Konstytucja 3-go maja

Konstytucja 3 Maja – uchwalona została 3 maja 1791 roku Konstytucja 3 Maja – uchwalona została 3 maja 1791 roku.  Konstytucja 3 Maja regulowała prawo Rzeczpospolitej Obojga Narodów, wprowadzając ład do zanarchizowanych rządów magnaterii i szlachty. Autorami Konstytucji 3 Maja byli: -Król Stanisław August Poniatowski,  -Ignacy Potocki  -Hugo Kołłątaj Nie obeszło się bez przeszkód podczas uchwalania Konstytucji. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego wielu posłów, pracujących na zlecenie państw ościennych (Rosji, Prus czy Austrii) , sprzeciwiało się powołaniu ustawy zasadniczej. Okazja nadarzyła się 3 Maja 1791 roku, wówczas wielu przeciwników konstytucji nie powróciło jeszcze z Wielkanocnego urlopu. Po siedmiogodzinnych obradach Sejm zatwierdził konstytucję, a król Stanisław August Poniatowski ją podpisał.  Twórcy Konstytucji 3 Maja określili ją jako „ostatnią wolę i testament gasnącej Ojczyzny”.

Rzeczpospolita w latach 1789–1792, po zrzuceniu protektoratu Rosji

Zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie, rysunek Jana Piotra Norblina

Król Stanisław August Poniatowski, jeden z autorów Konstytucji 3 maja

Ignacy Potocki, wniósł wielki wkład w redakcję ostatecznego kształtu Konstytucji 3 maja

Adam Stanisław Krasiński (biskup kamieniecki), jeden z twórców Konstytucji 3 maja

Przyczyny UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3-GO MAJA - Okupacja Rzeczypospolitej przez wojska rosyjskie - Narzucenie przez Katarzynę II na króla Rzeczypospolitej własnej osoby Stanisława Poniatowskiego - Jawna kolaboracja części elit w tym dworu królewskiego z okupantem - Porwanie i wywiezienie do Rosji przez ambasadora Moskwy przy współudziale króla Poniatowskiego, senatorów Rzeczypospolitej na sejmie 1767 roku - Obawa kół patriotycznych przed całkowitym podporządkowaniem ojczyzny wschodniemu sąsiadowi - Chęć utrzymania unii polsko – saskiej wyrażana przez część magnaterii, widzącą w tym tak własne korzyści jak i wsparcie przeciw zakusom Rosji i Prus - Ośmiesznie przez Rosjan uczestników konfederacji Radomskiej - Oburzenie jakie wśród kręgów katolickich wywołała ingerencja w sprawy religijne

Kopia Konstytucji 3 maja eksponowana w Sali Senatorskiej

Najbardziej znana – należąca do zbiorów Muzeum Czartoryskich w Krakowie – to laska marszałka Sejmu Czteroletniego Stanisława Małachowskiego. Znajduje się na niej napis: „Laska, którą Stanisław Małachowski na Sejmie pamiętnym Konstytucyja 3 maja piastował od roku 1788 do 1792”. bardzo prosta, zupełnie pozbawiona ozdób, w przeciwieństwie do innych symbolicznie trzymanych w rękach oznak władzy: bereł, buław, pastorałów.

Przyjęcie konstytucji Zwolennicy Konstytucji, w obawie przed groźbą użycia siły przez stronnictwo moskiewskie, przyśpieszyli termin obrad nad dokumentem o dwa dni (planowanym terminem był 5 maja 1791) korzystając z faktu, że główni oponenci nie powrócili jeszcze z wielkanocnej przerwy świątecznej. Nie ogłoszono daty rozpoczęcia sesji, tylko imiennie wezwano zwolenników reformy na posiedzenie 3 maja. Wieczorem 2 maja odbyło się w Pałacu Radziwiłłowskim zebranie, na którym odczytano projekt konstytucji. W nocy z 2 na 3 maja w domu marszałka Małachowskiego podpisano „Assekuracyę” o treści W szczerej chęci ratunku ojczyzny, w okropnych na Rzeczpospolitą okolicznościach, projekt pod tytułem Ustawa Rządu w ręku j. w. marszałka sejmowego i konfederacji koronnej złożony do jak najdzielniejszego popierania przyjmujemy, zaręczając to nasze przedsięwzięcie hasłem miłości ojczyzny i słowem honoru, co dla większej wiary podpisami naszymi stwierdzamy. Podpisy złożył Małachowski oraz 83 senatorów i posłów. Obrady sejmowe i przyjęcie Konstytucji odbyły się w warunkach zamachu stanu. Miejsce obrad, Zamek Królewski w Warszawie, był strzeżony przez Gwardię Królewską i oddziały wojskowe pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, który wraz z grupą oficerów znalazł się w izbie zamkowej w pobliżu tronu. Na Zamek przybyło 182 posłów i senatorów (na ogólną liczbę ok. 500), z których 72 było przeciwnikami projektu Konstytucji.

Najważniejsze postanowienia konstytucji 3-go maja: -zniesienie wolnej elekcji -zniesienie liberum veto -ograniczono rolę senatu -ograniczono odrębność Korony i wielkiego Księstwa Litewskiego -uznano chłopów za część narodu -w Polsce panowała religia katolicka -gwarancja tolerancji religijnej -pozbawienie szlachty prawa najwyższej zwierzchności nad poddanymi  -wprowadzono dziedziczność tronu -wprowadzono trójpodział władzy

Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku

Jedynie tzw. „sejm skonfederowany” był wolny od liberum veto Jedynie tzw. „sejm skonfederowany” był wolny od liberum veto. Sejm Czteroletni (zwany też Sejmem Wielkim), który przyjął Konstytucję Trzeciego Maja, był właśnie takim sejmem i tylko to pozwoliło na przyjęcie radykalnych, jak na ówczesne czasy, reform.

TRÓJPODZIAŁ WŁADZY

WŁADZA USTAWODAWCZA Sejm nadal składał się z dwóch izb senatu i izby poselskiej, jednak rolę pierwszej z nich znacznie ograniczono (w związku z ograniczeniem wpływu magnatów na sprawy państwa), odebrano jej inicjatywę ustawodawczą. W senacie miało zasiadać 132 wojewodów, kasztelanów, biskupi diecezjalni i ministrowie. Miał on prawo weta zawieszającego. W izbie poselskiej miało zasiadać 204 posłów wybieranych przez sejmiki ziemskie. Prawo wyboru miała wyłącznie szlachta – posesjonaci. Rola polityczna szlachty - gołoty, która często wykorzystywana była przez oligarchów do prywatnych, została przez to ograniczona. Obok posłów w skład izby niższej wchodziło 24 plenipotentów, czyli przedstawicieli miast, którzy jednak mieli prawo głosu w sprawach dotyczących miast i mieszczan. Izba poselska miała się zbierać co 2 lata, a więc był organem kadencyjnym, sejm miał być "zawsze gotowy" - w każdej chwili mógł zostać zwołany na sesję nadzwyczajną. Co 25 lat miał być zwoływany sejm konstytucyjny i tylko on miał prawo zmieniać prawa fundamentalne.

WŁADZA WYKONAWCZA Był to król wraz ze Strażą Praw, w skład której wchodzili: prymas, pięciu ministrów, pełnoletni następca tronu bez prawa głosu i marszałek sejmu. Straż praw kierowała administracją, podlegały jej komisje(policji, spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu). Król przewodniczący Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem. Ministrowie mieli obowiązek podpisywania każdego rozporządzenia własnoręcznie pod kontrolą sejmu.

Władza sądownicza Sądownictwo zostało usprawnione. Ministrowie i wyżsi urzędnicy odpowiadali przed specjalnym sądem sejmowym. Sadownictwo szlacheckie zostało poddane sądowi ziemiańskiemu. Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie Izby zostały podzielone na : Izbę Poselską i Izbę Senatorską. Izba Poselska jako wyobrażenie i skład wszechwładzctwa narodowego, została świątynią prawodastwa. Prawa ogólne czyli konstytucyjne, cywilne, kryminalne i do ustanowienia wieczystych podatków musiały być najpierw decyzji. Izba Poselska miała pierwszeństwo do wprowadzenia uchwał sejmowych, stopnia monety, zaciągania długu publicznego, nobilitacji i innych nagród przypadkowych, rozkładu wydatków publicznych, ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojen i pokojów. Izba Senatorska złożona była z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod władzą króla, który miał prawo raz powiedzieć Votum. Obowiązkami Izby Senatorskiej są m.in. -powinna senatowi natychmiast przesłać każde prawo po przejściu w Izbie Poselskiej -nadawała nowemu prawu świętość.

Konstytucja 3 Maja znosiła takie „narzędzia władzy szlacheckiej” jak liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany oraz ograniczała prawa sejmików ziemskich.  W dniu ustanowienia Konstytucji 3 Maja przestaje istnieć Rzeczpospolita Obojga Narodów a w jej miejsce zostaje powołana Rzeczpospolita Polska.  Zniesiona zostaje też wolna elekcja, która w wieku XVIII w ogóle się nie sprawdziła, jej miejsce zastępuje władza dziedziczna, którą po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miał przejąć władca z dynastii Wettynów.  Aby czuwać nad bezpieczeństwem wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy, oraz ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa – gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatku.  Katolicyzm został uznany za religię panującą, jednocześnie zapewniono swobodę wyznań, choć apostazja wciąż była uznawana za przestępstwo.  Aby Konstytucja była zawsze aktualna co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny, który miałby prawo zmienić zapisy w konstytucji.

Oryginalny manuskryPT Konstytucji 3 Maja

SKUTKI UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3-GO MAJA - Klęska w wojnie barskiej, oznaczała dalsze podporządkowanie kraju obcym mocarstwom, emigrację część elementów patriotycznych, a także I Rozbiór kraju - Skutkiem pozytywnym był wzrost nastrojów patriotycznych w społeczeństwie i przekonanie o konieczności zreformowania armii i skarbu jeśli się nie chce przegrać kolejnej wojny

Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie), wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja formalnie zniosła praktycznie nieużywane od 27 lat (od wprowadzenia w 1764 roku skonfederowanej organizacji pracy sejmu) liberum veto. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.

Wojna polsko-rosyjska 1792 roku, zwana także wojną w obronie Konstytucji 3 maja – starcie wojsk Rzeczypospolitej z wojskami rosyjskimi, występującymi dla wsparcia konfederacji targowickiej w celu obalenia ustroju wprowadzonego przez konstytucję 3 maja1791 roku.

Po bitwie pod Zieleńcami, Kościuszko wraz z ks Po bitwie pod Zieleńcami, Kościuszko wraz z ks. Józefem odbierają defiladę wojsk polskich z jeńcami, po pobiciu wojsk rosyjskich, obraz Wojciecha Kossaka

Krzyż Orderu Virtuti Militari 1792 Krzyż Orderu Virtuti Militari 1792. Król Polski Stanisław August Poniatowski, twórca Orderu Virtuti Militari, później pod naciskiem posła rosyjskiego dla złagodzenia gniewu Katarzyny II, surowo zabronił noszenia orderu i zażądał jego zwrotu, pod groźbą najsurowszych kar kryminalnych

Obalenie Konstytucji 3 Maja i Konfederacja Targowicka Konstytucja 3 Maja przetrwała czternaście miesięcy, prawa jego wprowadzała do zdemoralizowanej przez przywileje Rzeczpospolitej, były nie do zaakceptowania przez warstwę magnacką. To oni obok szlachty zagrodowej stracili najwięcej. Z dniem kiedy tzw gołota, została odsunięta od władzy państwowej, magnateria często na zlecenie agentów pruskich czy rosyjskich nie mogła kupczyć ustawami, czy zgłaszać liberum veto ustami przekupionych posłów. W dniu 27 kwietnia  1792 roku w Petersburgu zawiązała się konfederacja później nazwana targowicką. Należeli do niej Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski. Na ich „prośbę” połączone siły targowiczan 20 tysięcy i   armii rosyjskiej w liczbie 97 tysięcy wkroczyły do Polski.  Król zdołał wystawić tylko 37 tysięczną armię składającą się z rekrutów. Mimo kilku wygrany bitew , kiedy wojska rosyjskie dotarły pod Warszawę, król zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan. Armia polska poszła w rozsypkę a sen o wolności umarł na kolejny wiek.

Wykorzystując kapitulację Stanisława Augusta Poniatowskiego po wojnie polsko-rosyjskiej w roku 1792 i przejęcie rządów w Polsce przez targowiczan, 25 października 1792 król pruski Fryderyk Wilhelm II zażądał wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus. Miała być ona ekwiwalentem za niepowodzenia armii pruskich w wojnie przeciwko rewolucyjnej Francji, prowadzonej w koalicji absolutystycznych monarchii europejskich. Żądanie to warunkował groźbą wycofania się Prus z koalicji antyfrancuskiej, ale wnet przekształciło się ono w propozycję II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy.

Święto Narodowe Konstytucji 3 Maja Święto Konstytucji 3 Maja obchodzono do ostatniego rozbioru. Świętowanie 3 Maja było zakazane we wszystkich zaborach, dopiero po I WŚ kiedy Polska odzyskała niepodległość Święto Konstytucji 3 Maja zostało wznowione. Podczas II WŚ w czasie okupacji niemieckiej i radzieckiej Święto zostało zdelegalizowane. Dopiero w 1981 roku władza ludowa zezwoliła na obchody 3-majowe. Od 1989 roku Święto Konstytucji 3 Maja – znów jest świętem narodowym a od 2007 roku obchodzone jest również na Litwie.   

Bibliografia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_maj a#Przyj.C4.99cie_konstytucji http://www.polskatradycja.pl/historia- polski/wydarzenia/konstytucja-3-maja.html http://historia-polski.klp.pl/a-6221-2.html

Przygotowała aleksandra zarzycka klasa 3d