Marek Garbicz, Edward Golachowski Elementarne modele makroekonomiczne Oficyna Wydawnicza SGH Warszawa 2012 Rok akad / 2017 Literatura Edward Golachowski Katedra Teorii Systemów Ekonomicznych Kolegium Ekonomiczno-Społeczne ul. Wiśniowa 41, pok. 81 tel Notatki do przedmiotu MAKROEKONOMIA II 1

2 Niniejsze „Notatki...” mają pomóc w opanowaniu przedmiotu MAKROEKONOMIA II dzięki umożliwieniu koncentracji podczas wykładów na słuchaniu i myśleniu ( a nie na notowaniu ) oraz dzięki ułatwieniu samodzielnego powtarzania materiału. „Notatki...” są wyciągiem z wykładów, zawierają głównie definicje, formuły oraz analizy automatycznego równoważenia gospodarki rynkowej i jej reakcji na politykę ekonomiczną. Zastosowana w „Notatkach...” animacja ułatwia zrozumienie omawianych zagadnień - jak na wykładach, szkice graficzne powstają stopniowo i równie stopniowo są komentowane. W „Notatkach”... są też przedstawione przykładowe pytania egzaminacyjne.

3 Tytuły wykładów ( autorskie ujęcie przedmiotu ) 1. Modele sektorowe 2. Modelowanie typu IS - LM 3. Model rynku towarowego i rynku pieniężnego 4. Analiza gospodarki według n modelu IS - LM 5. Analiza warunków skutecz- ności polityki ekonomicznej 6. Rynek obrotów z zagranicą 8. Rynek pracy – część I 9. Rynek pracy – część II 10. Kompleksowy model n krótkookresowej równowagi n makroekonomicznej 11. Cykl koniunkturalny 12. Teorie wzrostu gospodarczego 7. Model gospodarki otwartej n - analizy

4 1. Wstęp do modelu prostego Schemat ruchu okrężnego wiąże trzy niezbędne w analizach makroekonomicznych kategorie : popyt – produkcja – dochód Popyt (AD) Produkcja (AS)Dochód (Y) Wniosek I : Y = AD = AS - produkcja / podaż podlega sprzedaży i tworzy dochody właścicieli firm czyli gospodarstw domowych. Ruch okrężny: - plany wydatkowania dochodów, tworzone przez ich właścicieli czyli gospodarstwa domowe, określają popyt ; - popyt zgłoszony do producentów wywołuje produkcję ; Wykład I – Modele sektorowe

W ruchu okrężnym są odroczenia ( opóźnienia reakcji ) typu A, B i C. Typ A – pomiędzy otrzymaniem dochodu a jego wydaniem Chodzi przede wszystkim o podział dochodu na popyt aktualny ( popyt konsumpcyjny C ) i popyt odroczony ( oszczędności S ). Suwerenne decyzje gospodarstw domowych o takim podziale dochodu wynikają z ich przezorności. Proporcje podziału zależą m.in. od wysokości dochodu ( np. prawa Engla ). Wniosek II : Y = C + S 5

6 Typ B – pomiędzy popytem a produkcją Chodzi o czas wytworzenia produkcji jako odpowiedzi na zgłoszony popyt konsumpcyjny oraz o zaspokojenie potrzeb produkcyjnych. Producenci określają podaż na cele konsumpcyjne C i na cele produkcyjne / inwestycyjne I. Wniosek III : AS = C + I Typ C – pomiędzy podażą a dochodem Chodzi o czas realizacji ( sprzedaży ) produkcji. Najczęściej zakłada się wysoką sprawność handlu i płatności, a więc minimalizację odroczenia typu C.

7 Z dotychczasowych wniosków : I. AD = AS = Y II. KY = C + S III. AS = C + I otrzymujemy rezultat dotyczący warunku równowagi. Jeśli Y = AS, to C + S = C + I gdzie C można zredukować i wynikiem jest : S = I lub I = S

8 Model dwusektorowy HF Y C B SI Model trzysektorowy ( rozszerzenie o sektor rządowy Rz ) HF TR Rz T G 2. Schematy

9 3. Funkcje w modelach Y d = C + S, Y = C + S, czyli Y d = C + S 3 sektory2 sektory 1. Dochód dyspozycyjny czyli Y d = Y – T + TR 2. Funkcja konsumpcji C = C + c Y d C = C + c (Y – T + TR) 3. Funkcja oszczędności S = Y – C czyli S = - C + s Y czyli S = - C + s (Y – T + TR) S = Y d – C

10 I = I ( dotyczy tylko prywatnych inwestycji ) 5. Funkcja popytu rządowego G = G 4. Funkcja inwestycji I = I - 6. Funkcja transferów - TR = TR 7. Funkcja podatków - T = t Y 2 sektory3 sektory

11 Przedstawione równania wyznaczają produkcję w stanie równowagi, tj. Y E 3 - sekt. Y E = c (C + I ) 1 1 – c (1- t) (C + I + G + c TR) Y E = 2 - sekt. Jeśli w gospodarce brak równowagi ( tj. Y i  Y E ), automatycznie uruchamiają się działania zmieniające produkcję - zgodnie z założeniem decyduje wielkość popytu.

12 4. Model czterosektorowy ( - rozszerzenie modelu trzysektorowego o sektor wymiany z zagranicą, tj. uwzględniamy otoczenie zewnętrzne Oz ; F Oz Import Eksport - z założenia tylko sektor F ma związki z Oz ) Specyficzna interpretacja badamy strumienie pieniężne (popytowe), a nie strumienie towarowe (podażowe) : tj. eksport to strumień obcego popytu płynący do naszych firm, import - strumień popytu naszych firm płynący za granicę.

13 Nowe funkcje w modelu : 8. Funkcja eksportu : Exp Y Exp = Exp ( z założenia eksport ma charakter autonomiczny ) - pozostała część importu ma charakter zmienny, zależy od wielkości produkcji Y ; - przyjmujemy tu pojęcie skłonności do importu ( m )  Imp  Y Niech m = - część importu ma charakter autonomiczny, 9. Funkcja importu : to Imp ; Wtedy import zmienny = m Y

14 Imp = Imp + m Y Ogółem funkcja importu : (autonomiczny plus zmienny) Imp + m Y Imp m Y Imp Y Dygresja : Rozszerzanie modelu o kolejne sektory prowadzi m.in. do coraz szerszego ujmowania popytu autonomicznego : - w modelu 2-sektorowym to autonomiczny popyt konsumpcyjny ( C ) i popyt inwestycyjny ( I ) ; - w modelu 3-sektorowym dochodzi autonomiczny popyt rządowy oraz konsumowana część transferów (cTR ); G - w modelu 4-sektorowym dochodzi autonomiczny popyt eksportowy ( ) i importowy ( ). ImpExp Różne rodzaje popytu autonomicznego mają wiele cech wspólnych, np. założoną stabilność w okresie krótkim. Dla uproszczenia rozważań i zapisu wygodnie jest posługiwać się kategorią „ogólny popyt autonomiczny”, oznaczoną symbolem. Mamy więc : A A III = C + I + G + cTR oraz A IV = C + I + G + cTR + Exp + Imp

15 Imp = Imp + m Y Ogółem funkcja importu : (autonomiczny plus zmienny) Imp + m Y Imp m Y Imp Y 10. Funkcja obrotów z zagranicą : X = Exp – Imp = Exp – Imp – m Y Exp Imp Y Exp, Imp Interpretacja ekonomiczna punktu E oraz obszarów A i B E B A

16 Jeżeli Y i  Y E czyli zgłoszony popyt jest mniejszy lub większy od produkcji, to zrównoważenie nastąpi dzięki zmianie produkcji - decyduje popyt. Produkcja w stanie równowagi : Y E = 1 1 – c ( 1 – t ) + m ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) Równowaga : gdy Y i = Y E Model 4-sektorowy, podobnie jak poprzednie, można wykorzystać do analiz automatycznego równoważenia gospodarki, a także do analiz polityki ekonomicznej.

17 5. Wykorzystanie modeli sektorowych a ) dostosowania automatyczne tj. obserwacja reakcji GR na odchylenia od równowagi ( ekonomia opisowa ) Metoda : graficzne ujęcie zależności produkcji od popytu według modelu 2- sektorowego, 3- sektorowego i 4- sektorowego.

18 Y AD oś pozioma : podaż AS ( produkcja ) lub dochód Y - oś pionowa : popyt AD - linia 45 0 : linia równowagi, tj. AD = Y

19 Y AD AD II = C + I= C + c Y d + IAD II - o nachyleniu funkcji AD II decyduje składnik cY d Model 2-sektorowy - popyt C jest autonomiczny, więc linia pozioma, I- podobnie popyt

20 Y AD AD II Y E II YiYi x E II W lewo od punktu E II popyt jest większy od podaży - produkcja rośnie ! Model 2-sektorowy równowaga w E II

21 Y AD AD II Y E II YiYi x E II W prawo od punktu E II popyt jest mniejszy od podaży - produkcja obniża się ! Model 2-sektorowy równowaga w E II

22 Y AD AD II Y E II E II Jeśli Y i  Y E, w gospodarce zostają uruchomione odpowiednie działania zmieniające produkcję - decyduje wielkość popytu ! Model 2-sektorowy równowaga w E II

23 Y AD AD II AD III Y E II AD III E III Y E III E II Model 3-sektorowy ( tzn. AD III równoległa do AD II, ale wyżej ) równowaga w E III = C + I + G Zał. : rząd zwiększa A o nowy popyt G Jeśli Y i  Y E, w gospodarce zostają uruchomione odpowiednie działania zmieniające produkcję - decyduje wielkość popytu !

24 Y AD AD II AD IV Y E II = C + I + G + X AD III AD IV Y E III E IV Y E IV E II E III Model 4-sektorowy Wzrost produkcji dzięki G oraz X tj. X = Exp - Imp podnosi linię AD IV, zaś mY zmienia kąt jej nachylenia równowaga w E IV Zał. : otwarcie gospodarki zwiększa A o nowy popyt X Jeśli Y i  Y E, w gospodarce zostają uruchomione odpowiednie działania zmieniające produkcję - decyduje wielkość popytu !

25 -na skłonność do konsumpcji c państwo nie ma wpływu bezpośredniego ( również na skłonność do oszczędzania s = 1 – c ) ; Mamy trzy grupy instrumentów rządowej polityki gospodarczej : - podatki, zamówienia rządowe, transfery. 1 1 – c (1- t) (C + I + G + c TR) Y E = c - na stopę podatkową t państwo ma wpływ decydujący, według formuły wzrost podatków zmniejsza mnożnik ; t (C + I + G + c TR) - na części składowe popytu autonomicznego A wpływ państwa jest zróżnicowany : - na C i I tylko pośredni ; - na G i TR bezpośredni ( sterowanie popytem ). b ) możliwości regulacji państwowej ( ekonomia normatywna ) 3 sektory A

26 Wszystkie możliwości regulacji, przedstawione w modelu 3-sektorowym, pozostają istotne też w modelu 4-sektorowym. Jakie są nowe możliwości, specyficzne dla tego modelu ? Y E = 1 1 – c ( 1 – t ) + m ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) 1 1 – c (1- t) (C + I + G + c TR) Y E = 1 1 – c ( 1 – t ) + m ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) IV III 4 sektory

27 - rząd jako właściciel firm sektora publicznego ma również pewien wpływ bezpośredni ; - Imp jest autonomiczny m = m t + m a ( ale zachęty i hamulce są możliwe ) ; m a to główny instrument regulacji ( złożony z wielu szczegółowych narzędzi ) -zależy od technologicznie koniecznej importochłonności m t ( stabilnej w okresie krótkim ) ; oraz od rządowych regulacji administracyjnych m a ( np. cła, nakazy i zakazy ). - import zmienny ( m Y ) uwarunkowany jest technologicznie i administracyjnie : ( firmy prywatne mogą jednak być przez rząd zachęcane lub zniechęcane ); - Exp jest autonomiczny

28 Podsumowanie - przegląd mnożników popytowych  : We wszystkich formułach produkcji w stanie równowagi ( tj. Y E II, Y E III i Y E IV ) występują mnożniki popytowe . Przypomnienie istoty ich działania : gdy rośnie dochód Y, konsumenci mogą zakupić więcej dóbr czyli rośnie popyt konsumpcyjny ; to wywołuje potrzebę zwiększenia produkcji czyli wzrost popytu na czynniki produkcji - rośnie popyt produkcyjny ; rośnie produkcja i jej sprzedaż, a więc rosną dochody, a to prowadzi do zwiększenia popytu, produkcji itd. Ostateczne produkcyjne skutki wzrostu dochodu są znacznie większe niż impuls początkowy ( zgodne z gasnącym postępem geometrycznym ) – nazywamy to efektami mnożnikowymi. Oczywiście oprócz takiego efektu pozytywnego jest też identyczne zjawisko negatywne dla produkcji – mnożnikowe obniżanie po obniżce dochodów.

29 -  IV =, tj. kolejne osłabienie efektu mnożnikowego o import ( tzn. ucieczkę części popytu za granicę ). 1 1 – c (1- t ) + m -  III =, tj. dalsze osłabienie efektu mnożnikowego 1 1 – c (1 – t) jako skutek konieczności płacenia podatków ; Y E = 1 1 – c ( 1 – t ) + m ( C + I + G + c TR + Exp - Imp ) -  II = =, tj. wpływ wzrostu dochodu na wzrost produkcji osłabiony jest przez oszczędzanie części dochodu; c 1 s Podsumowanie - przegląd mnożników popytowych  :

30 Pytania : 1. Wyznacz wielkość produkcji w stanie równowagi ( oblicz Y E ) wg modelu 2-sektorowego / 3-sektorowego / 4-sektorowego. 2. Przeprowadź analizę ( także graficzną ) dojścia gospodarki do równowagi z sytuacji, w której Y i Y E ) w modelu 2-sektorowym / 3-sektorowym / 4-sektorowym. 3. Omów postać i działanie mnożnika popytowego w modelach sektorowych – dlaczego mnożnik ulega osłabieniu po rozszerzeniu modelu o trzeci i czwarty sektor ? 4. Przedstaw wszystkie możliwości regulowania gospodarki przez państwo zgodne z założeniami modelu 3-sektorowego/ 4-sektorowego.

31 Wykład II – Modelowanie IS - LM 1. Przedmiot Równowaga makroekonomiczna w okresie krótkim: - na rynku towarowym ( IS ) podzielonym na konsumpcyjny ( C ) i inwestycyjny ( I ) ; - na rynku obrotów z zagranicą ( BP ) podzielonym na obroty towarowe ( BH ) i kapitałowe ( BK ) ; - na rynku pieniężnym ( LM ) - obroty pomiędzy różnymi formami aktywów finansowych, np. M i B ; - na rynku pracy ( SR ) ; oraz związki pomiędzy równowagami różnych rynków. a) - analiza stanu równowagi ( E ) i jego warunków ; b) - analiza automatycznego procesu równoważenia ( gdy P  E, to P  E ), gdzie P - stan praktyki ; c) - polityka stabilizacyjna ( gdy P  E, to E  P ) ; d) - szczególne cele polityki ( gdy P 0 = E 0  P p = E p, gdzie P p - pożądany stan praktyki,tj. cel gospodarczy ). Rodzaje problemów :

32 2. Miejsce modelu IS - LM w makroekonomii Pojawił się w roku 1937 ( J. R. Hicks – Nobel 1972 ) jako rozwinięcie i sformalizowanie myśli J. M. Keynesa. Ewolucja modelu ciągle trwa, a współczesny neo-keynesizm należy do głównego nurtu rozwoju makroekonomii. Co było przed Keynesem ? Klasyczna koncepcja równowagi makroekonomicznej ujęta w prawie rynków Say’a : -podaż i popyt muszą być równe, bo każda podaż kreuje własny popyt ; -wymiana jest praktycznie naturalna, a pieniądz to tylko „techniczny” pośrednik ; - gospodarka wytwarza tyle, ile może ( tj. pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych ), a popyt zależy od cen.

33 cena AD ilość AS (= max.) p q p q PopytPodaż wg. Say’a p1p1 AD 1 E1E1 Niech  AD < 0 Obniżenie popytu doprowadziło do spadku cen, a produkcja nie uległa zmianie. q p ADAS 0 0 E pipi pipi Klasyczny model równowagi p 0 Natomiast wzrost popytu doprowadzi do wzrostu cen. q0q0 q 1 = q 0

34 Przy takich ograniczeniach rozwiązanie klasyczne nie działa. Już w czasach Keynesa ceny i płace były administrowane. Współcześnie taka kontrola jest jeszcze silniejsza ( rola monopoli, ZZ i państwa ). Skutkiem jest wysoka „sztywność” cen i płac - co uprawnia stosowanie keynesowskiego założenia o stabilności cen ). q2q2 E2E2 Obniżenie popytu doprowadziło do obniżenia podaży, a cena pozostała bez zmiany. AS 2 p0p0 q q0q0 E0E0 AS 0 AD 0 AD 1 E1E1 ceny = const. !

35 3. Założenia modelowania IS - LM a) meta – założenia ( Keynesowskie ) -gospodarka rynkowa jest niestabilna, podlega wstrząsom, reaguje na bodźce ale najważniejsze to „zwierzęce” instynkty inwestorów ( „stadne” decyzje, irracjonalne mody, fale optymizmu i pesymizmu ) ; - gospodarka rynkowa może samoczynnie się zrównoważyć, to jednak wymaga czasu i przynosi koszty społeczne ; - polityka ekonomiczna państwa jest konieczna ; - reakcje ( dostosowania ) mają charakter ilościowy, a nie cenowy ( jak w ekonomii klasycznej ). - ale dąży do stabilności, równowagi ; - przyczyny wstrząsów są różne,

b) założenia oczywiste ( we współczesnej Polsce n niezbędne ) -grę ekonomiczną toczy wielu uczestników, decyzje ekonomiczne są podejmowane przez licznych producentów i konsumentów, istnieje konkurencja ; - państwo też jest aktorem ekonomicznym, działa regulując całość gospodarki oraz jako właściciel firm sektora publicznego ; - gospodarka jest mieszana ; - istnieje nowoczesna i rozwinięta infrastruktura służąca gospodarowaniu ( techniczna, instytucjonalna, prawna, informacyjna oraz społeczna ) ; - brak zjawisk nadzwyczajnych ( przyrodniczych, ekonomicznych, społecznych, politycznych ). Gospodarka z założenia jest rynkowa, rozwinięta, „zdrowa”. 36

37 c) założenia idealizacyjne ( kierunki modelowego uproszczenia rzeczywistości ) - istnieją rezerwy wszystkich czynników produkcji, można nimi manipulować ; -dzięki rezerwom podaż elastycznie podąża za popytem ( keynesowskie czyli popytowe regulowanie gospodarki ); -rozpatrujemy wyłącznie okres krótki, w którym decyzje dotyczą wykorzystania zasobów, a nie ich kształtowania ; - dochody budżetu państwa to tylko podatki, - ceny są stabilne, a gospodarka jest zamknięta. wydatki to tylko zamówienia państwowe ( uproszczenie w porównaniu do modeli sektorowych - brak transferów, uwzględniamy tylko opodatkowanie netto ) ;

38 d) założenia analityczne ( cząstkowe ) - rodzaju impulsu zewnętrznego lub wewnętrznego, zmieniającego stan wyjściowy i / lub warunki funkcjonowania któregokolwiek z rynków ; - kolejności analiz rynków ( ceteris paribus - tj. zasada analizy przyjmująca stabilność innych zmiennych / czynników / rynków ). - przebiegu linii równowagi ( położenie, kąt nachylenia ) ; - celu, rodzaju i kierunku zastosowanej polityki ekonomicznej, wybranego instrumentu ekonomicznego ; Takie założenia są przyjmowane i uchylane stosownie do logiki analiz, dotyczą np. : - stanu wyjściowego na 4 badanych rynkach ( równowaga czy jej brak – nadmiar czy niedobór ) ;

39 Pytania : 1. Omów specyfikę keynesowskiego podejścia do gospodarki i jej modelowania. 2. Dlaczego wniosków wynikających z keynesowskich analiz modelowych nie można bezpośrednio stosować do współczesnych państw o rozwiniętej, zamożnej i ustabilizowanej gospodarce rynkowej / do dzisiejszej gospodarki polskiej ?

40 Część I - Model rynku towarowego Równowaga rynku AD = AS = Y Trzy części popytu AD = C + I + G - konsumpcja: C = C + c Y (1 – t ) I = I  i gdzie  – wrażliwość inwestorów na zmianę stopy procentowej (  = const.,  > O ) - inwestycje: - popyt rządowyG = G Wykład III – Model rynku towarowego i rynku pieniężnego ( z założenia brak transferów ! ) 1. Wyprowadzenie funkcji równowagi

formułę funkcji IS : z równań Y = AD oraz AD = C + I + G ) po podstawieniu powyższych 3 funkcji otrzymujemy  = / tj.  III / 1 1 – c (1 – t) gdzie :A = C + I + G oraz i = Y A 1 ___ ____   i iEiE YEYE Y E IS Każda para zmiennych (i E, Y E ) spełnia warunek równowagi rynku ( tj. punkt E leży na linii IS ). Linia IS mówi, że w miarę obniżania stopy procentowej produkcja rośnie. 41

42 2. Analiza funkcji IS E1E1 E2E2 Y2Y2 i2i2 Y1Y1 IS E0E0 Y Y0Y0 i0i0 i1i1 Przykład - skutki wzrostu i 0 do i 1 : - podrożenie kredytu inwestycyjnego, więc rezygnacja z najmniej opłacalnych projektów ; - obniżenie popytu inwestycyjnego, więc również obniżenie produkcji dóbr inwestycyjnych ; - obniżenie ich sprzedaży i dochodów pracowników zatrudnionych w tej sferze ; - obniżenie ich popytu konsumpcyjnego i obniżenie produkcji dóbr konsumpcyjnych ; dalsze efekty... a) zmiany położenia punktu E na IS Przypadek obniżenia stopy procentowej ( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E 2 ). Równowaga w E 1.

43 2. Analiza funkcji IS E1E1 E2E2 Y2Y2 i2i2 Y1Y1 IS E0E0 Y Y0Y0 i0i0 i1i1 a) zmiany położenia punktu E na IS Ostateczne skutki : Interpretacja ekonomiczna : zmiana stopy procentowej wpływa bezpośrednio na popyt inwestycyjny, lecz pośrednio na całą gospodarkę ; wzrost stopy to obniżenie całej produkcji, spadek stopy to wzrost całej produkcji. Interpretacja graficzna : zmiana stopy procentowej przesuwa punkt E w górę lub w dół nieruchomej linii IS.

b) zmiany położenia linii IS To autonomiczna decyzja rządu o obniżeniu lub podwyższeniu zamówień rządowych. Zgodnie z formułą IS zależą od zmian A i , gdzie A = C + I + G. ( przesunięcia równoległe ) Ale : C = const., I = const.,  = const. zmienić można tylko G = G ! i = Y A 1 ___ ____   44

Y1Y1 Y2Y2 IS 1 IS 2 Natomiast ekspansja fiskalna ( tj.  G > 0 ) Restrykcja fiskalna przesuwa linię IS równolegle w lewo. Niech  G < 0 ( tj. obniżenie popytu rządowego czyli restrykcja fiskalna ) Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i 0, Y 1 ). Skutkiem jest zmniejszenie Y bez zmian i. Dygresja terminologiczna : popyt rządowy to składnik budżetu państwa, a budżet jest tworzony z podatków ; polityka budżetowa i polityka fiskalna to dwie strony tej samej sprawy. Wybieram termin „ polityka fiskalna ”. E1E1 E2E2 Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i 0, Y 2 ). Po obniżce popytu zmniejszy się produkcja. i i0i0 Y Y0Y0 IS 0 E0E0 Po wzroście popytu wzrośnie też produkcja. zwiększa produkcję i przesuwa IS równolegle w prawo. Szczegółowych narzędzi polityki fiskalnej są tysiące, ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o jednym : o zmianie zamówień rządowych G. 45

46 c) zmiany kąta nachylenia IS Zgodnie z formułą IS kąt jej nachylenia zależy od  i , gdzie c ( 1 - t ) =  i = Y A 1 ___ ____   Wiemy, że  = const. i c = const. Można zmieniać tylko t. Gdy np. t wzrośnie, to mnożnik obniży się, tj. obniży się siła reakcji produkcji na zmianę popytu - linia IS zbliży się do pionu ( IS 1 ). i IS 0 Y IS 1 (  t > 0) Gdy t obniży się, linia IS zbliży się do poziomu ( IS 2 ). IS 2 (  t <0)

47 MakroEGWykład III Analiza funkcji IS / rynku towarowego czyli Polityka gospodarcza na rynku towarowym ( odizolowanym ! ) interpretacja ekonomiczna - skutki zmian stopy procentowej ; - skutki zmian popytu G ; - skutki zmian stopy podatkowej. czyli „ruchy E na IS” czyli „ruchy IS” czyli zmiany kąta nachylenia IS i graficzna Podsumowanie :

48 Część II - Model rynku pieniężnego Równowaga rynku : popyt na pieniądz = podaży pieniądza -funkcja popytu na pieniądz Popyt transakcyjny ( L tr ) zależy od wielkości produkcji Y i od szybkości obiegu pieniądza V, tu ujętej poprzez k 1 = V L tr = k Y Popyt spekulacyjny ( L s ) zależy od : - poziomu stopy procentowej i ( reakcja przeciwna ) ; - wrażliwości posiadaczy pieniądza na zmiany stopy procentowej, tj. współczynnika  (  = const.,  > 0 ). L s = -  i Łącznie L = L tr + L S czyli L = k Y -  i 1. Wyprowadzenie funkcji równowagi

49 - funkcja podaży pieniądza Autonomiczna decyzja państwa ( BC ),tj. M = M. Podaż musi odpowiadać bieżącym warunkom, tzn. konieczna korekta poprzez wskaźnik zmian poziomu cen ( P c ) : M = M PcPc - formuła funkcji LM ( z równania L = M otrzymujemy : ) LM YYEYE iEiE i E Równowaga na rynku pieniężnym i = Y k 1 M   P c Linia LM mówi, że w miarę wzrostu produkcji stopa procentowa też rośnie, co wynika ze wzrostu popytu na pieniądz. Im większa produkcja, tym pieniądz droższy.

2. Analiza funkcji LM a)zmiany położenia punktu E na LM ( czyli wstępna analiza odizolowanego rynku pieniężnego ) i1i1 Przykład - skutki wzrostu produkcji do Y 1 : - produkcja rośnie, rośnie więc popyt na pieniądz ( popyt transakcyjny ) ; - przy danej podaży M wzrost popytu wywoła wzrost „ceny pieniądza” ( tj. stopy procentowej ) - dokładnie tak, jak na innych rynkach w GR. Oznacza to, że np. ucieczka od lokat zmusi banki do podniesienia ich atrakcyjności. Y2Y2 i2i2 i LM YY0Y0 i0i0 Y1Y1 Przypadek obniżenia produkcji ( przeciwna interpretacja i skutki, równowaga w E 2 ). E0E0 E1E1 E2E2 50

51 Szczegółowych narzędzi polityki monetarnej są tysiące, ale będziemy – dla uproszczenia - mówić tylko o jednym : o zmianie nominalnej podaży pieniądza M. b) zmiany położenia linii LM Ale :  = const. i P C = const. Zmienić można tylko M, to decyzja BC. i = Y k 1 M   P c Zgodnie z formułą przesunięcia równoległe LM zależą od zmian , P C i M.

52 b) zmiany położenia linii LM Ale :  = const. i P C = const. Niech  M < 0 ( tj. obniżenie podaży pieniądza w obiegu czyli restrykcja monetarna ). Zmienić można tylko M, to decyzja BC. i = Y k 1 M   P c Zgodnie z formułą przesunięcia równoległe LM zależą od zmian , P C i M. Mniej pieniądza w obiegu oznacza możliwość obsługi mniejszej liczby transakcji czyli realizacji/sprzedaży mniejszej produkcji. Skutkiem restrykcji monetarnej jest więc obniżenie produkcji ( po co wytwarzać więcej, niż można sprzedać ).

Restrykcja monetarna zmniejsza produkcję i przesuwa linię LM równolegle w lewo. Nowy punkt równowagi ma współrzędne ( i 0, Y 1 ). Natomiast ekspansja monetarna ( tj.  M > 0 ) prowadzi do zwiększenia produkcji ( większa ilość pieniądza może obsłużyć większą produkcję - można sprzedać więcej, więc rośnie podaż ) LM 1 Y1Y1 Y2Y2 LM 2 i i0i0 Y Y0Y0 LM 0 E0E0 E1E1 E2E2 i przesuwa linię LM równolegle w prawo ( punkt E 2 ). 53 Interpretacja graficzna

54 c) zmiany kąta nachylenia LM Zgodnie z formułą LM kąt nachylenia zależy od k i . Może zmieniać się wielkość k. Nie jest to instrument polityki ekonomicznej. Jest oczywiste, że obniżenie k zbliży linię LM do poziomu, zaś zwiększenie k - do pionu. Wiemy, że z założenia  = const. LM 1 (  k< 0) LM 2 (  k > 0) iLM 0 Y i = Y k 1 M   P c

55 Pytania : 1. Wyprowadź algebraicznie i przedstaw interpretację graficzną funkcji równowagi na rynku towarowym / na rynku pieniężnym. 2. Przedstaw ( wraz z interpretacją graficzną ) podstawową analizę funkcji równowagi ( zmienność położenia punktu E ) na rynku towarowym / na rynku pieniężnym. 3. Wyjaśnij, dlaczego na odizolowanym rynku towarowym zależność między poziomem stopy procentowej a wielkością produkcji jest negatywna ( wzrost jednej łączy się z obniżeniem drugiej ), a na odizolowanym rynku pieniężnym – jest pozytywna.

56 1. Model IS - LM Oba rynki są związane, zmiana na jednym z rynków prowadzi do zmian na drugim. Równowaga jest tylko wtedy, gdy równocześnie I = S i L = M. LM IS i iEiE E YEYE Y W punkcie E stopa procentowa określona na rynku pieniężnym tak zbilansuje zamierzone oszczędności i inwestycje, że wytworzona zostanie produkcja, której sprzedaż wywoła popyt na pieniądz równy jego podaży. Wykład IV – Analiza gospodarki według modelu IS - LM

57 2. Automatyczne równoważenie obu rynków a) sytuacja wyjściowa Punkty P oznaczające brak równowagi mogą leżeć w czterech różnych obszarach 3 i Y Omówimy sytuację 3, tj. równoczesny niedobór pieniądza i nadmiar produkcji czyli „ przegrzanie koniunktury”. ( w każdym z nich inny jest charakter nierównowagi ).

b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego - punkt P jest ponad linią IS, - czyli produkcja jest nadmierna wobec popytu ; - decyduje popyt, więc produkcja musi obniżyć się do Y 1 ; E1E1 Y1Y1 - na rynku pieniężnym nastąpiła poprawa sytuacji, gdyż zmniejszenie produkcji zredukowało niedobór pieniądza ( punkt E 1 jest bliżej krzywej LM niż punkt P ) ; - ale rynek pieniężny jest nadal niezrównoważony ! ( E 1 nie leży na LM ) ; - musi wzrosnąć stopa procentowa, a to spowoduje obniżenie produkcji ; IS i YEYE YPYP P LM E iEiE iPiP Y. ( założenie analityczne ) - oba ruchy ujęte razem ( dla uproszczenia ) oznaczać będą przesunięcie z E 1 do E ; 58

- obniżanie produkcji zmniejszając transakcyjny popyt na pieniądz zlikwiduje jego niedobór czyli zahamuje wzrostową tendencję stopy procentowej ( i ruchy dostosowawcze zostaną zatrzymane ). W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E 1 → E Ostateczne skutki : - „dwufazowe” obniżenie produkcji ( z Y P do Y E ) ; - wzrost stopy procentowej ( z i P do i E ) ; - stabilna równowaga w E. b) dostosowania rozpoczęte od rynku towarowego E1E1 Y1Y1 IS i YEYE YPYP P LM E iEiE iPiP Y. 59

c) dostosowania rozpoczęte od rynku pieniężnego - punkt P jest poniżej linii LM - niedobór pieniądza ; - stopa procentowa w tej sytuacji musi wzrosnąć ( aż do spotkania z linią LM ) ; E2E2 i2i2 - na rynku towarowym jest nadal nadmiar podaży ; - ale wzrost stopy procentowej spowoduje obniżenie popytu inwestycyjnego, a w konsekwencji też produkcji ; - w miarę obniżania produkcji będzie obniżać się popyt na pieniądz oraz jego „cena” ( stopa procentowa ) ; oba ruchy razem oznaczać będą przesunięcie E 2 do E ; - spadkowa tendencja produkcji zostanie zahamowana przez obniżającą się stopę procentową ( i ruchy dostosowawcze zostaną zatrzymane ). W praktyce gospodarczej nastąpił ruch P → E 2 → E Ostateczne skutki : - wzrost stopy procentowej ( z i P do i E ) ; - obniżenie produkcji ( z Y P do Y E ) ; - stabilna równowaga w E. i YEYE YPYP P LM E iEiE iPiP Y IS. ( założenie analityczne ) 60

61. P R d)dostosowania równoczesne Dojdzie do przekroczenia linii LM ( punkt R ), do sytuacji nierównowagi o innym charakterze, która uruchomi inne ruchy dostosowawcze. LM IS i Y E T Potem nastąpi przekroczenie IS ( punkt T ) – i dalsze ruchy. Z Lecz amplituda wahań będzie się ciągle zmniejszać, kolejne ruchy dostosowawcze będą coraz słabsze. Ostatecznie – po „spiralnych wahaniach” – gospodarka ustabilizuje się w punkcie E. ( początek w P ; ruch równoczesny na obu rynkach czyli wzdłuż wypadkowej, tj. P R )

62 3. Polityka ekonomiczna państwa a ) uwagi wstępne to trzeba uwzględnić : - oba rodzaje polityki ( fiskalną i monetarną ) ; - oba kierunki zmian ( ekspansję i restrykcję ). Stąd cztery poniższe warianty polityki. Ponieważ punkty P ( stan praktyki ) i P P ( stan pożądany ) mogą leżeć w różnych obszarach ( 1, 2, 3 lub 4 ) i LM IS Y i wymagać odmiennej polityki gospodarczej ( różnych narzędzi, różnej siły i różnych kierunków ich działania )

Polityka fiskalna Polityka fiskalna kojarzy się z podatkami : - można podatki zwiększyć, potem nastąpi zmniejszenie popytu i w konsekwencji też produkcji ; - można też podatki zmniejszyć, co wywoła wzrost popytu i produkcji. Obniżenie bądź wzrost produkcji można spowodować też zmianami w popycie rządowym G ( to jeden z rodzajów popytu ) albo zmianami G połączonymi ze zmianami podatkowymi. Narzędzi szczegółowych są tysiące ! Politykę fiskalną (dla uproszczenia) omawiać będziemy na przykładzie tylko jednego instrumentu ekonomicznego - manipulowania wielkością popytu rządowego tj. zmiany G.

b ) ekspansywna polityka fiskalna Y1Y1 Y2Y2 i2i2 IS 1 Przy produkcji równej Y 1 na rynku pieniężnym pojawi się niedobór pieniądza. Wywoła to wzrost jego ceny czyli stopy procentowej, po którym nastąpi „niechciane” obniżenie produkcji z Y 1 do Y 2. Y LM i Y0Y0 i0i0 IS 0 E2E2 E1E1 E0E0 Gdy  G > 0, to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja. To „efekt wypychania” ( gruba czarna strzałka ), tj. wzrost wydatków rządowych podnosząc stopę procentową zmniejszy prywatne inwestycje ( „wypchnie” je z rynku ). Po uwzględnieniu „efektu wypychania” mamy następujące skutki ostateczne : 64

65 b ) ekspansywna polityka fiskalna Y2Y2 i2i2 IS 1 Y LM i Y0Y0 i0i0 IS 0 E2E2 E0E0 Gdy  G > 0, to rośnie popyt, wzrośnie też produkcja. Po uwzględnieniu „efektu wypychania” mamy następujące skutki ostateczne : ekonomiczne skutki ekspansji fiskalnej : - wzrost produkcji ; - wzrost stopy %. graficzne skutki ekspansji fiskalnej : - przesunięcie IS w prawo ; - przesunięcie punktu równowagi z E 0 do E 2

c ) restrykcyjna polityka fiskalna Gdy  G < 0, to obniżający się popyt pociągnie za sobą spadek produkcji. n MakroEG Y2Y2 Y1Y1 i2i2 IS 1 Przy produkcji zmniejszonej ( do Y 1 ) nadmiar pieniądza spowoduje obniżenie stopy procentowej To przeciwieństwo efektu wypychania ( efekt „wpychania” ? ) : miejsce zmniejszonych zamówień rządowych zajmują przedsiębiorcy prywatni. Y Y0Y0 i0i0 LM IS 0 i E0E0 E1E1 E2E2 i „niechciany” wzrost produkcji ( do Y 2 ). Po uwzględnieniu „efektu wpychania” mamy następujące ostateczne skutki : 66

Gdy  G < 0, to obniżający się popyt pociągnie za sobą spadek produkcji. c ) restrykcyjna polityka fiskalna MakroEG Y2Y2 i2i2 IS 1 Y Y0Y0 i0i0 LM IS 0 i ekonomiczne skutki restrykcji fiskalnej : - obniżenie produkcji ; E0E0 E2E2 Po uwzględnieniu „efektu wpychania” mamy następujące ostateczne skutki : - obniżenie stopy %. graficzne skutki restrykcji fiskalnej : - przesunięcie IS w lewo ; - przesunięcie punktu równowagi z E 0 do E 2 67

Polityka monetarna Politykę monetarną realizuje bank centralny, mając do dyspozycji również wiele narzędzi. Dla uproszczenia analiz omawiać będziemy tylko jeden instrument tej polityki : zmiany podaży pieniądza.

d ) ekspansywna polityka monetarna tj.  M > 0 LM 0 IS i Y i0i0 Y 0 E0E0 Zwiększenie podaży pieniądza prowadzi do obniżenia jego ceny czyli do spadku stopy procentowej, a w efekcie do wzrostu popytu i produkcji. Skutki graficzne : LM 1 E1E1 i1i1 Y1Y1 Ostateczne skutki ekonomiczne ekspansji monetarnej : - obniżenie stopy % ; - wzrost produkcji. przesunięcie LM w prawo i przesunięcie punktu równowagi z E 0 do E 1 69

e ) restrykcyjna polityka monetarna tj.  M < 0 LM 0 i i0i0 Y0Y0 Y IS LM 1 i1i1 Y1Y1 Obniżenie podaży pieniądza prowadzi do wzrostu jego ceny czyli do podniesienia stopy procentowej, a w efekcie do obniżenia popytu i produkcji. E0E0 E1E1 Skutki graficzne : przesunięcie LM w lewo i przesunięcie punktu równowagi z E 0 do E 1 Ostateczne skutki ekonomiczne restrykcji monetarnej : - podniesienie stopy % ; - obniżenie produkcji. 70

71 f ) polityka mieszana - policy mix Współcześnie w GR politykę fiskalną uprawia rząd ( np. ministerstwo finansów ) czyli partia polityczna / koalicja, która wygrała wybory, a politykę monetarną - bank centralny, niezależny od rządu. Pomiędzy tymi autorami polityki gospodarczej może być wiele różnic. Niekoniecznie rozumieją pożądane kierunki zmian gospodarki w ten sam sposób ! Mogą współpracować w realizacji wspólnych celów, lecz mogą też dążyć do celów zupełnie innych. Żaden z przypadków polityki mieszanej nie jest wykluczony.

72 polityka fiskalna polityka monetarna ekspansywna restrykcyjna ekspansywna - wzrost stopy procentowej - wzrost / spadek produkcji - spadek produkcji - wzrost / spadek stopy procentowej - wzrost produkcji - spadek / wzrost stopy procentowej - spadek stopy procentowej - spadek / wzrost produkcji Skutki policy mix : Skutki poszczególnych wariantów polityki - mogą osłabić ; - mogą zredukować do zera ; - mogą odwrócić skutki działań strony drugiej ! Przy konflikcie pomiędzy rządem a BCdziałania każdej ze stron : - ekspansja fiskalna : wzrost produkcji, wzrost stopy % ; - restrykcja fiskalna : spadek produkcji, spadek stopy % ; - ekspansja monetarna : wzrost produkcji, spadek stopy %; - restrykcja monetarna : spadek produkcji, wzrost stopy %.

73 Pytania : 1.Przeprowadź analizę automatycznego procesu równoważenia w gospodarce zamkniętej o stałych cenach. Rozpocznij analizę od rynku towarowego / od rynku pieniężnego. Jako punkt wyjścia przyjmij położenie P zgodne z sytuacją 1 / 2 / 3 / Jaką politykę ekonomiczną ( fiskalną i monetarną ) powinno zastosować państwo, by ( z wyjściowego punktu E ) doprowadzić gospodarkę zamkniętą o stałych cenach do równowagi w punkcie P p ( tj. do stanu pożądanego ), leżącego w obszarze 1 / 2 / 3 / Wyjaśnij skutki gospodarcze ( tj. zmiany stopy procentowej i produkcji ) różnych przypadków policy mix.

74 Wykład V - Analiza warunków skuteczności polityki ekonomicznej Miarą skuteczności polityki jest zmiana produkcji. Przy danej  G lub  M polityka jest tym bardziej skuteczna, im większa jest  Y. Polityka ekonomiczna jest skuteczna, jeśli prowadzi do zmian produkcji, oczekiwanych przez jej autora, tj. : - do obniżenia po restrykcji fiskalnej / monetarnej ; - do wzrostu po ekspansji fiskalnej / monetarnej.

75 1. Skuteczność a współzależność polityki fiskalnej i monetarnej Politykę fiskalną uprawia rząd, a politykę monetarną bank centralny ( BC ). Między nimi może być wiele różnic : - inny horyzont czasowy ; - inne pojmowanie potrzeb gospodarki ; - często inna opcja polityczno-ekonomiczna ( np. sprawa poglądów o roli sektora publicznego, wysokości podatków, wielkości budżetu ) ; - a także inny cel podstawowy ( walka z bezrobociem czy z inflacją ? ). Konflikt ? Współpraca ?

Przykład : rządowa restrykcja fiskalna zmierzająca do obniżenia produkcji przez zmniejszenie popytu G IS 1 Y1Y1 i2i2 Y2Y2 E1E1 E2E2 Po restrykcji fiskalnej linia IS przesuwa się w lewo, do IS 1, produkcja obniża się do Y 1. Ale nadmiar pieniądza w E 1 obniży stopę procentową i spowoduje pewien wzrost produkcji, niepożądany ( efekt „wpychania” ). Ale w punkcie E 1 była bardziej skuteczna, gdyż Y 1 < Y 2. Pogorszenie skuteczności nastąpiło jako efekt nadmiaru pieniądza w punkcie E 1 - a tu BC może coś zmienić ! a)zgodność, współpraca LM 0 IS 0 i0i0 Y0Y0 i Y E0E0 Ostateczny skutek : produkcja obniży się z Y 0 do Y 2 - restrykcja fiskalna jest skuteczna. 76

To przykład monetarnego wspomagania polityki fiskalnej, podnoszącego jej skuteczność : gospodarka zatrzyma się w E 1, nie dojdzie do E 2 o większej produkcji. Skuteczność działania rządu ulegnie wzmocnieniu. LM 1 Jeśli BC współpracuje z rządem, powinien nie dopuścić do obniżki stopy procentowej, a więc zmniejszyć nadwyżkę podaży pieniądza, która wystąpiła w E 1. Oznacza to zastosowaną w odpowiednim momencie restrykcję monetarną, tj. przesunięcie LM 0 w lewo do LM 1. IS 1 Y1Y1 i2i2 Y2Y2 E1E1 E2E2 LM 0 IS 0 i0i0 Y0Y0 i Y E0E0 77

IS 1 E2E2 E1E1 Y1Y1 Y2Y2 Ekspansja fiskalna przesunie linię IS 0 w prawo do IS 1, produkcja wzrośnie z Y 0 do Y 1. Niedobór pieniądza w E 1 podniesie stopę procentową, nastąpi znany „efekt wypychania”, produkcja obniży się do Y 2. i Y IS 0 E0E0 LM 0 Y0Y0 Skutek ekspansji fiskalnej to wzrost produkcji z Y 0 do Y 2. b)konflikt Przykład: rząd dla ożywienia produkcji stosuje ekspansję fiskalną, ale bank inaczej ocenia stan gospodarki i inny kierunek polityki gospodarczej uważa za niezbędny ! ( np. bankowe przeciwdziałanie polityce rządu ) 78

Jeżeli jednak bank uzna rządową próbę ożywienia produkcji za szkodliwą dla gospodarki, za niesłuszną - może ją skontrować ! W odpowiednim momencie po ekspansji fiskalnej bank może zastosować restrykcję monetarną, a więc przesunąć LM 0 w lewo do LM 1. Gospodarka znajdzie się w E 3, LM 1 E3E3 wyjściowe Y 0 mimo ekspansji fiskalnej nie ulegnie zmianie ! Po kontrze banku skuteczność polityki rządu okazała się zerowa. IS 1 E2E2 E1E1 Y1Y1 Y2Y2 i Y IS 0 E0E0 LM 0 Y0Y0 79

80 Produkcyjne skutki polityki rządowej mogą więc zostać zredukowane przez bank - w naszym przykładzie zniwelowane do zera ! Może też być odwrotnie - to rząd może redukować skuteczność polityki banku centralnego. Skuteczność polityki ekonomicznej zależy od współpracy bądź konfliktu pomiędzy autorami pociągnięć fiskalnych i monetarnych.

81 2. Wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej a ) zmiany w modelu Wszystkie dotychczasowe analizy prowadzone były przy założeniu : ceny = const. Teraz usuwamy to ważne założenie. W praktyce gospodarczej mamy raczej do czynienia z powszechnym ruchem cen w górę, tj. z inflacją – i tylko taki ruch cen uwzględnimy. Inflacja to obniżenie realnej wartości pieniądza ( funkcja LM ! ) oraz obniżenie dochodu i popytu realnego ( funkcja IS ! ). Zmieni się więc położenie obu funkcji równowagi.

Skutki te w interpretacji graficznej wskazuje szkic : Y 0 Y1Y1 IS 1 LM 1 E1E1 Zmniejsza się popyt realny czyli obniża się produkcja ( jak przy restrykcji fiskalnej ), Zmniejsza się realna podaż pieniądza czyli obniża się produkcja ( jak przy restrykcji monetarnej ), Inflacja zmniejsza realną produkcję ! więc IS w lewo ! więc LM też w lewo ! Inflacyjny wzrost podaży ( skutek wzrostu cen ) to tylko pozorny wzrost produkcji ! i Y IS 0 LM 0 E0E0 82

b) ( skrajny ) przykład ekspansji fiskalnej Y0Y0 Ekspansja fiskalna przesunie linię IS 0 w prawo do IS 1. IS 1 E1E1 Y1Y1 Ekspansja jest skuteczna, produkcja rośnie do Y 1, równowaga w E 1. Ale inflacja przesunie obie linie w lewo ! E2E2 IS 2 LM 1 Teraz punktem równowagi jest E 2. Produkcja powróciła do Y 0, ekspansja fiskalna okazała się zupełnie nieskuteczna. i Y IS 0 LM 0 E0E0 Przyrost popytu G wpłynie na dalszy wzrost cen - a nie produkcji. - w tym przykładzie do zera ! Inflacja może więc zredukować produkcyjne skutki ekspansji fiskalnej 83

c) przykład ekspansji monetarnej ( też skrajny ) Ekspansja monetarna przesunie LM 0 w prawo do LM 1, produkcja osiągnie Y 1, skuteczność O.K ! LM 1 E1E1 Y1Y1 Ale inflacja przesunie obie linie w lewo ! E2E2 IS 1 LM 2 Teraz punktem równowagi jest E 2. Produkcja powróciła do Y 0, ekspansja monetarna okazała się zupełnie nieskuteczna. i IS 0 E0E0 LM 0 Y0Y0 Y Inflacja redukuje również produkcyjne skutki ekspansji monetarnej - w tym przykładzie do zera ! Wzrost podaży pieniądza nie przyniósł wzrostu produkcji, lecz wyłącznie wzrost cen. 84

85 a ) zmiany kąta nachylenia IS Zgodnie z formułą IS zależą one od parametru  ( wrażliwość inwestorów ) i od poziomu t ( stopa podatkowa, składnik mnożnika  ). 3. Kąt nachylenia linii równowagi a skuteczność Wpływ zmian stopy t na nachylenie IS był już omówiony przy analizie rynku towarowego. Tam zakładaliśmy, że  = const. Teraz załóżmy, że  też może ulegać zmianom. 1 gdzie.  =. 1 - c ( 1 - t ) gdzie : c = const. z założenia i = Y A 1 ___ ____  

86 Z funkcji IS wynika, że im większa , zaś im mniejsza , tym IS bliższa jest pionu ( np. o inwestycjach decydują inne czynniki niż koszt kredytu, tj. bardzo wysoka efektywność czy konieczność technologiczna ). Wrażliwość inwestorów  nie jest instrumentem polityki, to rezultat oceny sytuacji gospodarczej przez przedsiębiorców prywatnych, to odbicie ich optymizmu. tym IS bliższa jest poziomu, Wzrost wrażliwości inwestorów  oznacza, że każde drgnięcie stopy procentowej coraz wyraźniej wpływa na popyt inwestycyjny ( np. inwestycje są finansowane głównie z kredytów ).

87 b ) zmiany kąta nachylenia LM Zgodnie z formułą LM zależą one od : - parametru k ( odwrotność szybkości obiegu pieniądza ) ; - parametru  ( wrażliwość popytu pieniężnego na zmianę stopy procentowej, „wrażliwość spekulantów” ). Wpływ wielkości k na nachylenie LM był już omówiony przy analizie modelu rynku pieniężnego i linii LM. Tam zakładaliśmy, że  = const. Teraz załóżmy, że  też może ulegać zmianom. i = Y k 1 M   P c

88 Z funkcji LM wynika, że im większa , zaś im mniejsza , tym linia LM bliższa jest pionu, ( np. niskie zaufanie do banków, wysoka preferencja gotówki ). tym linia LM bliższa jest poziomu, Wzrost wrażliwości  oznacza, że poziom stopy procentowej decyduje o lokatach i zakupach obligacji czyli też o popycie na pieniądz ( tj. posiadacze aktywów finansowych wolą spekulować niż trzymać gotówkę ). Rząd nie reguluje , jej wysokość zależy : - od ocen stanu i perspektyw gospodarki przez prywatnych posiadaczy aktywów finansowych, od ich optymizmu, - od ich skłonności do ryzyka, - od ich zaufania do lokat i obligacji...

89 c ) skrajności Przypadek I – pionowa IS, pozioma LM Y i IS LM jest maksymalnie skuteczna, każde zmiana G ( tj. przesunięcie IS ) to zmiana produkcji ; jest absolutnie nieskuteczna, zmiana podaży pieniądza nie daje efektów produkcyjnych ( nie da się przesunąć poziomej LM w lewo lub w prawo ! ) - polityka monetarna Polityka fiskalna : im bardziej stroma linia IS, tym większa skuteczność polityki fiskalnej ( dla każdej linii LM ). - polityka fiskalna ?

90 Przypadek II – pozioma IS, pionowa LM Y i LM IS jest absolutnie nieskuteczna ; jest maksymalnie skuteczna, każda zmiana podaży pieniądza ( przesunięcie LM ) to zmiana produkcji. - polityka fiskalna - polityka monetarna Polityka monetarna : im bardziej stroma linia LM, tym większa skuteczność polityki monetarnej ( dla każdej linii IS ). ( nie da się przesunąć IS w lewo lub w prawo ! )

d ) tzw. pułapka płynności IS 1 i IS 0 LM Y nie daje efektu, np. dodatkowe pieniądze społeczeństwo zatrzyma w postaci gotówki ( stąd „pułapka” ). tj. typowa IS, pozioma LM Gospodarkę reguluje wyłącznie popyt na towary, manipulowanie podażą pieniądza nie jest skuteczne – to ekstremalny przypadek keynesowski. IS 2 Polityka fiskalna Polityka monetarna 91 jest maksymalnie skuteczna, każda zmiana G to zmiana produkcji, brak efektu wypychania/wpychania ( stopa procentowa nie ulega zmianie ).

e ) przypadek klasyczny tj. typowa IS, pionowa LM LM Y IS i prowadzi do zmian stopy procentowej, a nie do zmian produkcji. Polityka fiskalnajest absolutnie nieskuteczna ( ze względu na maksymalny efekt wypychania ) ; Y bz ! 92

e ) przypadek klasyczny tj. typowa IS, pionowa LM LM Y IS i jest maksymalnie skuteczna. Produkcję reguluje pieniądz, a nie popyt na towary – to podejście monetarystów. LM 1 LM 2 Polityka monetarna 93

94 Pytania : 1. Jaką politykę monetarną powinien zastosować bank centralny chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji rządu, zamierzającego poprzez ekspansję fiskalną ( - restrykcję fiskalną ) doprowadzić do ożywienia produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków. 2. Jaką politykę fiskalną powinien zastosować rząd chcąc pomóc ( - chcąc przeciwdziałać ) akcji banku centralnego, zamierzającego poprzez ekspansję monetarną ( - restrykcję monetarną ) doprowadzić do ożywienia produkcji ( - do obniżenia produkcji ) ? Przedstaw interpretację i analizę ( też graficzną ) obu pociągnięć i ich ostatecznych skutków.

95 3. Omów wpływ inflacji na skuteczność polityki ekonomicznej w gospodarce zamkniętej na przykładzie ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ). Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne. 4. Jakim zmianom ulega skuteczność polityki fiskalnej ( - polityki monetarnej ) w gospodarce zamkniętej o stałych cenach, gdy linia IS ( - linia LM ) zmienia kąt nachylenia od poziomu ku pionowi ? Przedstaw też odpowiednie szkice graficzne. 5. Porównaj ekstremalny przypadek keynesowski ( „pułapka płynności” ) z przypadkiem klasycznym.

96 Wykład VI – Rynek obrotów z zagranicą Na tym wykładzie zakładamy, że bilans płatniczy ( BP ) ujęty jest wąsko, obejmuje tylko : obroty bieżące ( X ) plus obroty kapitałowe ( R ) BP = X + R. Szczególna interpretacja równowagi i nierównowagi : BP = 0 ( równowaga BP ) BP > 0 ( nadwyżka BP ) BP < 0 ( deficyt BP ) Jeśli BP to suma tylko X plus R, to z założenia BP nie może być równoważony ani oficjalnymi transakcjami wyrównawczymi (OFF), ani obrotami tzw. II gospodarki. Nierównowaga BP wymaga dostosowań wewnętrznych ( tj. zmian na rynku towarowym i na rynku pieniężnym ).

97 1. Wyprowadzenie funkcji BP Saldo obrotów bieżących : X = Exp – Imp – m Y Saldo obrotów kapitałowych : R = a ( i – i’ ) gdzie : a - wrażliwość ruchów kapitałowych na zmiany stopy procentowej ( a > 0 ) i’ - przeciętna światowa stopa procentowa - krótkookresowo a oraz i’ = const. i iEiE E YEYE BP Y nadwyżka BP deficyt BP BP = X + R = 0 więc : i = Y + i’ mExp – Imp aa

2. Analiza funkcji BP a ) zmiany położenia punktu E na BP ( rynek odizolowany !!! ) i i0i0 E0E0 Y0Y0 BP Y E1E1 Y1Y1 i1i1 Przykładowa sytuacja : – obniżenie stopy procentowej ; -czyli ucieczka obcych kapitałów, więc deficyt BP ; - wyrównanie przez obroty bieżące czyli obniżenie importu ; - obniżenie importu zmniejszy krajową produkcję ; - równowaga w E 1. A po podwyższeniu stopy i... i2i2 Y2Y2 E2E2 98

99 b ) zmiany położenia linii BP Zależą od zmian wyrazów wolnych w funkcji BP. Ale eksport i import są autonomiczne, niezmienne, zaś i’ oraz a z założenia są stałe. Czy BP jest nieruchoma ? W tych analizach – w zasadzie tak, bo z założenia w okresie krótkim volumen autonomicznych obrotów z zagranicą jest niezmienny. Ale może zmienić się wartość tych obrotów ( nawet w okresie bardzo krótkim), jeżeli uwzględnimy zmienność kursu walutowego - wtedy linia BP zmieni położenie. i = Y + i’ mExp – Imp aa

Kurs walutowy to cena jednostki waluty obcej wyrażona w walucie krajowej. Na przykład 1 USD = 3,0 PLN Jest to tzw. notowanie proste. Przy notowaniu prostym wzrost kursu ( tj. wzrost ceny ! ) oznacza osłabienie waluty krajowej ( np. 1 USD = 5,0 PLN ). BP 2 BP 1 Przy spadku kursu ( tj. wzmocnieniu waluty krajowej ) – ruch BP w lewo. i0i0 i Y0Y0 BP 0 Y Skutek : rośnie wartość obrotów (za ten sam volumen obrotów mamy więcej złotówek) i następuje ruch BP w prawo. Skutek ? 100

Zależą od m i od a, ale a = const. Wielkość m ( importochłonność / mobilność ) zależy od ograniczeń technologicznych ( m t ) i od ograniczeń administracyjnych ( m a ). m = m t + m a Wielkość m t jest w krótkim okresie stała. Wielkością m a państwo może manipulować. c) zmiany kąta nachylenia BP i = Y + i’ mExp – Imp aa 101

102 Wzrost mobilności ( tj. rozluźnienie ograniczeń administracyjnych ) zbliża BP do poziomu – linia BP 1. BP 2 i Y BP 0 BP 1 Obniżenie mobilności – BP do pionu ( linia BP 2 ).

103 Z założeń i analizy wynika jednak, że : -nie są instrumentami : a, i’ ani m t ( m = m a + m t ) ___ ____ a takżeExp oraz Imp ; -instrumentem może być kurs walutowy ( jeśli regulowany jest przez państwo ) ; -zmianie ulega wtedy wartość obrotów autonomicznych i równolegle przesuwa się linia BP ; -instrumentem jest m a – ale tu ważna reakcja partnerów ( retorsje za protekcjonizm ). 3. Instrumenty polityki ekonomicznej W formule BP występują różne wielkości – potencjalne narzędzia polityki. i = Y + i’ mExp – Imp aa

Współzależność 3 rynków przykład napływu obcych kapitałów : - po wymianie na pieniądz krajowy oznacza to wzrost podaży pieniądza, a więc obniżenie stopy procentowej ( rynek pieniężny ), - czyli wzrost produkcji ( rynek towarowy ), - a więc wzrost importu ( rynek obrotów z zagranicą ). Zmiany obrotów z zagranicą wpływają na pozostałe rynki - towarowy i pieniężny. Przykłady : Obroty kapitałowe - Obroty bieżące - przykład obniżenia eksportu : - to spadek popytu ogólnego, a więc spadek produkcji ( rynek towarowy ), - czyli spadek popytu na pieniądz i obniżenie stopy procentowej ( rynek pieniężny ), - czyli ucieczka obcych kapitałów ( rynek obrotów z zagranicą ). W obu przykładach zaczynamy od BP, przechodzimy na IS ( lub LM ), potem na LM ( lub IS ) - a powrót do BP następuje od drugiej strony !

Wszystkie trzy rynki są powiązane, trzeba je rozpatrywać łącznie. Model IS - LM - BP ( zwany modelem Fleminga - Mundella, wprowadzony do światowej ekonomii w 1962 roku ). LM IS Y i E iEiE YEYE BP Gospodarka otwarta jest w równowadze tylko wtedy, gdy równocześnie są zrównoważone 3 rynki ( przynajmniej ). 105

106 Pytania : 1.Omów wyprowadzenie i podstawową analizę ( zmienność położenia punktu E ) funkcji równowagi na rynku obrotów z zagranicą ( linii BP ). Przedstaw odpowiednie szkice graficzne. 2. Omów podstawowe instrumenty polityki ekonomicznej, jakie ma do dyspozycji państwo ( rząd i bank centralny ) na rynku obrotów z zagranicą. Przedstaw graficzną interpretację skutków działania tych instrumentów.

Automatyczne równoważenie gospodarki otwartej a ) założenia : -ogólne dla IS – LM ( okres krótki, ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za popytem ) ; -specyficzne dla BP ( kraj mały, kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport i import autonomiczny również stałe ). Część I - Gospodarka o sztywnym kursie walutowym Wykład VII – Model gospodarki otwartej - analizy Interpretacja ekonomiczna : analiza dostosowania rynku towarowego i pieniężnego do stanu rynku obrotów z zagranicą. Interpretacja graficzna : nieruchoma linia BP (brak przesunięć - stały kurs walutowy, brak zmiany kąta nachylenia - stała mobilność); do równowagi prowadzi ruch punktu P ku E.

Założenia cząstkowe ( analityczne ) Stany nierównowagi gospodarki otwartej mogą być różne ( kombinacje 3 możliwych stanów na 3 rynkach ) – analiza obejmie tylko 2 wybrane sytuacje, w których : rynek towarowy jest zrównoważony ; rynek pieniężny jest również w równowadze; brak równowagi dotyczy wyłącznie rynku obrotów z zagranicą ; sytuacja 1 – nadwyżka BP, i sytuacja 2 – deficyt BP ( w podręczniku jest też analiza bardziej złożonych dostosowań, np. po równoczesnej nierównowadze na wszystkich trzech rynkach - do samodzielnego przestudiowania )

E BP LM 1 YPYP YEYE b) sytuacja 1 (symbolicznie : I = S, L = M, BP  0, BP > 0 ) Skutki dostosowań automatycznych : - istniejąca w P 1 nadwyżka BP stworzy presję na obniżenie kursu walutowego, a ten ma pozostać stały ( z założenia ) ; - broniąc kursu walutowego system bankowy skupi obce pieniądze ( część tej nadwyżki ), a to spowoduje wypływ pieniądza krajowego na rynek ; - otrzymamy ekspansję monetarną ( wymuszoną ! ) i linia LM przesunie się w prawo ; -wtedy obniżeniu ulegnie stopa procentowa ; ipip i 1 - a to spowoduje serię znanych skutków, w wyniku których wzrośnie produkcja. W punkcie E otrzymamy stabilną równowagę gospodarki otwartej. Y i IS P1P1 LM 109

E BP LM 1 YPYP YEYE ipip i 1 Y i IS P1P1 LM jest rezultatem trzech dostosowań rynkowych, „konsumujących” części tej nadwyżki : 1 - wymiany części nadwyżki walutowej na pieniądz krajowy ; Zniwelowanie nadwyżki BP 2 - odpływu części obcych kapitałów ze względu na obniżkę stopy procentowej ; 3 - wzrostu wydatków na import spowodowanego wzrostem produkcji

BP LM 2 E c) sytuacja 2 ( symbolicznie : I = S, L = M, BP  0, BP < 0 ) Skutki dostosowań automatycznych : - brak obcych walut stworzy presję na wzrost kursu, który z założenia ma być niezmienny ; - system bankowy broniąc kursu musi sprzedać obce waluty, a to spowoduje obniżenie ilości pieniądza krajowego na rynku ; - otrzymamy restrykcję monetarną ( wymuszoną ! ) i linia LM przesunie się w lewo ; - stopa procentowa zostanie podwyższona ; - a to po serii znanych skutków przyniesie obniżenie produkcji. W punkcie E gospodarka otwarta zostanie zrównoważona. i IS LM P2P2 Y 111

112 Zniwelowanie deficytu BP jest rezultatem trzech dostosowań rynkowych : - sprzedaż obcych walut za pieniądz krajowy ; - napływ obcych kapitałów wobec wzrostu stopy procentowej ; - ograniczenie wydatków na import ze względu na obniżenie produkcji. Rezultaty ostateczne to obniżenie produkcji i wzrost stopy procentowej - a więc „ochłodzenie” gospodarki, oczywisty skutek ujemnego BP.

Polityka ekonomiczna w gospodarce otwartej Założenia : -ogólne dotyczące IS – LM ( tj.: okres krótki, ceny stałe, produkcja elastycznie podąża za popytem ) ; -specyficzne dotyczące BP (tj.: kraj mały, kurs walutowy stały, mobilność obrotów stała, eksport i import autonomiczny również stałe). - założenia analityczne : - w punkcie wyjściowym jest równowaga trzech rynków ; - ale według zgodnej oceny rządu i banku centralnego poziom produkcji jest za wysoki ( „przegrzanie gospodarki” ), grozi kryzysem. Trzeba zastosować politykę restrykcyjną, żeby „ochłodzić” gospodarkę.

a) restrykcja fiskalna Punkt wyjścia : wysoka równowaga 1 - restrykcja fiskalna oznacza zmniejszenie popytu rządowego (  G < 0 ) ; 2 – po obniżeniu popytu nastąpi obniżenie produkcji, tzn. linia IS 0 przesuwa się w lewo do IS 1 ; IS 1 E1E1 3 - a punkt równowagi rynku towarowego i pieniężnego przesuwa się do E 1 ; 4 - deficyt BP w punkcie E 1 wymusi obronę kursu walutowego czyli spowoduje sprzedaż walut obcych przez system bankowy, co zmniejszy podaż pieniądza krajowego ; 5 - nastąpi wymuszona restrykcja monetarna i LM 0 przesunie się w lewo, do LM 1 ; LM wobec obniżenia podaży pieniądza krajowego wzrośnie stopa procentowa ; 7 - a w konsekwencji nastąpi zmniejszenie produkcji 8 - i gospodarka znajdzie się w punkcie E 2. Y Y0Y0 i0i0 i IS 0 LM 0 BP E0E0 E2E2 114

MakroEG Wyniki analizy mówią, że po przejściu E 0  E 1  E 2 w gospodarce nastąpi ostatecznie : - obniżenie produkcji ; IS 1 E1E1 LM 1 Y Y0Y0 i0i0 i IS 0 LM 0 BP E0E0 E2E2 - obniżenie stopy procentowej ; - stabilna równowaga w E 2 ( tj. w punkcie przecięcia trzech linii równowagi ). Wniosek : polityka fiskalna w gospodarce otwartej jest skuteczna, restrykcja doprowadziła do pożądanego przez rząd obniżenia produkcji - przy stabilnym kursie walutowym („bronionym” przez BC ) ! 115

b) restrykcja monetarna 1 - restrykcja monetarna to zmniejszenie podaży pieniądza (  M < 0 ) ; 2 - linia LM 0 przesuwa się do LM 1 (w lewo), następuje wzrost stopy procentowej i obniża się produkcja ; LM 1 E1E1 3 - interpretacja punktu E 1 - stan trzech rynków ; 4 - jak dotąd restrykcja monetarna jest skuteczna ( obniżyła się produkcja ), ale w E 1 mamy nadwyżkę BP ; 5 – broniąc kursu bank skupi nadwyżki walutowe, nastąpi wypływ pieniądza krajowego na rynek ; 6 - przesunie to linię LM 1 w prawo ( wymuszona ekspansja monetarna ) ; 7 - nastąpi obniżenie stopy procentowej ; 8 - oraz wzrost produkcji ; 9 - gospodarka znajdzie się ponownie w punkcie E 0 !!! Polityka monetarna przy stałym kursie walutowym jest nieskuteczna, po restrykcji produkcja nie ulega zmianie. i Y0Y0 i0i0 Y E0E0 IS 0 LM 0 BP Punkt wyjścia : wysoka równowaga n 116

Mamy wolnorynkowe otwarcie gospodarki i wymienialność waluty przy administracyjnym usztywnieniu warunków tej wymiany. Obrona stabilności kursu walutowego spowodowała, że po świadomej restrykcji nastąpiła wymuszona ekspansja. Przykład to skrajność - skuteczność została zredukowana do zera ! Wniosek ogólny powinien mówić, że obrona kursu walutowego obniża skuteczność polityki monetarnej - niekoniecznie do zera. Natomiast płynny kurs walutowy zmieni skuteczność polityki monetarnej, a także polityki fiskalnej. 117

118 Wzrost kursu nie tylko zmieni wartość eksportu i importu, lecz również wpłynie na ich rozmiary. 1. Skutki zmian kursu walutowego Po wzroście kursu eksport staje się tańszy dla zagranicznych nabywców. Rośnie więc popyt eksportowy. Import staje się droższy dla krajowych nabywców - obniża się popyt importowy. Po obu takich zmianach rośnie nadwyżka X, czyli rośnie popyt ogólny - linia IS przesuwa się w prawo ! Na rynku pieniężnym wzrost kursu zachęci posiadaczy obcych walut do ich sprzedaży. Do systemu bankowego wpłyną obce pieniądze, a wypłynie pieniądz krajowy. Zwiększy się podaż pieniądza ( jak przy ekspansji monetarnej ), a więc linia LM również przesunie się w prawo ! Część II - Równowaga w gospodarce otwartej - świat płynnego kursu walutowego Z analiz linii BP wiemy, że zmiany kursu walutowego przesuwają ją równolegle w lewo lub w prawo. A linie IS i LM ?

Skutkiem wzrostu kursu walutowego ( tj. osłabienia waluty krajowej ) jest ożywienie gospodarcze ( wzrost produkcji i obniżka stopy procentowej ). BP 0 LM 0 IS 0 Y i E0E0 i0i0 Y0Y0 IS 1 LM 1 E1E1 BP 1 -ceny krajowe ulegną zmianie ( wzrosną po wzroście kursu walutowego, co najmniej stosownie do podrożenia tzw. wsadu importowego ) ; - na zmiany naszego kursu i naszych obrotów towarowych i kapitałowych zareagują partnerzy zagraniczni ( by na tych zmianach nie stracić ). trzy rynki IS w prawoLM w prawoBP w prawo Jednak tylko krótkookresowe, ponieważ : Wzrost kursu walutowego przemieści wszystkie trzy powiązane linie równowagi w prawo. 119

IS 2 LM 2 BP 2 E2E2 Analogicznie - Wzmocnienie waluty krajowej czyli obniżka kursu przesunie trzy związane linie w lewo. BP 0 LM 0 IS 0 Y i E0E0 i0i0 Y0Y0 Nastąpi wzrost stopy procentowej i obniżenie produkcji. 120

Podsumowanie W warunkach płynnego kursu walutowego automatyczne zrównoważenie gospodarki otwartej następuje poprzez : - zmiany produkcji ( np. wzrost produkcji wymagający wzrostu wydatków na import - efektem jest redukcja nadwyżki BP ); - zmiany stopy procentowej ( np. obniżenie stopy w wyniku wymiany nadwyżek walut na pieniądz krajowy - efektem jest redukcja nadwyżki BP w wyniku „ucieczki” kapitału obcego ); - zmiany kursu walutowego, prowadzące do zmian wartości eksportu i importu oraz zmian volumenu obrotów z zagranicą. Graficzną interpretacją takich zmian są równoległe przesunięcia funkcji BP, a także IS i LM : - w prawo po wzroście kursu ( tj. po osłabieniu pieniądza krajowego ); - w lewo po obniżeniu kursu ( tj. po wzmocnieniu pieniądza krajowego). 121

122 Stabilny kurs walutowy ma wiele zalet – zarówno wewnątrz gospodarki, jak i w jej stosunkach z zagranicą. Jego utrzymanie może być ważne dla gospodarki. Skuteczność polityki monetarnej w warunkach sztywnego kursu można podnieść, jeśli bank centralny przeprowadzi specyficzną operację na „otwartym rynku”. 2. Zanim nastąpi zmiana kursu W warunkach sztywnego kursu walutowego polityka fiskalna była skuteczna, natomiast polityka monetarna okazała się nieskuteczna – lub mało skuteczna, ponieważ obrona kursu prowadziła do zmian podaży pieniądza, wymuszonych i przeciwnie skierowanych. Polityka ekonomiczna

123 -restrykcja monetarna doprowadziła do obniżenia produkcji i do wzrostu stopy procentowej ; -obniżył się więc import, a także napłynęły obce kapitały ; -pojawiła się więc nadwyżka BP, a wraz z nią presja na zmianę kursu walutowego ; -broniąc stabilności kursu BC musiał skupić tę nadwyżkę ; -wpuszczona do obiegu dodatkowa podaż pieniądza krajowego podziałała jak ekspansja monetarna i zredukowała skuteczność uprzedniej restrykcji. Ale można zatrzymać pieniądz krajowy w systemie bankowym sprzedając atrakcyjne elementy agregatu B ( np. wysoko oprocentowane bony skarbowe ) i nie dopuścić do wzrostu podaży pieniądza ! To tzw. polityka sterylizacji, krótkookresowo podnosząca skuteczność polityki monetarnej. Przykład :

3. Polityka monetarna przy płynnym kursie - na przykładzie restrykcji Restrykcja przesunie linię LM w lewo, podniesie stopę procentową i obniży produkcję do Y 1 Przy płynnym kursie walutowym nadwyżka BP doprowadzi do wzmocnienia waluty krajowej i cały układ trzech powiązanych funkcji przesunie się w lewo ( jak wiemy z poprzednich analiz ). IS 1 LM 1 E1E1 BP 1 Y1Y1 Powstanie jednak nadwyżka BP ( punkt E 1 ). Jeśli BC broniąc stabilności kursu walutowego skupi nadwyżkę, nastąpi wypływ pieniądza krajowego i linia LM przesunie się w prawo redukując skuteczność restrykcji monetarnej. Równowaga ustali się w punkcie E 2, E2E2 a produkcja obniży się do Y 2. Y2Y2 Płynny kurs walutowy zwiększa skuteczność polityki monetarnej. Ostatecznym efektem restrykcji monetarnej będzie przesunięcie E 0 do E 2. LM 2 i Y IS 0 LM 0 BP 0 E0E0 Y0Y0 124

( na przykładzie restrykcji ) IS 1 E1E1 Y1Y1 IS 2 LM 1 BP 1 E2E2 Y2Y2 Restrykcja fiskalna (  G < 0 ) przesunie IS w lewo do IS 1. Restrykcja jest skuteczna, produkcja obniża się do Y 1. Ale w E 1 jest deficyt BP, wzrośnie więc kurs walutowy, co przesunie trzy powiązane linie w prawo ! Równowaga ustali się w E 2, przy produkcji Y 2. Ostatecznym skutkiem będzie obniżenie produkcji tylko do Y 2. Przy wysokiej mobilności ( BP bliska poziomu ) płynny kurs obniża skuteczność polityki fiskalnej ! n.b. analogiczna analiza przy niskiej mobilności prowadzi do innego wniosku - zob. podręcznik, punkt Polityka fiskalna przy płynnym kursie Y i IS 0 LM 0 BP 0 E0E0 Y0Y0 125

126 Pytania : 1.Omów przebieg dostosowań automatycznych, przywracających równowagę w gospodarce otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym – jako punkt wyjścia przyjmij sytuację X (dowolną). Przedstaw też graficzną interpretację analizy. 2. Omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o stałych cenach i sztywnym kursie walutowym. Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy założenie o jednorazowym niewielkim szoku inflacyjnym ?

Omów i przedstaw graficznie skutki, jakie nastąpią na rynku towarowym ( - na rynku pieniężnym ; - na rynku obrotów z zagranicą ; - na trzech powiązanych rynkach ) w wyniku wzrostu ( - obniżenia ) kursu walutowego. 4. Porównaj ( też graficznie ) skuteczność polityki ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce zamkniętej i w gospodarce otwartej o stałym ( - o płynnym ) kursie walutowym i o wysokiej ( - niskiej ) mobilności wymiany międzynarodowej. Jak zmieni się skuteczność tej polityki, gdy wprowadzimy założenie o niewielkim szoku inflacyjnym ?

128 Wykład VIII – Rynek pracy ( część I ) Włączenie rynku pracy do modelu IS – LM – BP następuje poprzez krótkookresową funkcję produkcji Y = f ( N, K ) 1. Cechy rynku pracy ( wybrane ) - uwarunkowania pozaekonomiczne ; - segmentacja ; - ograniczona mobilność ; - ograniczona konkurencja ; - skłonność do monopolizacji.

129 a ) funkcja popytu na pracę : W = P C MP N (N D ) NDND N WPCWPC gdzie MP N to krańcowy produkt pracy Niech g (N S ) oznacza funkcję ujmującą indywidualne czynniki określające podaż pracy. Podaż pracy ustabilizuje się, gdy krańcowa g (N S ) wyrówna się z płacą realną, tj. W / P c. Stąd W = P C g (N S ) b ) funkcja podaży pracy : NsNs N WPCWPC 2. Model rynku pracy

Przesunięcia linii podaży - przykłady Przesunięcia linii popytu - przykłady NSNS WEWE E NDND NENE Elementy analizy : Ruch na liniach N D i N S zależy od poziomu płac. WPCWPC N c) równowaga rynku pracy Popyt na pracę równy podaży pracy ( N D = N S ) czyli po uproszczeniu MP N (N D ) = g (N S ) Krótkookresowa równowaga (stabilizacja) rynku pracy oznacza : - W ES - W ED - N E czyli poziom płac jest opłacalny dla przedsiębiorców ( tj. pracownik wytwarza nie mniej, niż kosztuje ); czyli poziom płac jest akceptowany przez pracowników ( tj. „przykrość pracy” jest nie większa od „przyjemności konsumpcji” ) ; czyli taki poziom zatrudnienia, dzięki któremu wytwarzana jest produkcja, która równoważy rynek towarowy. 130

Nierównowaga na rynku pracy Dwa kierunki : -za duża podaż, niedobór miejsc pracy -za duży popyt, nadmiar miejsc pracy. Największym problemem jest bezrobocie. stopa bezrobocia = bezrobotni bezrobotni plus pracujący czyli łączne zasoby pracy Poważne znaczenie mają definicje. Bez ich jednoznaczności - pole do nieporozumień i różnorodnych manipulacji.

132 Bezrobotny nie pracuje, ale : -jest do pracy zdolny ( odpowiedni wiek, odpowiednie cechy fizyczne i psychiczne ) ; -chce pracować, aktywnie poszukuje pracy ; -gotowy jest do podjęcia każdej oferowanej pracy. To są aspekty realne, często dodaje się też aspekt prawny ( rejestracja w odpowiednim urzędzie pracy ) oraz aspekt finansowy ( pobieranie zasiłku dla bezrobotnych ). Konkretne rozwiązania ( przyjęte w danym kraju i w danym czasie ) mogą być różnorodne, prowadzą więc do innej definicji licznika stopy bezrobocia ( „właściwi” bezrobotni ) i jej mianownika ( zasoby pracy, tj. bezrobotni plus pracujący ) -a inne definicje to inne wnioski o stopie bezrobocia !

133 -praca dorywcza ; -pracujący młodociani i staruszkowie ; -pracujący w rodzinnym gospodarstwie rolnym ; -prywatni właściciele firm, zwłaszcza wielu firm ; -praca w tzw. szarej strefie, praca nielegalna ; -praca za granicą... Pracujący- przykładowe problemy definicyjne :

MakroEG W porównaniach międzynarodowych (wg zaleceń Międzynarodowej Organizacji Pracy i Eurostatu) należy odejść od krajowych/lokalnych definicji i przepisów -w Polsce to Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzone przez GUS ( co kwartał, 55 tys. mieszkań ). Według BAEL ( w uproszczeniu ) : -pracujący : ( 15 lat i więcej ) w tygodniu poprzedzającym badanie przepracował zarobkowo przynajmniej 1 godzinę, niezależnie od statusu tej pracy lub miał pracę, ale jej nie wykonywał ( urlop, choroba itp. ) ; -bezrobotny : ( w wieku ) nie pracuje, ale aktywnie szuka pracy zarobkowej i jest gotowy szybko podjąć zaoferowaną pracę ; -pozostali : nie są zaliczani do zasobów pracy ( do ludności aktywnej zawodowo ). Wyniki BAEL są różne od tzw. bezrobocia rejestrowanego, ale: - są porównywalne międzynarodowo, - są realistyczne, - są wolne od manipulacji politycznych. 134

135 Pytania : 1. Wyjaśnij, dlaczego i jakie specyficzne cechy posiada rynek pracy w porównaniu do innych rynków objętych modelowaniem typu IS-LM ? 2. Przedstaw ( też graficznie ) wyprowadzenie funkcji popytu / funkcji podaży / obu linii równowagi na rynku pracy.

136 Wykład IX – Rynek pracy ( część II ) 1. Płace a bezrobocie a ) płace elastyczne W1W1 Pracujący to N E, bezrobotni to ( N L - N E ). Szukają tylko dobrej pracy i płacy. To bezrobocie dobrowolne ( podobnie jak tzw. bezrobocie frykcyjne ). Przyczyna bezrobocia : za wysokie żądania płacowe. Natomiast wzrost płac... NLNL N L to maksymalna podaż pracy. Nie pracują, bo warunkiem podjęcia pracy jest zgoda na obniżkę płac do W 1. W2W2 W3W3 W NDND NSNS N WEWE NENE ? L E T

b) płace nieelastyczne ( za wysokie ) Przyczyny - np. siła ZZ, decyzje państwa o wysokiej n płacy minimalnej Poziom płac W E równoważy rynek pracy, ale usztywnienie nastąpiło przy W 1. W1W1 N1N1 WEWE W NENE N NSNS NDND Wtedy pracuje N 1, a chce pracować N 2. Różnica ( N 2 - N 1 ) to bezrobocie wymuszone : bezrobotni są skłonni podjąć pracę przy tej płacy, ale nie mogą znaleźć pracy. N2N2 Przyczyna bezrobocia : wygórowane płace. B Z E 137

c) płace nieelastyczne ( za niskie ) Przyczyna - np. silni pracodawcy W2W2 N3N3 WEWE W NENE N NSNS NDND N2N2 Poziom płac W E równoważy rynek. Pracuje N 2 pracowników. Ale usztywnienie nastąpiło przy W 2. A przedsiębiorcy chcą zatrudnić N 3. Różnica ( N 3 – N 2 ) to nadwyżka miejsc pracy,z reguły krótkookresowa. Przyczyna nierównowagi : zaniżone płace. E CD 138

2. Podaż pracy a bezrobocie a)ograniczenie podaży pracy Przyczyna - np. jakakolwiek dyskryminacja na rynku pracy Zmniejszenie podaży pracy ( tj. N S w lewo ), Przy płacach W 1 chce pracować N 2 osób, W1W1 N2N2 N1N1 N S 1 WEWE W NENE N N S 0 NDND podnosi płace do W 1 i ogranicza zatrudnienie do N 1. lecz pracuje tylko N 1.Różnica ( N 2 – N 1 ) to bezrobocie wymuszone. Przyczyna : j.w. Z C E 139

b)wzrost podaży pracy ( np. wyż demograficzny, skrócenie obowiązku szkolnego n czy wojskowego ) Jeśli płace nie zmienią się, będzie bezrobocie wymuszone równe ( N 1 - N E ). Zwiększenie podaży pracy przesuwa N S w prawo. W1W1 N2N2 N1N1 N S 1 WEWE W N NDND NENE N S 0 Jeśli płace obniżą się do W 1, zatrudnienie wzrośnie do N 2. Część dodatkowej podaży pracy uzyska zatrudnienie, a bezrobocie wyniesie tylko ( N 1 - N 2 ). Przyczyny : wzrost podaży pracy + usztywnienie płac. D C Przy płacach W E chce pracować N 1 osób. E 140

3. Popyt na pracę a bezrobocie a) obniżenie popytu np. skutek obniżenia popytu na towary będzie bezrobocie wymuszone równe ( N E - N 2 ). Obniżenie popytu przesuwa linię N D w lewo. W1W1 N1N1 N D1 N2N2 WEWE W NENE N NSNS N D0 Jeśli płace obniżą się do W 1, to zatrudnienie spadnie do N 1, a bezrobocie wyniesie ( N E - N 1 ). Przyczyny : recesja + sztywne płace. K Jeśli płace nie ulegną obniżce, Z E 141

b) wzrost popytu na pracę np. skutek wzrostu popytu na towary Wzrost popytu przesuwa linię N D w prawo. W1W1 N1N1 N D1 WEWE W NENE N NSNS N D0 Pracodawcy chcą wzrostu zatrudnienia do N 1, ale warunkiem jest wzrost płac do W 1. Dopóki nie spełnią tego warunku, będzie nadwyżka miejsc pracy równa ( N 1 - N E ). Przyczyna nierównowagi : ożywienie gospodarki. A E 142

4. Związki zawodowe a bezrobocie ZZ walczą o pracę i płacę swoich członków, lecz również mają uprawnienia znacznie szersze, np. negocjują płacowe umowy zbiorowe i mają wpływ na kształt przepisów prawa pracy ; współdecydują więc o warunkach pracy i płacy wszystkich zatrudnionych ! 143

WEWE W NENE N NSNS NDND 1 – ZZ powodują wprowadze- nie pakietu dodatkowych świadczeń pozapłacowych (np. bony świąteczne, wczasy) 2 – pracodawcy traktują to jako wzrost kosztów pracy E W1W1 3 – również dla pracowników pakiet oznacza wzrost „płac” 4 – w rezultacie linia N S przesuwa się w górę do N S1 N S1 5 – praca wyraźnie drożeje, nowy punkt równowagi to E 1 E1E1 6 – najsłabsi przedsiębiorcy / pracodawcy zbankrutują lub zwolnią część pracowników pod groźbą bankructwa 7 – zatrudnienie obniży się do N 1 N1N1 8 – pozornie „pro-pracownicza” akcja ZZ stworzy bezrobocie ! Przykład : 144

Inna „pro-społeczna” akcja ZZ to powodowanie zapisów ustawowych określających minima kwalifikacyjne ( np. egzaminy „korporacyjne” ), warunkujące przyjęcie do pracy na konkretnym stanowisku. Skutkiem makroekonomicznym jest sztuczne ograniczenie podaży pracy. WEWE W NENE N N S 0 NDND Zmniejszenie podaży pracy przesuwa N S w lewo do N S1 N S 1 E E1E1 i ogranicza zatrudnienie do N 1. N1N1 „Pro-społeczna” akcja ZZ spowodowała bezrobocie. 145

Rynek pracy a inflacja Uchylamy założenie : ceny = const., ale nie chodzi o tzw. giętkość cen ( elastyczność zależną od gry popytu i podaży ), lecz o powszechne w praktyce zjawisko inflacji ( tj. P C > 1 ). a ) zmiana założeń

147 Pozostajemy przy analizie okresu krótkiego, więc uwzględniamy tylko tzw. szoki inflacyjne : - kosztowy ( wzrost kosztów „pcha” ceny w górę ) ; - dochodowy ( wzrost popytu „ciągnie” ceny w górę ). Inflacja, zwłaszcza wysoka, ma wiele negatywnych skutków gospodarczych, m.in. : - zniechęca do podejmowania inwestycji, co zwiększa bezrobocie ; - wywołuje szum informacyjny i wypacza każdy rachunek ekonomiczny ; - powoduje przypadkową redystrybucję dochodów. Teraz chodzi jednak tylko o jej związki z rynkiem pracy.

148 pracownicy widzą inflację jako wzrost cen artykułów konsumpcyjnych czyli wzrost kosztów utrzymania i spadek realnych wynagrodzeń ; - naturalną reakcją jest żądanie wzrostu płac nominalnych ; - jeśli nacisk jest odpowiednio silny ( ze strajkami włącznie ), płace rosną. b ) postrzeganie inflacji Strona podażowa :

149 przedsiębiorcy postrzegają inflację jako wzrost cen m.in. na towary przez siebie wytwarzane ; - a więc odczytują to jako sygnał o rosnącym popycie. W odpowiedzi należy zwiększyć produkcję - warunkiem jest wzrost zatrudnienia, a on zależy głównie od wzrostu płac. Płace więc rosną. Strona popytowa :

W praktyce płace mogą rosnąć równocześnie z obu powodów, więc rosną dochody i popyt, a także koszty produkcji. Taki wzrost „ciągnie i popycha” ceny w górę ( inflacja dochodowa i kosztowa ). W gospodarce rozkręca się spirala inflacyjna ( wzrost płac, wzrost cen, wzrost płac...). Sytuacja może stać się groźna ( hiperinflacja ! ). Jedynym prawdziwym wyjściem jest ilościowy wzrost produkcji ( wzrost jej volumenu ! ). Możliwe są jednak różne przypadki. Całość rynku : 150

151 Przypadek I -przedsiębiorcy postrzegają wzrost cen jako wzrost popytu, chcą wzrostu produkcji, muszą zwiększyć zatrudnienie, warunkiem jest wzrost płac ; -o wzroście płac decydują wyłącznie przedsiębiorcy, to przypadek dyktatu pracodawców ; -pracownicy albo nie dostrzegają inflacji, -albo nie mają siły do skutecznych żądań płacowych ; -skutki : wzrost płac, wzrost zatrudnienia, wzrost produkcji, likwidacja przyczyn inflacji. 6. Analizy

N1N1 N0N0 N1N1 FPFP N Y Y1Y1 Y0Y0 W1W1 N D1 N0N0 W0W0 W N NSNS N D0 E0E0 E1E1 E0E0 E1E1 152

Przypadek II -pracownicy postrzegają inflację jako spadek płac realnych, skutecznie żądają podwyżki płac ; -przedsiębiorcy są słabi, o płacach decydują pracobiorcy, to przypadek dyktatu pracowniczego ; -wymuszony wzrost płac przesuwa w górę linię podaży pracy, reakcją producentów jest zmniejszenie zatrudnienia i produkcji ; -zmniejszenie produkcji napędza inflację, wygrana pracowników jest pozorna ( iluzja pieniężna ). 153

N1N1 Y1Y1 W1W1 N S1 N0N0 W0W0 W N N S0 NDND N1N1 E0E0 E1E1 FPFP N Y N0N0 Y0Y0 E0E0 E1E1 154

Przypadek III -równe siły obu stron rynku pracy, obie przyczyny powodują wzrost płac ; -linia popytu idzie w górę, linia podaży też ; -ani zatrudnienie, ani produkcja nie ulegają zmianie ; -obniża się tylko wartość pieniądza ; -to kompromis, który niczego nie rozwiązuje. Jest to tzw. przypadek klasyczny. 155

W1W1 N S1 N D1 Y 0 = Y 1 FPFP N N 0 = N 1 Y W0W0 W N N S0 N D0 N0N0  Y = 0 ! E1E1 E0E0 156

157 Przypadek IV To ogólny przypadek keynesowski, łagodniejszy od przypadku I ( ekstremalnego ). Na rynku pracy decydują przedsiębiorcy, oni lepiej znają gospodarkę i rozumieją inflację, oni decydują o wzroście płac, ale pracownicy też coś wywalczą ! Obie linie zmieniają położenie ( „popyt bardziej” ), rosną płace, zatrudnienie i produkcja, a przyczyna inflacji jest stopniowo likwidowana.

W1W1 N S1 N D1 N1N1 N1N1 Y1Y1 Czy jest inne wyjście z inflacji ? Tak, ale długookresowe. Chodzi o zmianę F P - czyli wzrost wydajności pracy ( relacja Y/N ) dzięki inwestycjom i postępowi technicznemu. Wtedy wychodzeniu z inflacji może towarzyszyć wzrost płac realnych ( gdy wydajność rośnie szybciej niż płace ). W0W0 W N N S0 N D0 N0N0 FPFP N Y N0N0 Y0Y0 E1E1

159 Pytania : 1. Omów ( i przedstaw graficznie ) sytuacje nierównowagi na rynku pracy, jakie mogą wystąpić przy płacach elastycznych / przy płacach nieelastycznych za wysokich / za niskich. 2. Omów ( i przedstaw graficznie ) wpływ wzrostu / spadku podaży pracy / popytu na pracę na sytuacje nierównowagi na rynku pracy. 3. Rynek pracy w warunkach inflacji – przedstaw przypadek I / II / III / IV.

160 Wykład X - Kompleksowy model krótkookresowej równowagi makroekonomicznej Ujęcie graficzne : do modelu gospodarki otwartej IS – LM - BP dodajemy model rynku pracy ( SR ) za pośrednictwem krótkookresowej funkcji produkcji ( Fp ) i powstaje kompleksowy model IS – LM – BP – SR. 1. Konstrukcja modelu

161 Y - produkcja ( dochód ) ; i - stopa procentowa ; N - zatrudnienie ; W - płace. Algebraiczna postać modelu to układ 6 równań definiujących funkcje równowagi 4 uwzględnionych rynków ( tj. : funkcje IS, LM, BP, N D, N S oraz Fp ). Cztery główne zmienne modelu to najważniejsze agregaty makroekonomiczne : Rozwiązanie modelu to wyznaczenie takich wartości powyższych zmiennych, przy których cztery powiązane rynki są zrównoważone.

162 Do liczbowego rozwiązania modelu niezbędna jest znajomość wszystkich występujących w nim parametrów ( np. , , , k, m, a ), Bez znajomości tych wielkości możemy zbudować tylko „typowy” szkic graficzny. Znajomość tych wielkości to też warunek graficznie poprawnej lokalizacji linii równowagi w układzie współrzędnych, określenia kątów ich nachylenia i współrzędnych punktów przecięcia, - to znaczy określenia takiego położenia punktów wyróżnionych w analizach ( tj. E, P i P p ), które odpowiada realiom ekonomicznym ( przy uwzględnieniu koniecznych uproszczeń wynikających z założeń idealizacyjnych modelu ). ( np. C, I, G, M, Exp, Imp ). a także wielkości autonomicznych

Y i IS LM BP E1E1 YEYE A iEiE N FpFp E2E2 NENE BC WPcWPc NDND E3E3 NSNS W (E) P c Kompleksowy model krótkookresowej równowagi makroekonomicznej 163

Możliwości wykorzystania modelu Bez poznania wartości liczbowej wszystkich składników wszystkich funkcji równowagi musimy pozostać przy analizach tylko graficznych. Dają one odpowiedź : - co do logiki przebiegu dostosowań automatycznych ; - co do kierunku reakcji gospodarki na pociągnięcia polityki ekonomicznej ; - ale nie co do siły ( wartości numerycznej ) tych zmian. Uwagi wstępne : Do rozumienia gospodarki to wystarcza, do prowadzenia polityki gospodarczej - nie !

165 Działanie modelu : Trzy współzależne rynki wyznaczają poziom stopy procentowej i poziom produkcji, równoważące podaż z popytem. Funkcja produkcji określa poziom zatrudnienia, niezbędny do uzyskania tej produkcji. A rynek pracy decyduje o poziomie płac, jaki zapewni takie zatrudnienie. Otrzymujemy gospodarkę zrównoważoną – na wszystkich rozpatrywanych rynkach ! Poruszając się w modelu zgodnie z ruchem wskazówek zegara możemy badać powiązane dostosowania automatyczne przebiegające na różnych rynkach ( od IS do SR ). Model pozwala opisać gospodarkę rynkową, zrozumieć jej funkcjonowanie, przewidywać jej reakcje na bodźce losowe. ekonomia opisowa

166 Model pozwala też badać skutki polityki ekonomicznej ( fiskalnej i monetarnej ) - od skutków na rynku towarowym / pieniężnym aż do skutków na rynku pracy. Czasem jednak to rynek pracy ma znaczenie decydujące. Model umożliwia też taką analizę ( w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara ). Zmiany na rynku pracy, dotyczące wzrostu lub obniżenia podaży pracy, popytu na pracę oraz poziomu płac, powodowane przyczynami ekonomicznymi / pozaekonomicznymi mogą wymagać zmian polityki gospodarczej. Model wykazuje, że np. dodatkowa podaż pracy zostanie przez gospodarkę wchłonięta, jeśli nastąpi odpowiednie ożywienie produkcji - np. dzięki ekspansji fiskalnej. Podobnie inne decyzje gospodarcze ( np. kształtowanie stopy procentowej czy podatkowej bądź politykę HZ ), można dostosować do zmian na rynku pracy. Analizy modelu pozwalają wybrać politykę ekonomiczną prowadzącą do pożądanych celów. ekonomia normatywna

Założenia analiz Założenia ogólne : - stabilność cen, krótki okres, popytowa elastyczność produkcji ; - gospodarka otwarta, a w niej : - płynny kurs walutowy - stała, ale wysoka mobilność - założenie o kraju małym. Założenia analityczne (cząstkowe ) : - przedstawione zostaną wyłącznie analizy syntetyczne ( a ) dostosowań automatycznych i ( b ) skutków polityki gospodarczej.

a ) dostosowania automatyczne - synteza Uwaga ! Linie IS, LM i BP mogą zmienić położenie ( z założenia ceny są stałe, ale kurs walutowy może być płynny ! ) Dostosowania : Punkt wyjścia : dowolne P = E. P Y A B C ISLM BP E Fp NSNS NDND N NENE YEYE iEiE i W Pc W (E) Pc - 3 rynki - odpowiednie zmiany i oraz Y ; - poprzez Fp tłumaczenie na zmiany N i W. - wędrówka P ku E ; Równowaga w E. tj. odpowiednie wartości i,Y,N i W

b ) skutki polityki ekonomicznej - synteza - polityka fiskalna  (  G) zmienia położenie IS (tu : ekspansja) ; - polityka monetarna (  M) zmienia położenie LM (tu : restrykcja); - BP nie ulega przesunięciu, gdy kurs jest stabilny ; - ale można zmienić jej kąt nachylenia ( inne m a ) ; - w efekcie zmiany i oraz Y przesuwają E ku P p,. PpPp Punkt wyjścia : równowaga, ale problem P p Y A B C ISLM BP E Fp NSNS NDND N NENE YEYE iEiE i W Pc W (E) Pc - a poprzez Fp tłumaczone są na zmiany N i W. Nowa równowaga w P p. ( jaką politykę gospodarczą należy zastosować, by osiągnąć równowagę w pożądanym miejscu P p ? ) b 169

170 Jeśli dopuścimy inflacyjną zmianę cen : -dodatkowe ruchy IS, LM i BP ( inflacyjna zmiana wartości dochodów i popytu, pieniądza i kursu walutowego ) ; -praktycznie - dostosowania ilościowe zostaną zmienione ( osłabione lub wzmocnione ) przez możliwe dostosowania cenowe ( np. zmiana cen jako możliwy skutek polityki fiskalnej / dodatkowego popytu lub polityki monetarnej / dodatkowej podaży pieniądza ) ; -czyli zmieni się też skuteczność polityki ekonomicznej ( na + lub na - ).

171 Pytania : 1.Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw graficznie ) automatyczne dostosowania, jakie zachodzić będą na 4 powiązanych rynkach w gospodarce otwartej o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym - przyjmij P i jako punkt wyjścia. Jakim zmianom ulegną dostosowania rynkowe, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki szok inflacyjny ?

Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw graficznie ) skutki polityki ekspansji ( - restrykcji ) fiskalnej ( - monetarnej ) w gospodarce otwartej o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym, jakie nastąpią na 4 powiązanych rynkach. Jaką politykę ekonomiczną należy zastosować, by gospodarka osiągnęła pożądany punkt P p ? Jakim zmianom ulegnie skuteczność tej polityki ekonomicznej, gdy w gospodarce wystąpi jednorazowy niewielki szok inflacyjny ?

Posługując się kompleksowym modelem krótkookresowej równowagi makroekonomicznej omów ( i przedstaw graficznie ) politykę ekonomiczną, jaką może zastosować rząd ( - bank centralny ), by doprowadzić do wchłonięcia przez gospodarkę dodatkowej podaży pracy, zwiększonej w wyniku wyżu demograficznego ( - do praktycznej realizacji politycznie motywowanej decyzji o zwiększeniu przeciętnych płac ). Załóż, że jest to gospodarka otwarta o stałych cenach i stałym ( - płynnym ) kursie walutowym. Analizę przeprowadź na wszystkich 4 powiązanych rynkach.

Pomiar dynamiki gospodarczej W okresie długim zmienia się popyt ( AD ) i produkcja ( AS ) -czyli ogólna aktywność ekonomiczna ( dochód, zatrudnienie, inwestycje, spożycie itd. ). - brutto czy netto ? -ceny bieżące czy inne ? -co ze zmianą liczby ludności ? -co ze zmianą struktury i jakości produkcji ? -co z porównywalnością w przestrzeni ( międzynarodową ) ? Syntetyczny miernik rocznych efektów tych zmian to produkt krajowy : Wykład XI – Cykl koniunkturalny - itd., np. zmiany terytorialne

175 Wady : -tylko roczny efekt procesu produkcji, a nie nagromadzony poziom majątku produkcyjnego i dobrobytu społecznego ; -wymierne efekty produkcji, a nie jakość życia ( np. czas wolny, środowisko przyrodnicze ) ; -tylko towarowa produkcja rejestrowana, brak gospodarki naturalnej i szarej strefy ; -brak uwzględnienia sposobu podziału ( zagadnień sprawiedliwości społecznej ) ; -trudne przeliczenie na obcą walutę ( kurs ?, złoto ?, waluta głównego partnera ?, siła nabywcza ? ) ; -problemy z cenami porównywalnymi ( stałymi ) ; - itd. Ale brak lepszego miernika ! Rozwiązanie umowne : realny produkt krajowy brutto per capita w USD.

176 wahania przypadkowe -przyczyny wewnętrzne ( np. klęski żywiołowe ) ; -przyczyny zewnętrzne ( wpływ otoczenia ). Usunięcie trudne, rozumowanie na zasadzie : co by było, gdyby nie było wahania sezonowe - przyczyny przyrodnicze ( np. produkcja rolna ) ; - przyczyny „kalendarzowe” ( np. turystyka ) ; Usunięcie trudne Rodzaje dynamiki gospodarczej

177 Po oczyszczeniu z wahań przypadkowych i sezonowych widać regularność zmian, okresy ekspansji i recesji. 3 cykl koniunkturalny -periodyczne fluktuacje całej aktywności ekonomicznej, okresy przyspieszenia i zwolnienia ; -powtórki nie są identyczne, różne interpretacje ; -zniekształcenia jako skutki interwencji państwa ( polityki antycyklicznej ) ; -podobieństwa nie tylko objawów, lecz mechanizmów, przyczyn. trend rozwojowy gospodarki -dominująca tendencja długookresowa ( wzrost, stagnacja, regres ) ; -widoczna po oczyszczeniu z wahań koniunkturalnych. 4

Klasyfikacja teorii cyklu I kryterium – opis przebiegu cyklu ( jaki jest ? ) np. 4 fazy : ożywienie, rozkwit, recesja, depresja ; 3 fazy : ożywienie, stabilizacja, kryzys ; 2 fazy : przemienne okresy ożywienia i recesji. II kryterium – mechanizm wystąpienia cyklu, jego przyczyny, tj. nie tylko jaki jest ?, lecz też dlaczego jest ? Koncepcje egzogeniczne ( pozaekonomiczne ) oraz koncepcje endogeniczne ( ekonomiczne ) : - głównie przyczyny inwestycyjne i związane z drugim czynnikiem produkcji – pracą III kryterium – teoretyczna podstawa teorii cyklu - tyle teorii cyklu, ile szkół myśli ekonomicznej

179 Ujęcie współczesne : -najistotniejsze są dwa punkty zwrotne i przyczyny zmian Pełny cykl G – górny punkt zwrotny D – dolny punkt zwrotny G D D G t PKB Ujęcie 2-fazowe - ożywienie i recesja

Model Kaldora Założenia keynesowskie, model oparty na relacji pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami. W długim okresie oszczędności są nie stałą, lecz rosnącą funkcją dochodu. Y S I Y Inwestycje są rosnącą funkcją dochodu, ale ten wzrost jest zmienny !

Model Kaldora to nałożenie obu funkcji : Interpretacja punktów i obszarów pomiędzy nimi : A,B,C. I B A C I Y S,S, S gdy I < S – produkcja maleje gdy I > S – produkcja rośnie I = S - równowaga Równowaga krótkookresowa stabilna niestabilna 181

- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w dół, do S 1 ; - wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w górę, do I 1 ; A B C I S I1I1 S1S1 Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ): - w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać. Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden punkt, A =B potem „znikną”. 182

- obniży się skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w dół, do S 1 ; - wzrośnie skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w górę, do I 1 ; A B C I S I1I1 S1S1 Po kilkuletniej równowadze o niskiej produkcji i dochodach ( A ): - w dolnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać. Punkty A i B będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden punkt, potem „znikną”. Pozostanie punkt C jako jedyny punkt przecięcia. C Skutek ? gdy I < S – produkcja maleje gdy I > S – produkcja rośnie To ożywienie gospodarcze ( skok produkcji z A do C ). 183

Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) : - obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w dół, do I 2 ; - wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w górę, do S 2 ; - w górnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać. A B C I S I2I2 S2S2 B = C Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden, potem „znikną”. 184

Natomiast po kilkuletniej równowadze o wysokiej produkcji ( C ) : - obniży się skłonność do inwestycji i krzywa I przesunie się w dół, do I 2 ; - wzrośnie skłonność do oszczędzania i krzywa S przesunie się w górę, do S 2 ; - w górnej części wykresu krzywe będą się rozsuwać. Punkty B i C będą się zbliżać do siebie, potem zleją się w jeden, A B C I S I2I2 S2S2 potem „znikną”. Punkt A będzie jedynym punktem przecięcia. A Skutek ? gdy I < S – produkcja maleje gdy I > S – produkcja rośnie Faza recesji gospodarczej (skok z C do A). 185 Mechanizm ożywienia i recesji = model cyklu koniunkturalnego.

186 Pytania : 1. Omów podstawowe problemy związane z wykorzystaniem PKB do pomiaru dynamiki gospodarczej. 2. Wykorzystując model Kaldora omów ( i przedstaw graficznie ) mechanizm przejścia gospodarki do fazy ożywienia ( - recesji ).

Istota teorii wzrostu gospodarczego -przedmiot : długookresowa dynamika gospodarcza -metoda : -obserwacja danych i ich „oczyszczenie” z wahań ; -wykrycie zależności ( funkcja produkcji ) ; -formuła tempa wzrostu produkcji ( r = ? ). -cel : -zbadanie, poznanie, wyjaśnienie, przewidywanie procesu wzrostu ( ekonomia opisowa ) ; -dostarczenie podstaw długookresowej polityki gospodarczej, symulacja, określenie warunków działania i skutków poszczególnych instrumentów polityki ekonomicznej ( ekonomia normatywna ). Wykład XII – Teorie wzrostu gospodarczego

Klasyfikacja teorii wzrostu Kryterium I : główny czynnik wzrostu ( ekonomia opisowa ) -waga rolnictwa i zasobów naturalnych ; -waga pracy ; -waga kapitału ; -waga inwestycji ; -waga nauki i postępu technicznego ; -waga informacji i regulacji ; -waga kapitału ludzkiego. Kryterium III : baza teoretyczna Kryterium II : tempo postulowanego wzrostu ( ekonomia normatywna ) - koncepcje wzrostu przyspieszonego ; –koncepcje wzrostu zerowego; - koncepcje wzrostu zrównoważonego. - tyle teorii, ile szkół !

189 Współczesne praktyczne problemy wspólne ( przykładowe ) : -ile inwestować ? -jak inwestować ? -gdzie inwestować ? -jak kształtować relację : gospodarka - środowisko przyrodnicze ? -co z problemem własności ? - jak rozwiązywać konflikty wokół inwestycji publicznych, dotacji, kredytów...

Model Domara Założenia ( wybrane ) : -gospodarka jest dwusektorowa ; -w wyjściowym punkcie analizy jest równowaga ; -rezerwy czynników produkcji są wykorzystane ( też zasoby pracy ) ; -wzrost gospodarczy jest funkcją kapitału ( aparatu produkcyjnego ), a ten - funkcją inwestycji ; -inwestycyjne efekty popytowe i podażowe są natychmiastowe ( brak odroczeń ) ; -równowaga procesu wzrostu ma miejsce wtedy, gdy dynamika obu efektów jest taka sama.

Efekt popytowy :  AD =  I  gdzie :  = = 1 - c s 1 Przyrost popytu jest funkcją przyrostu inwestycji. Efekt podażowy :  ZP = I e gdzie : ZP - zdolności produkcyjne, e - efektywność inwestycji Przyrost zdolności produkcyjnych jest funkcją inwestycji. Równowaga dynamiczna, gdy  AD =  ZP, tj. gdy w procesie wzrostu oba efekty są równe. Wzrost inwestycji jest tożsamy ze wzrostem produkcji ( z założenia brak opóźnień - gdy rośnie popyt, rosną inwestycje, rośnie też sama produkcja ), Jeśli  I  I e, to łatwo obliczyć, że = e s  I I więc r = e s 191

Wzrost zrównoważony wymaga więc : -pełnego wykorzystania zasobów -stałego przyrostu inwestycji. Według Domara gospodarka rynkowa nie jest w stanie zapewnić samodzielnie trwałej realizacji tych warunków. Dla osiągnięcia i utrzymania wzrostu zrównoważonego interwencja państwa jest konieczna, by umieścić gospodarkę na tzw. ostrzu noża - tj. państwowa polityka pro-popytowa i pro-inwestycyjna jest niezbędna. Jeśli r  e s, to nastąpi przegrzanie lub recesja czyli wzrost cykliczny, niezrównoważony. 192

193 Pytania : 1.Czym zajmują się i do jakich celów służą teorie wzrostu gospodarczego ? Przedstaw też podstawowe kryteria ich klasyfikacji. 2.Omów założenia i istotę teorii wzrostu gospodarczego E. Domara. 3.Posługując się modelem Domara omów skutki sytuacji, w której r es ).