychoruchowe (63%) objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego min.: tachykardia, bradykardia, wzrost lub spadek ciśnienia tętniczego (47%) zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, najczęściej nudności, wymioty, biegunka, krwawienie z przewodu pokarmowego (34%) Pomorskie Centrum Toksykologii

Najczęściej powtarzające się nazwy – nieprawidłowe stosowanie leków paracetamol (125 pacjentów) ibuprofen (51 pacjentów) kwetiapina (41 pacjentów) Pomorskie Centrum Toksykologii

Uspokajająco-nasenne 37 20,67 Cytostatyki 29 16,20 Kardiologiczne 20 Grupy leków N % Leki przeciwbólowe 42 23,46 Uspokajająco-nasenne 37 20,67 Cytostatyki 29 16,20 Kardiologiczne 20 11,17 Neuroleptyki 16 8,93 Antydepresanty 13 7,26 Leki wpływające na układ oddechowy Antybiotyki 7 3,91 Inne 2 1,11 Pomorskie Centrum Toksykologii

Farmakowigilancja - Kraków 09.2016 Toksykowigilancja Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Wiek konsultowanych Najmłodszy Najstarszy Średnia Mediana Łącznie 1 m-c 92 lata 25 lat 20 lat Kobiety 23,8 roku 17 lat Mężczyźni 2 m-ce 91 lat 26,4 roku 23 lata Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Struktura wiekowa Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Skąd dzwoniono Województwo Liczba konsultacji Pomorskie 1658 Warmińsko-Mazurskie 297 Kujawsko-Pomorskie 221 Zachodniopomorskie 45 Pozostałe województwa 31 Reszta świata 5 Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Kto dzwonił Zgłaszający Liczba Odsetek SOR 1220 54,0% Karetka Podstawowa 295 13,06% Izba Przyjęć 242 10,71% Karetka Specjalistyczna 172 7,61% Oddział szpitalny 140 6,19% Osoba prywatna 111 4,91% Ośrodek Zdrowia/ NOCh 31 1,37% Nieznany 23 1,02% CPR 11 0,49% Pozostałe 16 0,64% Pomorskie Centrum Toksykologii

10 najczęstszych przyczyn zatruć ICD 10 Grupa związków wg ICD10 Liczba narażeń T40 Zatrucie Środkami Narkotycznymi I Psychodysleptycznymi (Halucynogennymi)  494 T43 Zatrucie Lekami Psychotropowymi, Niesklasyfikowanymi Gdzie Indziej  444 T51 Efekt Toksyczny Alkoholu  425 T42 Zatrucie Lekami Przeciwpadaczkowymi, Uspokajająco-Nasennymi I Przeciw Chorobie Parkinsona  344 T39 Zatrucie Nieopioidowymi Środkami Przeciwbólowymi, Przeciwgorączkowymi I Przeciwreumatycznymi  293 T65 Efekt Toksyczny Innych I Nieokreślonych Substancji  127 T55 Toksyczny Efekt Mydeł I Detergentów  118 T62 Efekt Toksyczny Innych Szkodliwych Substancji Spożytych Jako Produkt Spożywczy 108 T50 Zatrucie Lekami Moczopędnymi I Innymi Nieokreślonymi Lekami, Preparatami Farmakologicznymi I Substancjami Biologicznymi  91 T48 Zatrucie Środkami Pierwotnie Działającymi Na Mięśnie Gładkie, Szkieletowe I Układ Oddechowy  77 Pomorskie Centrum Toksykologii

Jakie były powody zatruć Okoliczność zatrucia Kobieta Mężczyzna Nieokreślona Łącznie Przypadkowe 362 333 26 722 Samobójcze 434 277 6 717 Rekreacyjne 73 321 3 397 Nieznane 50 86 136 Uzależnienie 20 99 119 Podejrzenie zatrucia / zatruciem mało prawdopodobne 34 47 2 83 Zamierzone niesamobójcze 12 13 25 Jatrogenne 11 8 1 Narażenie zawodowe 14 Pożar 7 Pomorskie Centrum Toksykologii

Jakie były powody zatruć Pomorskie Centrum Toksykologii

Po jakim czasie od zatrucia dzwoniono? Czas od zatrucia Do 1 h 1 – 2 h 2 – 6 h 6 – 12 h 12 – 24 h 24 – 48 h >48 h Nieznany Liczba konsultacji 311 592 453 122 115 69 80 517 Odsetek konsultacji 13,76 % 26,20 % 20,05% 5,40 % 5,09 % 3,05 % 3,54 % 22,89 % Pomorskie Centrum Toksykologii

Zaobserwowane problemy W czasie konsultacji W czasie analizy danych Nakładające się na siebie telefony Informacje udzielane przez dyżurnego – telefony w trakcie pracy z pacjentem Niedokładnie zbierany wywiad w szpitalach Duża ilość danych do zebrania Pytania otwarte Konsultacje dotyczące więcej niż jednego pacjenta Problem z 18-latkami Błędne przypisanie miejscowości do województwa Pomorskie Centrum Toksykologii

Pomorskie Centrum Toksykologii Dziękuję za uwagę Pomorskie Centrum Toksykologii