Grzegorz Górniewicz UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO KRYZYS FINANSÓW PUBLICZNYCH W KRAJACH GRUPY PIIGS [Public Finances Crisis in the Coutries of PIIGS Group]  

GENEZA KRYZYSU Załamanie się rynku kredytów hipotecznych, wywołane tzw. pęknięciem bańki spekulacyjnej na rynku nieruchomości, w Stanach Zjednoczonych w sierpniu 2007 roku zapoczątkowało światowy kryzys gospodarczy. Powszechnie oceniany jest on jako największa recesja od czasów Wielkiego Kryzysu z lat 1929-33. Za symboliczną datę rozpoczęcia kryzysu przyjmuje się na ogół początek września 2008 roku. Wówczas upadł istniejący 158 lat bank inwestycyjny Lehman Brothers.

PIGS P – Portugal I – Ireland G - Greece S - Spain PIIGS I - Italy PIIGGS G – Great Britain

Stopy wzrostu PKB w krajach PIIGS w latach 2000 – 2010 (w %) 02 03 04 05 06 07 08 09 10 Grecja 4,5 4,2 3,4 5,9 4,4 2,3 5,2 4,3 1,0 -2,0 -4,5 Irlan-dia 9,7 5,7 6,5 4,6 6,0 5,3 5,6 -3,5 -7,6 -1,0 Hiszpania 5,0 3,6 2,7 3,1 3,3 4,0 0,9 -3,7 -0,1 Portu-galia 3,9 2,0 0,7 -0,9 1,6 0,8 1,4 2,4 0,0 -2,5 Wło-chy 3,7 1,8 0,5 1,5 -1,3 -5,3 1,3

Ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku DŁUG PUBLICZNY W literaturze przedmiotu można znaleźć liczne definicje długu publicznego (public lub government, lub national debt), nazywanego też narodowym lub państwowym. Według najkrótszych, podręcznikowych definicji dług publiczny to finansowe zobowiązania władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek. Inne źródła podają, iż są to wszystkie zobowiązania zaciągnięte przez Skarb Państwa, państwowe fundusze celowe mające osobowość prawną oraz przez gminy. Traktat z Maastricht Ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku

Dług publiczny Grecji (w mld euro)

Dług publiczny Irlandii (w mld euro)

Dług publiczny Portugalii (w mld euro)

Dług publiczny Hiszpanii (w mld euro)

Dług publiczny Włoch (w mld euro)

Rok Grecja Hiszpania Irlandia Portugalia Włochy 1995 108,7 63,9 81,8 64,3 124,3 2000 106,2 61,2 38,4 53,3 111,2 2005 107,4 43,2 27,6 106,4 2006 106,1 43,1 27,0 64,5 106,5 2007 105,8 40,2 23,9 67,0 103,5 2008 110,7 39,5 66,4 2009 127,1 53 64,0 76,8 115,8 2010 142,8 68,1 81 91 118,4 2011 157,7 70 112,0 101,7 120,3

GRECJA Zimą 2009-2010 roku nastąpił gwałtowny wzrost problemów finansowych Grecji. Ujawnienie oszustw i manipulacji statystycznych, nazywanych niekiedy kreatywną księgowością. Rząd grecki próbował ratować sytuację cięciami wydatków. Mimo, iż były one niewystarczające to i tak zdenerwowały przyzwyczajonych do wysokich świadczeń socjalnych Greków. Rozruchy sprawiły, że świat z przerażeniem zaczął odkrywać prawdziwe oblicze kryzysu zadłużenia. Na początku maja 2010 roku szefowie państw strefy euro i MFW ostatecznie zatwierdzili pakiet pomocy dla Grecji w wysokości 110 mld euro do 2012 roku. Ceną za wsparcie były drastyczne reformy budżetowe.

GRECJA Podczas szczytu strefy euro w Brukseli (pierwsza połowa marca 2011 roku) zostały złagodzone warunki antykryzysowej pożyczki dla Grecji. Kraj ten dostał cztery lata więcej na spłatę 100 mld euro oraz obniżenie oprocentowania o 1 punkt. Jednak strefa euro postawiła dodatkowy warunek: oprócz poprzednich obietnic reform strukturalnych i oszczędności w budżecie Grecja musi wystawić na sprzedaż majątek narodowy o wartości 50 mld euro. Mimo powyższych działań MFW był przekonany, że Grecja nie będzie wstanie sprostać spłatom pożyczek i najdalej w 2012 roku ogłosi bankructwo. Zdaniem Funduszu podobnie oceniała wypłacalność Grecji większość przywódców krajów Unii Europejskiej (oprócz Francji, która obawiała się, że niewypłacalność Aten wywoła panikę w strefie euro). W połowie kwietnia 2011 roku rentowność greckich obligacji przekroczyła astronomiczny poziom 13,5%.

GRECJA W maju 2011 roku największe wierzytelności należały do: Europejskiego Banku Centralnego (70 mld euro) banków francuskich (60 mld euro) banków niemieckich (42 mld euro) MFW (30 mld euro)

12 lutego 2012 roku greccy parlamentarzyści uchwalili program oszczędnościowy w zamian za kolejną pomoc w wysokości 130 mld euro. zmniejszenie zatrudnienia w sektorze publicznym o 150 tys. osób, zamrożenie pensji w sektorze publicznym, zmniejszenie płacy minimalnej o 20% (z 751 euro do 600 euro miesięcznie), ograniczenia dodatków płacowych, świadczeń emerytalnych i zasiłków dla bezrobotnych. Do 2015 roku program ten ma przynieść 14 mld euro oszczędności, z czego 3,1 mld euro w tym roku.

Drugi pakiet pomocowy dla Grecji Po miesiącach przygotowań i dwunastu godzinach negocjacji nad ranem 21 lutego 2012 roku ministrowie finansów krajów strefy euro uzgodnili przyznanie drugiego pakietu pomocowego dla Grecji w wysokości 130 mld euro. Dodatkowo prywatni wierzyciele (głównie banki) zredukują o 53,5% wartość greckich obligacji. W sumie Grecja ma dzięki temu zmniejszyć długu publiczny w 2020 roku do 121% PKB. A. Słojewska, Między bankructwem a recesją, „Rzeczpospolita” 2012, nr 44, s. A8. SKUTKI: - porozumienie zamyka drzwi do niekontrolowanego bankructwa; - w pakiecie dla Grecji nie ma prawdziwej pomocy gospodarczej. Przekazywane sumy mają być przeznaczane na spłatę zadłużenia wobec zagranicznych wierzycieli; - wprowadzone cięcia oznaczają dla Grecji wieloletnie zmagania się z recesją i bezrobociem.

IRLANDIA Od końca lat osiemdziesiątych Irlandia rozwijała się najszybciej spośród państw Unii Europejskiej. Na początku XXI w. rozwój gospodarczy Irlandii opierał się głównie na budownictwie. Dla Irlandczyków był to okres prawdziwej prosperity. Jednak, gdy popyt na nieruchomości się załamał (spadek cen o ok. 50%), rząd w Dublinie musiał ratować przed bankructwem sektor bankowy, obciążony nietrafionymi kredytami dla deweloperów. Na zastrzyki kapitałowe dla instytucji finansowych przeznaczył wówczas równowartość 4% PKB, co odbiło się na kondycji finansów publicznych. Katastrofy fiskalnej dopełnił wzrost stopy bezrobocia do 12,5 (w grudniu 2009 r.), co uszczupliło wpływy podatkowe, zwiększając jednocześnie wydatki na świadczenia społeczne. Po wielu latach nadwyżek w 2008 r. Irlandia odnotowała ponad 7% deficyt budżetowy. Rok później powiększył się on do około 12,5%.

IRLANDIA W połączeniu z załamaniem produkcji przemysłowej, rosnącą stopą bezrobocia i spadkiem wydatków sektora prywatnego cięcia budżetowe przyczyniły się do tąpnięcia irlandzkiego PKB o 3% w 2008 i około 7% w 2009 r. Od początku kryzysu gospodarka celtyckiego tygrysa zmniejszyła się zatem o ponad 10%. W kolejnych miesiącach sytuacja finansowa Irlandii nadal układała się niekorzystnie. Na początku września 2010 roku po raz pierwszy rząd tego kraju przyznał, że nie powiodła się próba ratowania Anglo Irish Bank. Ostatecznie Irlandia otrzymała pożyczkę od Unii Europejskiej i MFW w wysokości 85 mld euro. 24 listopada premier Brian Cowen przedstawił czteroletni plan oszczędnościowy, który zakładał redukcję wydatków państwa o 10 mld euro i wzrost dochodów z tytułu podatków o 5 mld euro .

PORTUGALIA W Portugalii rząd premiera Jose Socratesa rozpoczął oszczędności od siebie i zmniejszył zarobki urzędników państwowych i parlamentarzystów o 5%, a także zamroził je na trzy lata. Ponadto drastycznie obniżono wydatki na cele społeczne. Oprócz redukcji wydatków rząd Portugalii wprowadził dodatkowe podatki od dochodów osobistych sięgające 1,5%. Od 2011 wzrósł o 1% podatek VAT (do 21%), a duże przedsiębiorstwa zapłacą nowy podatek w wysokości 2,5% zysku. Na początku kwietnia 2011 roku Portugalia nie wytrzymała jednak narastających problemów gospodarczych i zdymisjonowany premier poprosił Unię Europejską o pomoc finansową. Rząd nie był dłużej w stanie refinansować swojego długu na rynku: rentowność dziesięcioletnich i pięcioletnich obligacji sięgnęła odpowiednio 9,7 i 8,6%.

HISZPANIA Do niedawna Hiszpania uznawana była za kraj dynamicznie się rozwijający. Dobrą koniunkturę zawdzięczała przede wszystkim boomowi na rynku nieruchomości. Załamanie nastąpiło już w październiku 2008 roku. Sprzedaż kredytów hipotecznych spadła wówczas o 44%. Dodatkowo pojawiło się b. wysokie bezrobocie (23%). Innym problemem hiszpańskiej gospodarki jest zadłużenie sektora prywatnego (gospodarstw domowych i firm).

ITALIA Będąca trzecią w strefie euro co do wielkości PKB gospodarka włoska rozwijała się w ostatnich latach wolniej niż prognozowano. Według prezesa banku centralnego Mario Draghi Włochy są mało konkurencyjne z uwagi na złe prawo pracy, oparcie gospodarki na małych firmach, które nie są w stanie konkurować na globalnym rynku. Generalnie jednak sytuacja Włoch na tle pozostałych krajów grupy PIIGS prezentowała się stosunkowo pozytywnie. Pod koniec maja 2011 roku rząd bez problemu sprzedał obligacje za 8,285 mld euro. Ich rentowność była relatywnie niska. Atutem Włoch jest fakt, że aż 57% długu publicznego przypada na krajowych wierzycieli. Takiego wskaźnika nie posiadał wówczas żaden inny kraj UE

Działania krajów PIIGS, dotyczące poprawy sytuacji w finansach publicznych Wyszczególnienie Grecja Irland. Portugal. Hiszp. Włochy Redukcja zatrudnienia i płac w sektorze publicznym   X Obniżki emerytur Podnoszenie wieku emerytalnego Zmniejszenie wydatków na opiekę społeczną Reforma rynku pracy Podwyżka podatku VAT Podwyżka innych podatków

WNIOSKI KOŃCOWE Unia Europejska w obawie o stabilność własnej waluty narzuciła Grecji, Irlandii i Portugalii. programy stymulacyjne. Pomogły one w krótkim okresie uniknąć jeszcze głębszego załamania finansowego w tych krajach. Natomiast w dłuższej perspektywie okażą się one istotnym obciążeniem dla ich gospodarek. Badania ukazują, iż wysoki poziom zadłużenia (powyżej 90% w relacji do PKB) negatywnie oddziałuje na wzrost gospodarczy. Wszystkie kraje grupy PIIGS dokonały w drugiej połowie 2010 roku i w 2011 roku znaczących ograniczeń po stronie wydatków budżetowych. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy okażą się one wystarczające, gdyż pomimo ich wprowadzenia w życie dług nadal wzrasta na skutek ogólnoświatowej recesji. Prognozy przedstawia wykres.

Prognozy dotyczące zmian PKB w krajach PIIGS w 2012 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej.

Roczna nadwyżka sektora finansów publ Roczna nadwyżka sektora finansów publ. potrzebna, żeby do końca 2015 roku obniżyć dług publiczny do poziomu z 2007 roku (w % PKB)

Dziękuję!

Polski dług publiczny w latach 2000-2010 (w mld PLN)

Relacja długu publicznego (general goverment) do PKB (w %)