Program szkoleń dla pielęgniarek POZ Bliżej cukrzycy Program szkoleń dla pielęgniarek POZ

Co to jest cukrzyca? Zrozumienie czym jest cukrzyca zaczyna się wraz ze zrozumieniem mechanizmów działania własnego ciała. Każdy narząd zbudowany jest z milionów komórek. Pracując razem, komórki spełniają wszystkie funkcje konieczne do życia. Podobnie jak maszyny, komórki potrzebują energii, by móc działać. Uzyskują ją z jedzenia, którym się odżywiasz. Spożywany pokarm dostaje się do układu pokarmowego, w skład którego wchodzą żołądek, wątroba, trzustka i jelita. To właśnie tu ulega on rozdrobnieniu na podstawowe składniki, tak małe, że komórki mogą je wchłonąć. Proces trawienia przekształca: Węglowodany złożone w węglowodany proste - glukozę Białka w aminokwasy Tłuszcze w kwasy tłuszczowe Strawiony pokarm z jelit dostaje się do krwioobiegu, a stąd do komórek organizmu. Dlatego tuż po posiłku stężenie glukozy we krwi wzrasta. Aby zapewnić stałą obecność glukozy we krwi, wątroba uwalnia ją ze swoich zapasów. Glukoza, czyli cukier prosty znajdujący się we krwi, ma dla organizmu szczególne znaczenie. Jest to główne źródło energii dla komórek, które pozbawione jej przestają pracować. Ale komórki nie potrafią samodzielnie wchłaniać glukozy - niezbędna jest im pomoc. Tę rolę spełnia insulina. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę (komórki beta wysp trzustkowych). Działa jak klucz, który "otwiera drzwi" komórki, przez które wejść może glukoza. Bez insuliny komórka "zamknięta na klucz" - głoduje.

Glukoza Energia Funkcjonowanie organizmu Glukoza jako paliwo Glukoza Energia Funkcjonowanie organizmu INSULINA Komórki naszego organizmu potrzebują paliwa, by sprawnie funkcjonować i żyć. Tak jak silnik samochodu potrzebuje benzyny. Tym paliwem dla komórek jest glukoza (czyli mówiąc potocznie: cukier). Insulina działa jak klucz, ponieważ umożliwia glukozie wejście do komórki, tak jak klucz otwiera drzwi. Po dostaniu się do komórki, glukoza jest zamieniona na energię niezbędną do życia dla komórki. Dzięki temu nasze organy funkcjonują prawidłowo: możemy myśleć, widzieć, słyszeć, poruszać się, mówić itp. Przy braku insuliny, mimo wysokiego stężenia glukozy we krwi, nie może być ona wykorzystana przez komórki, które wtedy głodują.

Objawy cukrzycy Częste oddawanie moczu Wzmożone pragnienie Osłabienie Są to najczęstsze objawy cukrzycy, z jakimi pacjent może się spotkać. Częste oddawanie dużej ilości moczu jest bardzo uciążliwe, zwłaszcza w nocy – przerywanie snu źle wpływa na nastrój i samopoczucie chorego. Wzmożone pragnienie jest konsekwencją częstego oddawania moczu – organizm próbuje w ten sposób rozcieńczyć zbyt dużą ilość cukru we krwi. Osłabienie powoduje, że zdolności funkcjonowania organizmu stają się zaburzone – pacjent staje się podatny również na inne choroby – infekcje i zakażenia. U pacjentów z cukrzycą rany goją się wolniej; może rozwinąć się infekcja. Utrata masy ciała ma miejsce również wówczas, gdy pacjent nie zmniejsza ani ilości posiłków ani ich kaloryczności, gdyż organizm czerpie energię z tłuszczy. Zakażenia, gorsze gojenie ran Utrata masy ciała

Typy cukrzycy (1) Cukrzyca typu 1 Cukrzyca typu 2 Typ 1 - trzustka nie produkuje w ogóle insuliny. Jest to całkowita zależność od insuliny. Ten typ cukrzycy dotyczy głównie osób młodych. Leczenie: insulina. Typ 2 - trzustka produkuje insulinę, ale albo jest jej za mało albo organizm jest na nią oporny (insulinooporność). Dotyczy to zwykle osób starszych, z nadwagą Leczenie: dieta, leki doustne, insulina. Typ 1 - trzustka nie produkuje w ogóle insuliny. Jest to całkowita zależność od insuliny. Ten typ cukrzycy dotyczy głównie osób młodych, szczupłych. Przyczyna nie jest poznana. Typ 2 - trzustka produkuje insulinę, ale albo jest jej za mało, albo organizm jest na nią odporny (insulinooporność). Jeśli stosowanie właściwej diety i regularnego wysiłku fizycznego nie wystarcza, stosuje się doustne leki hipoglikemizujące, które pobudzają trzustkę do wydzielania insuliny, a tym samym obniżają glukozę we krwi, bądź leki zmniejszające oporność na insulinę. Jeśli to nie wystarcza, by osiągnąć pożądane wartości cukru we krwi, następnym etapem leczenia jest podawanie insuliny. Cukrzyca typu 2

Typy cukrzycy (2) Inne specyficzne typy cukrzycy Cukrzyca ciążowa Inne specyficzne typy cukrzycy - cukrzyca wtórna i skojarzona z innymi chorobami (zapalenie trzustki, hemochromatoza, leczenie sterydami itd.) Leczenie: w zależności od przebiegu: leki doustne lub insulina. Cukrzyca ciążowa – różnego stopnia zaburzenia tolerancji węglowodanów lub cukrzyca rozwijające się lub po raz pierwszy rozpoznane w ciąży. Leczenie: dieta, insulina. Inne specyficzne typy cukrzycy - to cukrzyca występująca w przebiegu innych chorób, takich jak endokrynopatie (hormony tarczycy, nadnerczy i in.). Schorzenia trzustki (zapalenia, urazy, hemochromatoza, operacje); inne (infekcje, leki, defekty genetyczne). Ciąża jest stanem przyspieszonej przemiany materii i może powodować nietolerancję glukozy. Zaburzenia pojawiają się zazwyczaj pomiędzy 28-32 tygodniem i dlatego w tym okresie u kobiet ciężarnych wykonuje się badania przesiewowe. Inne specyficzne typy cukrzycy Cukrzyca ciążowa

Hipoglikemia – poziom cukru poniżej normy Drżenie, niepokój Przyśpieszone bicie serca Bladość skóry Głód Hipoglikemia to obniżenie stężenia glukozy w osoczu krwi poniżej 60 mg/dl. Może mieć przebieg łagodny, z objawami takimi, jak: drżenie, niepokój, kołatanie serca, drętwienia warg, języka, palców, drażliwość lub wręcz agresywność, uczucie wilczego głodu, nudności, zblednięcie skóry i wystąpienie zimnego potu. Chorzy w każdej sytuacji powinni mieć przy sobie coś słodkiego do zjedzenia (10- 20 g glukozy lub napój słodzony - powoduje to krótkotrwały wzrost glikemii po około 10- 20 min., następnie należy spożyć węglowodany złożone). Hipoglikemia może też mieć przebieg ciężki, kiedy dochodzi od utraty przytomności, a nie udzielenie choremu pomocy może doprowadzić do jego zgonu. Niektórzy chorzy, zwłaszcza starsi i z długoletnim przebiegiem cukrzycy, na skutek uszkodzenia układu autonomicznego, mogą nie odczuwać objawów hipoglikemii. Należy u tych chorych stosować łagodniejsze kryteria wyrównania cukrzycy, a ich bliskich przeszkolić na taką okoliczność. Objawy: Drżenie Niepokój Przyspieszone bicie serca Drętwienie warg, języka, palców Drażliwość Głód Nudności Bladość skóry Zimny pot Hipoglikemia może wystąpić u chorych z cukrzycą leczonych wszelkimi sposobami, łącznie ze stosowaniem diety, jednak w insulinoterapii powikłanie to towarzyszy najczęściej i jest proporcjonalne do intensywności leczenia. Chorzy muszą być świadomi czynników, mogących spowodować to zjawisko. Dawki insuliny muszą być adekwatne do planowanego posiłku i wysiłku. Spożycie alkoholu powoduje obniżenie wartości gilkemii, dlatego mając świadomość planowanego spożycia alkoholu, najlepiej zjeść większy posiłek. Stosowanie szeregu leków może mieć wpływ zarówno na wzrost, jak i obniżenie stężenia glukozy we krwi. Dostosowanie wysiłku fizycznego. Nudności

Hiperglikemia – poziom cukru powyżej normy Zwiększone pragnienie Częste oddawanie moczu Senność, uczucie zmęczenia Zmiany skórne Nie wszyscy pacjenci mają objawy hiperglikemii. Do niepokojących objawów, które powinny skłaniać do diagnostyki w kierunku cukrzycy, lub zwiększenia samokontroli u chorych z rozpoznaną cukrzycą należą: Większe pragnienie, czasem większy apetyt niż zwykle Częste oddawanie moczu, również w nocy Sucha i swędząca skóra, większa skłonność do drożdżycy czy grzybicy Większe zmęczenie niż zwykle Uczucie senności Nieostre widzenie Większa skłonność do infekcji Rany, nawet jeśli są niewielkie, gojące się bardzo wolno. Wolniejsze gojenie się ran Nieostre widzenie

Hiperglikemia – oznaczanie ciał ketonowych we krwi Zamiast pomiaru acetonu w moczu można wykonać pomiar poziomu ciał ketonowych we krwi przy użyciu glukometru Tylko nieliczne glukometry mają możliwość mierzenia poziomu ciał ketonowych we krwi Zalety pomiaru ciał ketonowych we krwi: Informacja na temat aktualnego stanu zdrowia – ciała ketonowe najpierw pojawiają się we krwi, dopiero później w moczu Wynik pomiaru ciał ketonowych we krwi to dokładny wynik ilościowy (pomiar wykonany przy użyciu pasków testowych do badania moczu to badanie jakościowe, określające orientacyjny poziom ciał ketonowych w moczu) Technika wykonania pomiaru poziomu ciał ketonowych jest taka sama, jak w przypadku pomiaru stężenia glukozy Występowanie acetonu w moczu jest objawem nasilonej ketozy i kwasicy. W każdej sytuacji, gdy chory czuje się źle, powinien wykonać takie oznaczenie. Szczególnie istotne jest to w cukrzycy typu 1 z utrzymującą się hiperglikemią, tym bardziej przy wystąpieniu objawów kwasicy; również badanie to należy wykonywać u ciężarnych oraz celem monitorowania ostrych stanów.

Zalecenia PTD 2009, Zalecenie 5, pkt III: Pomiar ciał ketonowych we krwi w porównaniu z pomiarem ciał ketonowych w moczu Zalecenia PTD 2009, Zalecenie 5, pkt III: Jeśli wartość glikemii przekracza 250 mg/dl (13,9 mmol/l), chorzy na cukrzycę typu 1 powinni wykonać oznaczenie ciał ketonowych w moczu i w przypadku stwierdzenia ketonurii unikać wysiłku Chorzy na cukrzycę typu 2 powinni rozważyć analogiczne ograniczenie w przypadku, gdy wartość glikemii przekracza 300 mg/dl (16,7 mmol/l) Oznaczenie poziomu ciał ketonowych w moczu daje tylko retrospektywną informację – wynik w początkach kwasicy ketonowej jest zatem negatywny.

Leczenie insuliną Lekarz ustala dawkowanie insuliny Szybkie wydzielanie insuliny w czasie posiłków, wydzielanie podstawowe insuliny pomiędzy posiłkami i w nocy Insulina obniża stężenie glukozy we krwi. Zapotrzebowanie organizmu na insulinę jest następujące - szybkie wydzielanie insuliny w czasie posiłków, wydzielanie podstawowe insuliny pomiędzy posiłkami i w nocy. Insulinoterapia konwencjonalna: Leczenie insuliną polegające na jedno- lub częściej dwukrotnym wstrzyknięciu insuliny w ciągu doby. Stosuje się insulinę o przedłużonym okresie działania, podając ją 1 raz w godzinach wieczornych lub rannych (2/3 dobowej dawki) i wieczornych (1/3 dawki). Ten sposób insulinoterapii wymaga zachowania stałych godzin spożywania posiłków ale pomimo tego i tak nie zapobiega poposiłkowym wzrostom stężenia glukozy. Ten sposób leczenia może być stosowany u osób starszych i osób o zapotrzebowaniu dobowym na insulinę poniżej 40 jednostek. Insulinoterapia intensywna: Polega na wielokrotnym stosowaniu wstrzyknięć podskórnych insuliny ludzkiej lub analogów insuliny celem zapewnienia występowania jak najczęściej prawidłowych wartości glikemii (tzw. normoglikemia) lub prawie prawidłowych jej wartości (okołonormoglikemia). Schemat tej insulinoterapii wygląda następująco: Insulina podstawowa (tzw. basal - do zapewnienia podstawowego zapotrzebowania na insulinę) - to insulina o przedłużonym działaniu, podawana w godzinach wieczornych zwykle w ilości 25 - 40 % dobowego zapotrzebowania na insulinę. Insulina o krótkim okresie działania (lub analog insuliny) podawana przed głównymi posiłkami w ilościach: 20 - 30% dziennego zapotrzebowania przed śniadaniem 15 - 20% przed obiadem i 20 - 25% przed kolacją. Insulinoterapia funkcjonalna: To elastyczny schemat podawania insuliny lub najlepiej analogów insuliny, uzależniony od wyników wielokrotnych oznaczeń poziomu glukozy we krwi w ciągu dnia, planowanego w tym dniu rodzaju posiłku i poziomu aktywności. Wymaga bardzo znacznego zaangażowania chorego w proces leczniczy, ale dzięki przy tym sposobie leczenia najrzadziej dochodzi do rozwoju powikłań cukrzycy. Pewną formą tego sposobu insulinoterapii jest stosowanie pompy insulinowej. Leczenie pompą insulinową

Czas działania różnego rodzaju insulin Podawanie insuliny Dawka podstawowa pokrywa podstawowe zapotrzebowanie organizmu na insulinę niezależne od posiłków. Nie jest ono stałe na przestrzeni doby, lecz podlega wahaniom: jest najniższe w nocy i podczas wysiłku fizycznego. Czas działania różnego rodzaju insulin Przed podaniem insuliny należy upewnić się, że mamy właściwy preparat, pomyłkowe podanie insuliny krótko- zamiast długo działającej i odwrotnie może mieć poważne konsekwencje. Chorzy powinni mieć zamiennie różne peny do insuliny nocnej i dziennej, by byli w stanie odróżnić je nawet w ciemności. Jeśli wygląd preparatu jest niepokojący, nie należy go stosować. Zawsze trzeba też sprawdzać datę ważności. Po umieszczeniu wkładu w penie, insulinę mętną należy wymieszać 30 razy (we wkładzie znajduje się szklana kuleczka, która przemieszczając się miesza insulinę). Igłę do wstrzykiwacza należy zakładać zachowując zasady aseptyki – zakażenia tkanki podskórnej powodują jej przerost i deformację. Należy też mieć na uwadze własne bezpieczeństwo. Zawsze należy przed podaniem insuliny usunąć 1-2 jednostki, by pozbyć się powietrza zalegającego w igle. Należy następnie ustawić odpowiednią dawkę leku. W razie jakichkolwiek wątpliwości związanych z dawką lub preparatem, należy skontaktować się z lekarzem. Zapotrzebowanie na insulinę w ciągu doby jest kwestią indywidualną. Na początku leczenia pompą insulinową, zapotrzebowanie na insulinę zostanie określone indywidualnie przez lekarza i wprowadzone do pamięci pompy na podstawie badań poziomu cukru we krwi. Pompa insulinowa będzie dostarczać insulinę zgodnie z zaprogramowanym schematem przez 24 godziny na dobę. Przygotowanie wstrzykiwacza z insuliną: Sprawdzić nazwę insuliny i termin ważności leku. Umieścić wkład z insuliną we wstrzykiwaczu. Insulinę mętną wymieszać 30 razy ruchem wahadłowym (nie wolno mieszać insuliny przezroczystej!). Założyć igłę do wstrzykiwacza z uwzględnieniem zasad aseptyki - niezbędna jest dezynfekcja gumowego korka. Przepchnąć tłok usuwając 1-2 jednostki insuliny, aby odprowadzić powietrze i wypełnić przestrzeń w igle. Ustawić właściwą dawkę do podania. Podać insulinę. Zdjąć brudną igłę i wrzucić ją do plastikowego pojemnika przeznaczonego na materiał biologicznie skażony. Insulinę w penie przechowujemy w temperaturze pokojowej do 25 stopnia Celsjusza do 4 tygodni, natomiast zapasowe fiolki insuliny w lodówce 2- 8 stopni Celsjusza.

Miejsca podawania insuliny Insulinę krótkodziałającą, szybkodziałającą Insulina o przedłużonym działaniu, analog długodziałający Mieszanki insulinowe, analogi dwufazowe Z uwagi na szybsze wchłanianie insuliny z okolicy brzucha i ramienia, miejsca te są optymalne do podawania insulin o krótkim czasie działania, natomiast insuliny długo działające powoli i równomiernie wchłaniają się z okolicy uda lub pośladków. Iniekcja w mięsień udowy powoduje szybsze wchłanianie insuliny, niż podanie jej podskórnie, natomiast podanie insuliny w brzuch, niezależnie od tego czy igła trafi na tkankę tłuszczową czy mięsień będzie równie szybkie -porównywalne do szybkości do zastrzyku domięśniowego w udo. Wchłanianie insuliny z okolicy pośladka ma pośrednią szybkość pomiędzy udem i brzuchem. Im grubsza jest podskórna tkanka tłuszczowa, tym wchłanianie insuliny przebiega wolniej. Nie powinno się podawać insuliny krótko działającej w udo, zwłaszcza w godzinach popołudniowych, ponieważ ze względu na jej wolniejsze wchłanianie może to spowodować hipoglikemię we wczesnych godzinach nocnych. Miejsce podania insuliny zależy od czasu jej działania: Insulinę krótko działającą/szybko działającą należy podawać w okolice brzucha lub ramienia Insulinę o przedłużonym działaniu/analog długo działający - w uda lub pośladki Mieszanki insulinowe/analogi dwufazowe - w okolice brzucha, ramienia i uda Technika: Miejsca podania insuliny: •przednio-boczna część ramienia (powierzchnia ramienia rozpoczynająca się 4 palce nad stawem łokciowym i kończąca się 4 palce pod stawem ramiennym), •brzuch (fałd po obydwu stronach pępka w odległości 1-2 cm od pępka na szerokość dłoni chorego; wstrzyknięcie w pozycji siedzącej), •uda (przednio-boczna powierzchnia uda rozpoczynająca się na szerokość dłoni poniżej krętarza dużego i tak samo odległa od stawu kolanowego; wstrzyknięcie w pozycji siedzącej), •pośladki (dzielimy w myśli pośladek na cztery części, prowadząc linię pionową przez jego środek, a linię poziomą na wysokości szpary pośladkowej; wstrzyknięcie wykonujemy w górną zewnętrzną część pośladka), •łopatka (ujmując fałd skórny od dolnego kąta łopatki w kierunku linii pachowej).

Doustne leki przeciwcukrzycowe W leczeniu cukrzycy typu 2 najczęściej stosowane są doustne leki przeciwcukrzycowe. Jest to grupa leków w postaci tabletek. Różnią się one pod względem mechanizmu działania i profilu farmakologicznego, ale ich wspólną cechą jest zasadniczy efekt działania – obniżanie stężenia glukozy we krwi (działanie hipoglikemizujące, zmniejszenie wahań glikemii na czczo i poposiłkowej, obniżenie poziomu lipidów). Poszczególne grupy preparatów charakteryzują się zróżnicowanym mechanizmem działania, wpływając na wydzielanie insuliny, zmniejszając insulinooporność oraz obniżając hiperglikemię na czczo i poposiłkową. Często stosowane są leki z grupy pochodnych sulfonylomocznika, które wpływając na proces uwalniania insuliny z aktywnych jeszcze wysp trzustkowych pozwalają na leczenie przy użyciu endogennej (własnej) insuliny, co jest korzystne dla chorego. Mają zatem znikome działanie uboczne i są dobrze tolerowane. Leki z innej grupy (pochodne biguanidu) mogą być gorzej tolerowane. Natomiast ich zaletą jest działanie obniżające insulinooporność i hiperglikemię oraz dodatkowo poziom tłuszczy, co wpływa korzystnie na redukcję masy ciała.

Dobór wysiłku fizycznego Samokontrola Dobór wysiłku fizycznego Sposób odżywiania Kontrola masy ciała Samokontrola to ogół decyzji i czynności, które pacjent podejmuje każdego dnia, by kontrolować swoją chorobę, a tym samym mieć wpływ na przebieg i rokowanie cukrzycy. Elementy samokontroli: Sposób odżywiania Kontrola masy ciała Dobór wysiłku fizycznego Samodzielne pomiary glikemii i acetonurii Rozpoznawanie objawów niedocukrzenia i hiperglikemii Dostosowywanie dawek insuliny Pomiary ciśnienia tętniczego Pielęgnacja stóp Pomiary ciśnienia Pielęgnacja stóp Pomiary glikemii

Normy glikemii na czczo i po posiłku Cukrzyca typu 1 i krótkotrwała cukrzyca typu 2 – glikemia po posiłku podczas samokontroli do 140 mg/dl Pozostali chorzy – glikemia po posiłku podczas samokontroli do 160 mg/dl HbA1c: Cukrzyca typu 1 i krótkotrwała cukrzyca typu 2: ≤ 6,5% Pacjenci z cukrzycą w wieku > 70 lat, z wieloletnią (> 20 lat) cukrzycą i po zawale i/lub udarze: < 8% Pozostali chorzy: ≤ 7% Glikemia na czczo i przed posiłkami w osoczu żylnym 70-110 mg/dl Dla każdego pacjenta należy indywidualnie określać docelowe wartości glikemii.

Normy glikemii na czczo i po posiłku Dla każdego pacjenta należy indywidualnie określić docelowe wartości glikemii: Dla każdego pacjenta należy indywidualnie określać docelowe wartości glikemii: Dzieci Kobiety ciężarne Osoby w podeszłym wieku Chorzy z ciężkimi epizodami hipoglikemii

Określenie celów w leczeniu cukrzycy (1) Należy dążyć do osiągnięcia wszystkich wartości docelowych dotyczących: Ciśnienia tętniczego Należy dążyć do osiągnięcia wszystkich wartości docelowych dotyczących gospodarki węglowodanowej, lipidowej oraz ciśnienia tętniczego. Często mogą to być cele, które nawet nieosiągnięte, mogą poprawić – przez dążenie do nich – stopień wyrównania w porównaniu ze stanem poprzednim. Gospodarki węglowodanowej Gospodarki lipidowej

Określenie celów w leczeniu cukrzycy (2) Kryteria wyrównania gospodarki lipidowej: Stężenie cholesterolu całkowitego: < 175 mg/dl Stężenie cholesterolu frakcji LDL: < 100 mg/dl Stężenie cholesterolu frakcji LDL u chorych na cukrzycę i chorobę niedokrwienną serca: < 70 mg/dl Stężenie cholesterolu frakcji HDL: > 40 mg/dl (dla kobiet wyższe o 10 mg/dl) Stężenie cholesterolu „nie HDL”: < 130 mg/dl Stężenie triglicerydów: < 150 mg/dl

Określenie celów w leczeniu cukrzycy (3) Kryteria wyrównania ciśnienia tętniczego: Ciśnienie skurczowe < 140 mmHg Przy wartościach ciśnienia tętniczego > 140/90 mmHg należy rozpocząć leczenie farmakologiczne Ciśnienie rozkurczowe < 90 mmHg

Określenie celów leczenia w cukrzycy (4) Rzucenie palenia tytoniu Regularna aktywność fizyczna Kontrola masy ciała Obwód pasa Dodatkowe zalecane cele leczenia dla chorych na cukrzycę i chorobę niedokrwienną serca: Rzucenie palenia tytoniu konieczne Regularna aktywność fizyczna (min/d.) 30-45 Kontrola masy ciała BMI (kg/m2) < 25 W przypadku nadwagi redukcja masy ciała (%) 10 Obwód pasa (optymalny – w cm) Mężczyźni < 94 Kobiety < 80

Określenie celów w leczeniu cukrzycy (5) Spożycie tłuszczu (% dziennej energii): Nasycone < 10 Tłuszcze trans < 2 Wielonienasycone n-6 4-8 Wielonienasycone n-3 2g/d. kwasu linolenowego i 200 mg/d. kwasów tłuszczowych Spożycie soli (g/dziennie) < 6 Zwyczaje żywieniowe: Spożycie soli (g/d.) < 6 Spożycie tłuszczu (% dziennej energii) Nasycone < 10 Tłuszcze trans < 2 Wielonienasycone n-6 4-8 Wielonienasycone n-3 2 g/d. kwasu linolenowego i 200 mg/d. kwasów tłuszczowych o bardzo długim łańcuchu

Zalecenia żywieniowe Dieta chorego na cukrzycę powinna być zgodna z zasadami prawidłowego żywienia Dla pacjentów z otyłością zawartość kalorii powinna być ograniczona i skonsultowana z lekarzem prowadzącym Dieta chorego na cukrzycę powinna być zgodna z zasadami prawidłowego żywienia, tzn. powinna spełniać zalecenia dietetyczne zdrowego żywienia, niezależnie od współistnienia jakichkolwiek chorób. Skład diety: Na stężenie glukozy we krwi wpływa zarówno ilość węglowodanów (w gramach), jak i ich rodzaj W leczeniu cukrzycy nie zaleca się stosowania diet ubogowęglowodanowych Dorosłym z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 30 kg/m2) zaleca się zmniejszenie masy ciała Podstawową metodą zmniejszania masy ciała są zmiany stylu życia, które obejmują zmniejszenie podaży kalorii i zwiększenie aktywności fizycznej Dla większości pacjentów z otyłością zawartość kalorii powinna być ograniczona i skonsultowana z lekarzem prowadzącym.

Węglowodany 45-50% zapotrzebowania energetycznego Węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym Węglowodany proste o wysokim indeksie glikemicznym 45-50% wartości energetycznej diety powinny zapewnić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym (< 50) Do diety należy włączać węglowodany pochodzące z pełnego ziarna zbóż, owoców, warzyw i mleka z małą zawartością tłuszczu Wskazane jest ograniczenie sacharozy w diecie Substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w dawkach zalecanych przez producenta Chorzy leczeni insuliną powinni dostosowywać dawki insuliny do ilości i składu spożywanych posiłków Zawartość błonnika w diecie powinna wynosić ok. 25-30 g/d. Każdego dnia należy przyjmować podobną zawartość węglowodanów w diecie

Tłuszcze 30-35% zapotrzebowania energetycznego Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego Tłuszcze pochodzenia roślinnego 30-35% wartości energetycznej diety powinny zapewnić tłuszcze Mniej niż 10% wartości energetycznej diety powinny stanowić tłuszcze nasycone Spalanie 1 g tłuszczu dostarcza organizmowi 9 kcal podczas, gdy spalanie 1 g cukru lub białka – tylko 4 kcal Produkty spożywcze zawierające niemal sam tłuszcz to: masło, margaryna, smalec, olej, słonina Tłuszcz znajduje się również w innych produktach: mięso, wędliny, nabiał Należy wykluczyć z diety słoninę, boczek i smalec Do przygotowywania gorących posiłków zaleca się korzystanie z oliwy z oliwek i oleju rzepakowego

Białka 15-20% zapotrzebowania energetycznego Białko pochodzenia zwierzęcego Białko pochodzenia roślinnego Udział białek w diecie powinien wynosić 15-20%, przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 50:50 U chorych z wyrównaną cukrzycą spożywanie białka nie powoduje wzrostu poziomu cukru U chorych z niewyrównaną cukrzycą zapotrzebowanie na białko może być większe niż u chorych z wyrównaną cukrzycą Dieta wysokobiałkowa może prowadzić do szybkiego zmniejszenia masy ciała i poprawy wyrównania glikemii

Witaminy i mikroelementy Nie ma przekonujących dowodów wskazujących na korzyści wynikające z suplementacji witamin lub mikroelementów u chorych, u których nie stwierdza się ich niedoborów. Witaminy i mikroelementy powinny pochodzić z przyjmowanych pokarmów, a nie z suplementów diety. Wyjątek stanowi suplementacja kwasu foliowego w okresie planowania ciąży i w czasie ciąży w profilaktyce wad wrodzonych u płodu oraz wapnia w profilaktyce chorób kości (osteoporozy).

Wymiennik węglowodanowy 1 wymiennik węglowodanowy (1 WW) to ilość produktu spożywczego, która zawiera 10 gramów węglowodanów Zjedzenie 1 WW, czyli 10 gramów węglowodanów podnosi glikemię o około 40 mg/dl Pojęciami stosowanymi powszechnie przez dietetyków są wymienniki węglowodanowe i indeks glikemiczny. Są to pojęcia określające ilość węglowodanów w produkcie i jego wpływ na stężenie glukozy we krwi. Wymiennik węglowodanowy odpowiada 10 gramom węglowodanów przyswajalnych. Znajomość ilości wymienników w poszczególnych produktach ułatwia tworzenie zróżnicowanej diety z jednoczesnym zachowaniem podobnej zawartości węglowodanów i dobór adekwatnych dawek insuliny. Dla przykładu 1 wymiennik węglowodanowy to: 1 kwadratowa kromka chleba razowego wielkości 10 x 10 cm, 10 paluszków, 3 krakersy, 1 ziemniak wielkości jajka, 3 łyżki ugotowanego makaronu, szklanka mleka, 1 małe jabłko, 1/2 banana. U każdego pacjenta jest możliwość indywidualnego wyliczenia, jak zwiększa się glikemia po spożyciu 1 WW - średnio szacuje się, że jest to około 40 mg/dl.

Indeks glikemiczny (IG) Określa zdolność węglowodanów do podwyższenia stężenia glukozy we krwi IG produktu powyżej 60 powoduje gwałtowny wzrost glikemii Obróbka pokarmu zwiększa IG Indeks glikemiczny jest próbą określenia wpływu różnych posiłków na stężenie glukozy we krwi. Podawana jest określona ilość węglowodanów, najczęściej 50 g, a następnie mierzy się przez 2 godziny powierzchnię pod krzywą stężenia glukozy we krwi. Uzyskane wartości odnoszą się do białego chleba, którego indeks glikemiczny wynosi 100. Im większy indeks glikemiczny, tym większy wzrost glikemii w ciągu 2 godzin od posiłku. Produktami, które mają wysoki IG są dla przykładu: glukoza, miód, płatki kukurydziane, muesli, frytki, biały pszenny chleb, puree ziemniaczane. Niski indeks glikemiczny mają z kolei: jabłka, jogurt, soczewica, soja. Obróbka pokarmu zwiększa IG, np. ziemniak gotowany ma IG 80, natomiast puree to IG 98, ryż gotowany - IG 68, a ryż prażony 132.

Ogólne zasady prawidłowego żywienia Należy dzielić dzienną rację kalorii na 5-6 posiłków Posiłki należy spożywać o stałych porach i w jednakowych ilościach każdego dnia Ostatni posiłek należy zjeść krótko przed snem, aby zapobiec spadkowi poziomu cukru podczas snu Nie należy się przejadać Zaleca się urozmaicanie diety Zawsze należy mieć przy sobie cukierki lub coś słodkiego, aby spożyć je w przypadku niedocukrzenia Należy dzielić dzienną rację kalorii na 5-6 posiłków. Posiłki należy spożywać o stałych porach i w jednakowych ilościach każdego dnia. Ostatni posiłek należy zjeść krótko przed snem, aby zapobiec spadkowi poziomu cukru podczas snu. Nie należy się przejadać. Zaleca się urozmaicanie diety poprzez stosowanie wymienników węglowodanowych. Zawsze należy mieć przy sobie glukozę lub cukier lub napój słodzony, aby spożyć je w przypadku niedocukrzenia.

Spalanie 1 g alkoholu dostarcza organizmowi 7,1 kcal Większe ilości alkoholu zaburzają pracę wątroby, co grozi głębokim niedocukrzeniem Spalanie 1 g alkoholu dostarcza organizmowi 7,1 kcal Spożycie do 20 g/d. alkoholu przez kobiety i do 30 g/d. przez mężczyzn nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania cukrzycy Alkohol jest dla chorych na cukrzycę bardzo szkodliwy. Większe ilości alkoholu zaburzają pracę wątroby, co grozi głębokim niedocukrzeniem. Spalanie 1 g alkoholu dostarcza organizmowi 7 kcal. Należy unikać słodkich win, likierów oraz mocniejszych trunków, np. wódki, koniaku. Spożycie do 20 g/d. alkoholu przez kobiety i do 30 g/d. przez mężczyzn nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania cukrzycy.

Wysiłek fizyczny (1) Początkowo aktywność umiarkowana Jest integralną częścią leczenia Powinien być regularny Przed wysiłkiem wykonaj rozgrzewkę Każdy rodzaj wysiłku jest korzystny dla zdrowia Wysiłek fizyczny jest integralną częścią prawidłowego, kompleksowego postępowania w leczeniu cukrzycy. Początkowo aktywność fizyczna powinna być umiarkowana i uzależniona od możliwości pacjenta. Wysiłek fizyczny powinien być regularny, np. co 2-3 dni (najlepiej jednak codziennie). Rozpoczynając wysiłek fizyczny należy wykonywać trwające 5-10 minut ćwiczenia rozgrzewające, a na końcu ćwiczenia uspokajające. Warto wiedzieć, że jeśli u chorego w czasie wysiłku lub po nim pojawiają się bóle głowy, drżenie, rozdrażnienie, uczucie głodu lub senność, drętwienie wargi, trzeba natychmiast przerwać ćwiczenia i wypić szklankę mocno osłodzonej herbaty lub innego słodkiego napoju. Wynika z tego wniosek, że soki, herbatę, tabletki glukozy należy zawsze nosić przy sobie, szczególnie jeśli planujemy wysiłek. Jeśli ćwiczymy zespołowo - np. grając w koszykówkę, trzeba uprzedzić partnerów o naszej chorobie i podać im najważniejsze informacje dotyczące postępowania w przypadku niedocukrzenia. Jako ogólną zasadę należy przyjąć, że lepiej jest ćwiczyć z inną osobą. Może to być np. inny pacjent lub po prostu nasz znajomy, który pomoże nam w przypadku nieprzewidzianych okoliczności. Zwiększenie ilości energii, jaką zużywamy podczas wysiłku, pomaga zrzucić zbędne kilogramy. Przekonano się, że to zwiększenie nie występuje tylko podczas ćwiczeń, ale również w czasie spoczynku. Jeśli więc ćwiczy się regularnie, to mięśnie spalają dodatkowe kalorie nawet podczas poobiedniej drzemki. Ważne jest też łączenie diety i kontrolowanego wysiłku, by zrzucić nadwagę. Nigdy nie jest się za starym, grubym, słabym na to, aby zacząć ćwiczyć. Osoby w podeszłym wieku mogą przecież wykonywać ćwiczenia siedząc. Przed rozpoczęciem ćwiczeń konieczna jest wizyta u lekarza, który razem z pacjentem ustali optymalny zakres wysiłku i plan ćwiczeń. Będzie to zależało od: aktualnego stężenia cukru, cholesterolu i triglicerydów we krwi, ciśnienia tętniczego krwi, otyłości lub jej braku, stężenia hemoglobiny, ogólnej sprawności fizycznej i wydolności układu krążenia. Podczas ćwiczeń, a także przed i po wysiłku wskazane jest picie płynów. Zapobiega to odwodnieniu i pomaga odbudować zapas płynów, jak również innych składników odżywczych, które tracimy podczas treningu. Jest to szczególnie ważne w przypadku cukrzycy. Bogatokaloryczny napój zapobiega bowiem także niedocukrzeniu (hipoglikemii).

Wysiłek fizyczny (2) Regularny wysiłek w postaci zaplanowanych kontrolowanych ćwiczeń może odegrać pozytywną rolę w przebiegu i leczeniu cukrzycy. Kiedy ćwiczymy, nasze mięśnie lepiej wykorzystują znajdującą się we krwi glukozę - główne "paliwo" spalane w komórkach. Badania wykazały, że dzięki regularnemu wysiłkowi obniża się stężenie glukozy, spala się nadmiar tłuszczu znajdujący się w podskórnej tkance, a strata zbędnych kilogramów pozwala insulinie lepiej działać. Po wysiłku zużyte zapasy muszą zostać odbudowane. Po to, by odtworzyć glikogen, mięśnie pobierają glukozę z krwi. Jeśli po zakończonym treningu glukozy jest zbyt mało, to trzeba pamiętać, że w tym właśnie momencie pojawia się niebezpieczeństwo hipoglikemii (niedocukrzenia). Istnieje ono szczególnie u chorych na cukrzycę typu 1. Należy wtedy odpowiednio zmniejszyć dawkę insuliny lub przed zaplanowanymi ćwiczeniami zjeść kanapkę. Wysiłek pomaga w kontroli cukrzycy, a w przypadku cukrzycy typu 2 pozwala często razem z zastosowaniem diety na zupełne wyrównanie poziomów glukozy we krwi. Może się to wydawać nieco paradoksalne, ale do rozpoczęcia ćwiczeń niezbędne jest wstępne dobre wyrównanie cukrzycy. Nie można zacząć ćwiczeń, kiedy stężenie glukozy we krwi jest wysokie, a glukoza jest obecna w dużych ilościach w moczu. Dokładny program i rodzaj ćwiczeń powinien określić lekarz prowadzący chorego. Konsultacja taka jest szczególnie ważna u pacjentów z retinopatią - czyli powikłaniem długotrwałej cukrzycy dotyczącym zmian w siatkówce. Zalecane są sporty i ćwiczenia dynamiczne, w przeciwieństwie do niepożądanych wysiłków statycznych, takich jak np. dźwiganie ciężarów. Pacjenci mogą więc pływać, tańczyć, grać w piłkę czy po prostu spacerować. Wszystko zależy od indywidualnych upodobań chorego. Nie trzeba przez cały czas trzymać się jednego rodzaju ćwiczeń. Przeciwnie, zalecane jest jak największe urozmaicenie. Oprócz korzystnego efektu zdrowotnego, taka rotacja zapobiega nieuniknionemu znużeniu przy wykonywaniu ciągle tych samych czynności. Wysiłek fizyczny korzystnie wpływa na wrażliwość na insulinę, ciśnienie tętnicze i profil lipidowy osocza Aktywność fizyczna może zwiększyć ryzyko ostrej lub opóźnionej hipoglikemii. Alkohol może zwiększać ryzyko wystąpienia hipoglikemii po wysiłku fizycznym. Podczas wysiłku fizycznego nie można dopuszczać do odwodnienia organizmu. Należy pamiętać o ryzyku uszkodzenia stóp podczas wysiłku fizycznego.

Powikłania Cukrzyca z powodu najczęściej wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania przewlekłych powikłań cukrzycy Przewlekłe powikłania cukrzycy to uszkodzenia różnych tkanek i narządów, prowadzące do ich nieprawidłowej funkcji Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, u których cukrzyca na przestrzeni wielu lat była dobrze wyrównana, mają małą szansę rozwinięcia przewlekłych powikłań Oprócz przewlekłych powikłań cukrzycy mogą wystąpić powikłania ostre, które charakteryzują się podniesionym poziomem cukru we krwi i niedoborem insuliny Cukrzyca z powodu najczęściej wieloletniego przebiegu może prowadzić do powstania przewlekłych powikłań cukrzycy. Przewlekłe powikłania cukrzycy to uszkodzenia różnych tkanek i narządów, prowadzące do ich nieprawidłowej funkcji. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby, u których cukrzyca na przestrzeni wielu lat była dobrze wyrównana, mają małą szansę rozwinięcia przewlekłych powikłań. Oprócz przewlekłych powikłań cukrzycy mogą wystąpić powikłania ostre, które charakteryzują się podniesionym poziomem cukru we krwi i niedoborem insuliny.

Ostre powikłania cukrzycy Do najczęstszych początkowych objawów narastających zaburzeń metabolicznych zalicza się: Wielomocz Gwałtowne chudnięcie Osłabienie Silne pragnienie Nudności i wymioty prowadzące do rozwoju śpiączki Do najczęstszych początkowych objawów narastających zaburzeń metabolicznych zalicza się: Gwałtowne chudnięcie. Silne pragnienie. Wielomocz. Osłabienie. Nudności i wymioty prowadzące do rozwoju śpiączki. Wyróżniamy następujące rodzaje kwasic cukrzycowych: Cukrzycowa kwasica ketonowa (śmiertelność – ok. 5%). Kwasica hiperosmotyczna (śmiertelność – ok. 15%). Kwasica mleczanowa (śmiertelność – ok. 50%). Objawy te mogą sugerować wystąpienie kwasic cukrzycowych

Przewlekłe powikłania w cukrzycy Retinopatia Udar mózgu Neuropatia Zawał serca Stopa cukrzycowa Do najczęściej występujących przewlekłych powikłań cukrzycy zalicza się: Nefropatia Retinopatia Neuropatia Zespół stopy cukrzycowej Nefropatia

W wyniku uszkodzenia kłębuszków nerkowych w moczu pojawia się białko Nefropatia Nefropatia występuje u 25-40% osób chorych na cukrzycę Białko w ilości ponad 200 mg/l moczu może świadczyć o uszkodzeniu nerek spowodowanym przez cukrzycę To upośledzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem) Ważna jest kontrola glikemii i ciśnienia tętniczego oraz 1 x na ½ roku badanie w kierunku mikroalbuminurii W wyniku uszkodzenia kłębuszków nerkowych w moczu pojawia się białko Nefropatia cukrzycowa to upośledzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem). W wyniku uszkodzenia kłębuszków nerkowych w moczu pojawia się białko. Białko w ilości ponad 200 mg/l moczu może świadczyć o uszkodzeniu nerek spowodowanym przez cukrzycę. Nefropatia występuje u 25-40% osób chorych na cukrzycę. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia nefropatii należy zoptymalizować kontrolę glikemii i ciśnienia tętniczego oraz raz w roku wykonywać badanie w kierunku mikroalbuminurii.

Retinopatia Retinopatia to uszkodzenie naczyń krwionośnych gałki ocznej Raz w roku należy wykonywać badanie oczu, które obejmuje m.in.: Badanie ostrości barw Badanie rozpoznawania barw Badanie dna oka Retinopatia to uszkodzenie naczyń krwionośnych gałki ocznej. Główne czynniki sprzyjające powstaniu tego schorzenia to: hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze oraz stres. Raz w roku należy wykonywać badanie oczu, które obejmuje m.in.: Badanie ostrości barw. Badanie rozpoznawania barwa. Badanie dna oka. Główne czynniki sprzyjające powstaniu tego schorzenia to: hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze oraz stres

Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą jednostką chorobową Neuropatia cukrzycowa to grupa zespołów klinicznych, które dotyczą różnych części układu nerwowego – jednej lub kilku jednocześnie Może przebiegać skrycie i długi czas pozostawać nierozpoznana lub ujawniać się objawami podmiotowymi i przedmiotowymi Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą jednostką chorobową Neuropatia to stan chorobowy dotyczący nerwów - struktur przekazujących impulsy do różnych części organizmu poza mózgiem i rdzeniem kręgowym - określany bywa mianem neuropatii obwodowej lub zapalenia nerwów obwodowych. Uszkodzenie lub stan zapalny zaburza przewodzenie informacji ruchowych i czuciowych wzdłuż włókien nerwowych i oprócz bólu wywołuje takie objawy, jak drętwienie, mrowienie, palenie kończyn, wrażenie osłabienia kończyn. Niezbyt nasilone objawy uszkodzenia nerwów obwodowych mogą wystąpić u osób pracujących zbyt długo w tej samej pozycji, np. w kucki lub na kolanach w czasie robót ogrodniczych. Natomiast uraz nerwu w czasie wypadku, uszkodzenie podczas zabiegu chirurgicznego, choroby zakaźne, alkoholizm, zatrucie, ołowiem lub innymi substancjami toksycznymi mogą prowadzić do ciężkiej, trudnej do leczenia neuropatii. Częstą przyczyną prowadzącą do rozwinięcia się neuropatii w obrębie dłoni i stóp bywa cukrzyca. Neuropatia cukrzycowa to grupa zespołów klinicznych, które dotyczą różnych części układu nerwowego - jednej lub kilku jednocześnie. Może przebiegać skrycie i długi czas pozostawać nierozpoznana lub ujawniać się objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, które nie są charakterystyczne, narastają powoli i mogą przypominać objawy występujące w wielu innych chorobach. Neuropatia cukrzycowa nie jest pojedynczą jednostką chorobową, lecz obejmuje kilka różnych zespołów, od utajonych do jawnych klinicznie, w zależności od typu zajętych włókien nerwowych.

Zespół Stopy Cukrzycowej (ZSC) Stopa cukrzycowa powstaje w wyniku uszkodzenia układu nerwowego i naczyniowego oraz podatności na infekcje bakteryjne Objawy: Leczenie zespołu stopy cukrzycowej polega na: Zespół stopy cukrzycowej- infekcja, owrzodzenie i/lub zniszczenie głębokich tkanek stopy połączona z neuropatią i/lub uszkodzeniem tętnic stopy u osoby z cukrzycą. Objawy: Zaburzone odczuwanie bólu. Niedokrwienie stóp. Gorsze gojenie się ran. Tworzenie się odcisków, stwardnień, owrzodzeń i stanów zapalnych skóry. Leczenie zespołu stopy cukrzycowej polega na: Wyrównaniu stężenia glukozy we krwi. Zaprzestaniu palenia papierosów. Odpowiedniej pielęgnacji stóp i paznokci. Wykonywaniu ćwiczeń pobudzających krążenie. Prawidłowa pielęgnacja stóp: Myj stopy codziennie pod bieżącą letnią wodą, tak jak codziennie myjesz ręce. Dokładnie wysusz stopy, także między palcami. Paznokcie opiłowuj równo. Paznokcie wrośnięte i modzele powinny być usunięte przez pedikiurzystkę. Stosowanie płynów nawilżających zapewni skórze elastyczność; nie stosuj ich między palcami. Codziennie zakładaj świeże, miękkie skarpetki, które muszą być dopasowane. Nigdy nie chodź boso ani w domu, ani na zewnątrz. Zawsze kupuj buty pod koniec dnia, gdyż stopa jest wtedy zmęczona i kupione buty będą dobrze dopasowane. Codziennie dokładnie oglądaj buty, czy nie ma w nich pęknięć, gwoździ, kamyków i innych elementów, które mogłyby uszkodzić skórę.

Oznaczanie stężenia glukozy w pełnej krwi włośniczkowej czy w osoczu? W osoczu krwi żylnej – w celu rozpoznania: Cukrzycy Nieprawidłowej tolerancji glukozy Nieprawidłowej glikemii na czczo W pełnej krwi włośniczkowej: W celu monitorowania leczenia i oceny wyrównania metabolicznego cukrzycy Oznaczenia stężenia glikemii są podstawowym badaniem w rozpoznawaniu i monitorowaniu cukrzycy. Czasem pojawia się pytanie, czy ma znaczenie czy oznaczamy stężenia glukozy glukometrem czy z próbek krwi wysyłanych do laboratorium. Istotne jest, by badania mające na celu rozpoznanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej były wykonywane z osocza krwi żylnej. W celu prowadzenia samokontroli podczas leczenia choroby zupełnie wystarczające są oznaczenia w pełnej krwi włośniczkowej, na glukometrze.

Na co zwracać uwagę przy analizie wyników pomiarów? Osocze Krwinki białe Płytki krwi Krwinki czerwone Krew pełna Krew to płynna tkanka ludzka. Składa się z komórek (krwinki białe i czerwone, płytki krwi, inne składniki) oraz osocza, czyli części płynnej. Kiedy mierzysz poziom cukru we krwi, możesz otrzymać wynik w odniesieniu do krwi pełnej lub osocza. Zależy to od rodzaju glukometru, którego używasz. To tak, jakbyś mierzył stężenie makaronu w zupie pomidorowej lub w samej wodzie na zupę. Stężenie makaronu w zupie, w której jest także włoszczyzna, pomidory i przyprawy będzie proporcjonalnie mniejsze niż gdybyś zmierzył stężenie identycznej ilości makaronu w samej wodzie na zupę. Tak samo jest z pomiarem stężenia glukozy we krwi. Ta sama ilość cząsteczek glukozy podawana w przeliczeniu na krew pełną będzie miała mniejsze stężenie niż w osoczu. Mówiąc o porównywaniu wyników z glukometru z wynikami pomiaru w laboratorium, nie można zapomnieć o zjawisku GLIKOLIZY. Zjawisko to zachodzi wówczas, gdy próbka krwi pobrana z żyły „na skrzep” do pomiaru analizatorem laboratoryjnym, nie trafia tam od razu, ale jest przetrzymywana aż np.: zbierze się więcej próbek lub jest przewożona z gabinetu zabiegowego do oddalonego laboratorium. W takich przypadkach, w próbce krwi ilość glukozy spada o ok.10 mg/dl z każdą godziną dzielącą moment pobrania krwi od rozpoczęcia analizy w laboratorium. Zmiana ta wynika ze zużywania glukozy znajdującej się w próbówce przez erytrocyty. Tak więc, jeśli w tym samym czasie wykonano pomiar z nakłucia palca na glukometrze oraz pobrano krew z żyły w gabinecie zabiegowym do pomiaru na analizatorze, a następnie przekazano próbkę do laboratorium dopiero po 3 godzinach od pobrania, wynik z laboratorium będzie o ok. 30 mg/dl niższy niż na glukometrze. Glikoliza oznacza spadek glukozy w próbce „na skrzep” o ok. 10 mg/dl na godzinę.

Kalibracja glukometru – sposób prezentacji wyników Wyniki mogą być przeliczone na krew pełną lub na osocze. Przykład: Odległość Sopot – Zakopane Ta sama odległość wyrażona w dwóch skalach (kilometry oraz mile) 1 km = 0,621 mili Sopot 594 km 369 mil Kalibracja to sposób przedstawiania i przeliczania wyników pomiarów stężenia glukozy we krwi. Glukometry oraz urządzenia laboratoryjne mogą być kalibrowane do osocza lub do krwi pełnej. Wartości stężenia glukozy mogą być podawane przez różne glukometry do osocza lub do krwi pełnej (jest to przyczyną różnic w wynikach pomiarów). W przypadku glukometrów kalibrowanych do osocza na pasek testowy naniesiona zostaje krew pełna, natomiast wynik pomiaru podawany jest w odniesieniu do osocza: Większość urządzeń przelicza wyniki automatycznie Nie wszystkie modele glukometrów posiadają tę funkcję Zakopane * Informacje dot. odległości pochodzą z serwisu Google Maps. Przelicznik km do mili pochodzi z serwisu www.wikipedia.org

Kalibracja glukometru – sposób prezentacji wyników Sopot Wynik we krwi pełnej x 1,11 = wynik w osoczu Niektóre glukometry przedstawiają wyniki pomiarów z krwi pełnej, a inne z osocza. Jest to przyczyną różnic w wynikach pomiarów wykonywanych przy użyciu różnych glukometrów. Jeśli chcesz prawidłowo porównać wyniki ze swojego glukometru do wyników z laboratorium lub innego glukometru, powinieneś znać sposób przeliczania wyników przez obydwa urządzenia. Spytaj, jak kalibrowane jest urządzenie laboratoryjne i sprawdź, do czego kalibrowany jest Twój glukometr – do krwi pełnej, czy do osocza. Zakopane

Kalibracja do osocza Metoda laboratoryjna: 102 mg/dl Glukometr kalibrowany do krwi pełnej: 86 mg/dl Metoda laboratoryjna: 102 mg/dl Wartości glikemii w surowicy są o 10-15% wyższe niż we krwi pełnej. Chorując na cukrzycę, powinieneś wiedzieć, czy wyniki wykonywanych przez Ciebie pomiarów stężenia glukozy dotyczą surowicy czy krwi pełnej Wartości glikemii w surowicy są 10-15% wyższe niż w pełnej krwi. Ta prawidłowość często jest przyczyną niezadowolenia użytkowników, którzy weryfikują poprawność pomiarów swojego glukometru poprzez porównanie wyników glikemii z pomiarami laboratoryjnymi.

Zakłócenia wyników pomiarów Czynniki środowiskowe Czynniki technologiczne Czynniki fizjologiczne Istnieją trzy rodzaje zakłóceń pomiarów. Zakłócenia te mogą się sumować. Mają one wpływ na dokładność pomiarów stężenia glukozy we krwi. Wpływ czynników zakłócających jest istotny – od wyniku pomiaru zależy dobór dawki insuliny, co ma wpływ na zdrowie i życie pacjenta.

Czynniki środowiskowe Światło Wysokość Wilgotność Czynniki środowiskowe to: Natężenie światła: np. w silnie oświetlonym lub niedoświetlonym pomieszczeniu. Wilgotność: wpływa na jakość pasków testowych oraz wyniki pomiarów. W tym przypadku ma znaczenie sposób pakowania pasków testowych – pojedynczo w folię lub zbiorczo w fiolkę. Wysokość – chodzi tutaj o ciśnienie, jakie jest wywierane na system monitorowania stężenia glukozy.

Czynniki technologiczne Budowa paska testowego Warstwa zewnętrzna - przeźroczysta Czujnik minimalnej objętości Elektroda pracująca Elektroda referencyjna Warstwa izolująca Warstwa hydrofilna Do czynników technologicznych zaliczamy rodzaj technologii wykorzystanej w systemie monitorowania stężenia glukozy we krwi. Na rynku dostępne są aparaty, które działają z użyciem technologii fotometrycznej i biosensorycznej. Technologia fotometryczna: aparaty z zastosowanie detekcji zmiany koloru w celu obliczenia stężenia glukozy we krwi są bardziej wrażliwe na warunki środowiska, w których przeprowadzany jest pomiar. Technologia biosensoryczna: w tych glukometrach stosuje się technologię z wykorzystaniem reakcji chemicznej, w wyniku której wytwarzany jest bardzo słaby prąd elektryczny. Jest on wykorzystywany do oznaczania stężenia glukozy we krwi. Tego typu glukometry są mniej wrażliwe na warunki środowiska, w których przeprowadzany jest pomiar. Napięcie – potencjał elektryczny

Czynniki fizjologiczne Wartości hematokrytu Metabolity Leki Suplementy prozdrowotne Powstające zakłócenia pomiarów mogą być powodowane przez substancje pochodzące z dwóch różnych źródeł: Substancje wytwarzane przez organizm i występujące we krwi (tzw. endogenne). Substancje pochodzące ze źródeł zewnętrznych, np. suplementów diety (witamina C) oraz przyjmowanych leków (tzw. egzogenne). Podsumowując, zakłócenia pomiarów mogą być wywoływane przez wartości hematokrytu, metabolity, leki i suplementy prozdrowotne.

Na co zwracać uwagę przy wykonywaniu pomiarów – najczęstsze błędy Próbka krwi nieodpowiedniej wielkości Pomiar wykonywany kilka razy z tego samego nakłucia Przeterminowane paski testowe Przyczyną uzyskiwania przez pacjentów błędnych wyników mogą być również takie czynniki, jak: Nieprawidłowa kalibracja lub brak kalibracji. Próbka krwi nieodpowiedniej wielkości (za mała próbka krwi w stosunku do wymagań określonych przez producenta glukometrów). Wykonywanie pomiarów kilka razy pod rząd z tego samego nakłucia – podczas wyciskania krwi z palca pojawia się więcej płynu, czyli osocza. Przeterminowane paski testowe. Wyczerpana bateria. Źle założona igła, korzystanie ze starej, stępionej igły, którą trudno jest wykonać nakłucie, w związku z czym pacjent kilka razy próbuje nakłuć to samo miejsce. Przeoczenie instrukcji dotyczących sposobu wymiany igieł w nakłuwaczach

Przygotowanie do zabiegów (1) Celem działań przygotowujących do zabiegu operacyjnego jest: Sprawdzenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Wprowadzenie działań zapobiegawczych, które zapewnią maksymalne bezpieczeństwo podczas zabiegu lub badania diagnostycznego. Zasady dotyczące zabiegów chirurgicznych: Planowane zabiegi chirurgiczne powinny być wykonywane wtedy, gdy cukrzyca jest dobrze kontrolowana. Zabiegi operacyjne powinny być wykonywane tylko w ośrodkach, w których jest możliwość stałej konsultacji diabetologa.

Przygotowanie do zabiegów (2) Niezbędne badania laboratoryjne, które chory powinien wykonać przed zgłoszeniem się do szpitala: Dobowy profil glikemii (7 oznaczeń w ciągu doby, w tym w godz. 2.00-4.00 w nocy) Morfologia krwi obwodowej i liczba płytek krwi Stężenie w surowicy krwi kreatyniny, elektrolitów, białka całkowitego, aktywność aminotransferaz Równowaga kwasowo-zasadowa (gazometria) krwi Badanie ogólne moczu Ocena dna oka Badanie EKG spoczynkowe Badanie RTG klatki piersiowej Niezbędne badania laboratoryjne, które chory powinien wykonać przed zgłoszeniem się do szpitala: Dobowy profil glikemii (7 oznaczeń w ciągu doby, w tym w godz. 2.00-4.00 w nocy). Morfologia krwi obwodowej i liczba płytek krwi. Stężenie w surowicy krwi kreatyniny, elektrolitów, białka całkowitego, aktywność aminotransferaz. Równowaga kwasowo-zasadowa (gazometria) krwi. Badanie ogólne moczu. Ocena dna oka. Badanie EKG spoczynkowe. Badanie RTG klatki piersiowej.

Przygotowanie do zabiegów (3) Dokumenty i inne rzeczy niezbędne, które należy mieć ze sobą przy zgłoszeniu się do szpitala: Wyniki badań laboratoryjnych, glukometr, paski testowe, sprzęt do podawania insuliny, dzienniczek samokontroli Leki stosowane przewlekle Nie zabierać ze sobą: Dokumenty i inne rzeczy niezbędne przy zgłoszeniu się do szpitala: Wyniki badań laboratoryjnych, glukometr, sprzęt do podawania insuliny, dzienniczek samokontroli. Leki stosowane przewlekle. Piżama, kapcie, przybory toaletowe. Nie zabierać ze sobą: Biżuterii. Drogich zegarków i innych cennych przedmiotów. Zmyć lakier z paznokci.

Przygotowanie do zabiegów (4) Przygotowanie farmakologiczne zależy od typu cukrzycy i dotychczas stosowanego leczenia, rodzaju zabiegu i stopnia wyrównania metabolicznego. Zawsze należy przestrzegać następujących zasad: Nie przyjmować stałych pokarmów od północy Płyny można przyjmować do czterech godzin przed zabiegiem (ale po uzgodnieniu z anestezjologiem) Co godzinę wykonywać pomiar poziomu cukru przy użyciu glukometru Tak zwane małe zabiegi operacyjne (ekstrakcje zębów, nacięcie ropnia, zdjęcie paznokcia itp.) prowadzone w znieczuleniu miejscowym nie wymagają zmiany dotychczasowej terapii. Przygotowanie farmakologiczne zależy od typu cukrzycy i dotychczas stosowanego leczenia, rodzaju zabiegu i stopnia wyrównania metabolicznego. Zawsze należy przestrzegać następujących zasad: Nie przyjmować stałych pokarmów od północy. Płyny można przyjmować do czterech godzin przed zabiegiem (ale po uzgodnieniu z anestezjologiem). Co godzinę wykonywać pomiar poziomu cukru przy użyciu glukometru. Tak zwane małe zabiegi operacyjne (ekstrakcje zębów, nacięcie ropnia, zdjęcie paznokcia itp.) prowadzone w znieczuleniu miejscowym nie wymagają zmiany dotychczasowej terapii.

Zindywidualizowane podejście do pacjenta Zindywidualizowane podejście do pacjenta ma na celu: Uwzględnienie jego sytuacji psychospołecznej Rozwijanie motywacji do optymalnego postępowania Unikanie straszenia pacjenta konsekwencjami nieprawidłowego stosowania się do zaleceń lekarskich Stosowanie optymalnej edukacji opartej na diagnozie psychologicznej Istotnym warunkiem skuteczności terapii jest spójna postawa całego zespołu terapeutycznego oraz skuteczna komunikacja pomiędzy pacjentem a lekarzem prowadzącym i pielęgniarką Pacjenci identyfikują trzy główne postacie w procesie terapeutycznym. Pierwszą i najważniejszą jest oczywiście lekarz, który prowadzi pacjenta. Pomocniczą rolę odgrywają pielęgniarki, które przez bliższy i częstszy kontakt z pacjentem powinny się odznaczać szczególnymi zdolnościami nawiązywania kontaktów interpersonalnych. Ich stosunek do pacjentów determinuje bowiem częstokroć poziom satysfakcji z leczenia, zwłaszcza szpitalnego. Pielęgniarki powinny się odznaczać empatią oraz zdolnościami nawiązywania więzi interpersonalnych. Pacjent chce mieć w nich osoby życzliwe, bliskie, przyjazne, którym można zaufać. Docenia umiejętność motywowania do wysiłku, by nie był tylko biernym uczestnikiem, ale współdziałał w leczeniu. Wśród najwyżej ocenianych motywacji zawodowych pielęgniarek znalazły się: szacunek dla każdego chorego jako człowieka, jego godności, współczucie dla jego sytuacji życiowej oraz chęć niesienia pomocy. Praca pielęgniarki jest wysoko oceniana przez pacjentów. Z badań przeprowadzonych przez Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia wynika, że wszystkie aspekty oceny pielęgniarek oscylują wokół 90% ocen pozytywnych. Dla pacjentów najważniejsze są zarówno życzliwość i odpowiednie podejście do pacjenta, jak i zawodowe umiejętności, czyli sprawność w wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych. Ważna okazała się również dostępność pielęgniarki.

Edukacja chorych z cukrzycą Najistotniejszym elementem samokontroli jest motywacja. Siła motywacji danej osoby do określonego sposobu leczenia zależy od: Oczekiwania – jeśli to zrobię, to jaki to przyniesie dla mnie wynik? Wartości – czy wynik, który osiągnę, wart jest mojego wysiłku? Przewidywań dotyczących wysiłku i efektywności – jakie mam szanse uzyskania wyniku, który będzie dla mnie opłacalny? Cukrzyca bardziej niż większość chorób, wymaga włączenia w proces terapeutyczny pacjenta. Tylko od jego codziennych starań zależy jej wyrównanie, a tym samym ryzyko rozwoju powikłań. Rolą lekarzy i pielęgniarek jest więc przede wszystkim właściwa edukacja chorego. Niezwykle istotne jest, by chory zrozumiał na czym polega jego choroba, by wiedział dlaczego i po co musi wziąć za nią odpowiedzialność. Trzeba nauczyć go radzenia sobie w różnych sytuacjach życia codziennego wpływających na przebieg cukrzycy. Podstawą jest tutaj samokontrola.

Dekalog pielęgniarki oczami pacjenta Wysłuchaj mnie Zapytaj o moje zdrowie Patrz zawsze na mnie, a nie na moją chorobę, nie lekceważ moich skarg Mów do mnie, a nie przy mnie Zachowaj dyskrecję Nie każ mi czekać na siebie Nie mów mi, co mam robić, zanim nie powiesz, jak mam to robić Informuj mnie zawsze Pamiętaj, kim byłem Pozwól mi doznać i przeżyć ciepło Twojej opieki Cechy charakteru pielęgniarki mają decydujące znaczenie dla osiągnięcia satysfakcji z opieki medycznej przez chorych i ich rodziny. Serdeczność, życzliwość w stosunku do chorego oraz umiejętność nawiązania bezpośredniego kontaktu mają tu szczególnie duże znaczenie. Takie indywidualne podejście do każdego pacjenta sprzyja wytworzeniu klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa chorych i ich rodzin, pozytywnie wpływając na proces leczniczy. Stymulowanie pacjenta do podjęcia wysiłków zmierzających do aktywnego uczestnictwa w procesie leczniczym również rzutuje na ocenę pracy pielęgniarki. Chorzy są zadowoleni, gdy daje się im możliwość planowania opieki nad sobą. Pielęgniarki nie tylko powinny współdziałać wraz z pacjentami na rzecz poprawy ich sytuacji zdrowotnej, ale również informować na bieżąco o wszelkich postępach w leczeniu. Brak takich informacji wywołuje poczucie niepewności, co niekorzystnie odbija się na całym procesie terapeutycznym. Pielęgniarki powinny odznaczać się empatią oraz zdolnościami nawiązywania więzi interpersonalnych. Pacjent chce mieć w nich osoby życzliwe, bliskie, przyjazne, jednym słowem takie, którym może zaufać. Chory docenia umiejętność motywowania go do wysiłku, by nie był tylko biernym uczestnikiem, ale współdziałał w leczeniu.

59 Bliżej cukrzycy Program szkoleń dla pielęgniarek POZ © 2012 Abbott © 2010 Abbott 59