Magnateria w „Potopie”

Magnateria polska - wprowadzenie Magnateria polska była najwyższą warstwą szlachty, odpowiadającą średniowiecznemu możnowładztwu. Najważniejszym kryterium kwalifikującym do warstwy magnackiej nie było nazwisko, ale majątek. Majątek na tyle duży, by pozwolił na rozrzutne, pełne przepychu, nierzadko królewskie życie. Jak cię widzą, tak cię piszą. Nic dziwnego więc, że polskie rody magnackie wydawały krocie na budowę swoich posiadłości oraz stroje. Rezydencje, zamki i pałace magnackie były projektowane przez najlepszych, zapraszanych z zagranicy, architektów, budowane z najdroższych materiałów i niesamowicie okazałe. Ściany komnat ozdobione były często dekoracyjnymi tkaninami, dywanami oraz wysadzaną drogimi kamieniami bronią. Bardzo popularne były też meble gdańskie. Stroje -barwne, z elementami wschodnimi, szyte z najdroższych tkanin (adamaszków, jedwabi, atłasów, aksamitów) i zdobione klejnotami. Chętnie noszono czerwone żupany, kontusze i delie, a zimą – futra. To wszystko dopełniano złotymi i srebrnymi sznurami i wstążkami. Przy boku noszono wysadzaną kamieniami broń. por. Magnateria polska w XVII wieku, [on-line:] http://www.sarmata.com.pl/magnateria-polska/ [dostęp z dnia 20.05.2011].

Janusz Radziwiłł Janusz Radziwiłł sprawował urząd wojewody wileńskiego i hetmana wielkiego koronnego. Był najpotężniejszym człowiekiem na Litwie.  Sienkiewicz tak opisuje jego wygląd: Był to człowiek czterdziestokilkoletni, postaci olbrzymiej i barczysty. Ubrany był w strój szkarłatny polski, spięty pod szyją kosztownymi agrafami. Twarz miał ogromną, o rysach, z których biła pycha, powaga i potęga. Była to gniewliwa, lwia twarz wojownika i władcy zarazem. Janusz Radziwiłł miał bronić kraju przed Szwedami. Zamiast zostać wielkim obrońcą Polski, stał się jednak jej wielkim zdrajcą. Od początku otrzymujemy sygnały, że są dla niego rzeczy ważniejsze od obrony ojczyzny. Janusz Radziwiłł miał bronić kraju przed Szwedami. Zamiast zostać wielkim obrońcą Polski, stał się jednak jej wielkim zdrajcą. Od początku otrzymujemy sygnały, że są dla niego rzeczy ważniejsze od obrony ojczyzny. Radziwiłł nie jest skłonny, tak jak Sapieha, do zastawienia swoich majątków, żeby mieć pieniądze na obronę kraju. Wprost przeciwnie – jest skąpy. Nie potrafi pojednać się z innymi możnymi rodami dla dobra Polski. Udaje mu się przez pewien czas podtrzymywać wśród ludzi złudzenie, że ma szlachetne cele.

BOGUSŁAW RADZIWIŁŁ ( Leszek Teleszyński) Brat Janusza i Michała Radziwiłłów, zdrajca Rzeczypospolitej, cieszył się z najazdu szwedzkiego, bo chciał tym samym odnieść korzyści dla siebie samego, zagarniając część ziem Polski. Trzeba jednak przyznać, że był to sprawny rycerz i dowódca, świetnie posługiwał się szablą, co można wywnioskować po opisach walk z jego udziałem (chociażby stoczonych przeciwko Kmicicowi); zakochany w Billewiczównie, która jednak nie zwracała na niego uwagi. Chwalił się znajomością innych dworów, przede wszystkim francuskiego, dbał o swoją urodę i wygląd. CYTAT Z LEKTURY: „był to pan niezmiernego o sobie rozumienia. Poczytywał się za niezrównanego statystę, wielkiego wodza, wielkiego rycerza i niezwyciężonego zdobywcę serc niewieścich”

KAROL GUSTAW Odważny i waleczny; nawet wtedy, gdy Szwedzi tracą grunt pod nogami rycersko staje do walki, chociaż wie, że przegra. Wykazuje zatem postawę godną dowódcy rycerskiego, jest honorowy i gotowy stanąć do boju nawet za cenę śmierci. Gdy widzi, że jego wojsko traci ducha walki, próbuje swoją postawą przywrócić im nadzieję i wiarę w siebie. Lubił być porównywany z Aleksandrem Macedońskim i często go wspominał. Cytat z lektury: „Karol Gustaw, gdy był wesół, zdawał się być z samej dobroci ulepiony, ale gdy raz brew zmarszczył, wzbudzał strach nieopisany w najbliższych – i nie tak ptaki kryją się przed orłem, jako kryli się przed nim najstarsi i najzasłużeńsi jenerałowie”.

Jan Kazimierz „Polski Dariusz”; król Polski, sprawiedliwy, chce jak najlepiej dla Kmicica, któremu wybaczył wszystkie grzechy, dlatego też pisze list w jego obronie (wygłoszony później podczas mszy w kościele)

Pozostali magnaci: ARFUID WITTENBERG - "oblicze jego nie zwiastowało tak straszliwego wojownika, jakim był w samej istocie. Była to twarz stara, blada, wyniszczona przez chorobę. Rysy miał ostre, nad ustami nosił rzadki i mały wąs, zadarty w końcach ku górze. Zaciśnięte usta i śpiczasty, długi nos nadawały mu pozór starego i drapieżnego skąpca.” JAN SAPIEHA - hetman wielki litewski i wojewoda wileński; Zagłoba przezywał go zdrobniale "Sapio" i określił go w następujący sposób: "Sapia do rany przyłóż, to się zagoi„ CZARNIECKI- "twarz Czarnieckiego nosiła liczne ślady ospy i w chwilach wielkiego wzruszenia albo niepokoju pokrywała się białawymi i ciemnymi cętkami. Że zaś rysy miał ostre, bardzo wysokie czoło, na nim chmurne jowiszowe brwi, nos zagięty i wzrok po prostu przeszywający, więc gdy jeszcze przyszły nań owe piętna, stawał się straszny.”

Pozostali magnaci: Michał Kazimierz Radziwiłł urodził się w rodzinie marszałka wielkiego litewskiego Aleksandra Ludwika Radziwiłła i Tekli Radziwiłłowej z Wołłowiczów. Był księciem, podkanclerzym litewskim, hetmanem polnym litewskim, wojewodą wileńskim, szóstym ordynatem nieświeskim, czwartym ordynatem ołyckim, trzecim panem na Białej. Przez małżeństwo z Katarzyną z Sobieskich połączył swój ród z rodem Jana Sobieskiego. Jerzy Lubomirski – marszałek koronny, służy obronie ojczyzny, ale wydaje się nade wszystko cenić swoją dumę. W Potopie otrzymujemy zapowiedź jego przyszłych szkodzących ojczyźnie czynów. Jan Zamoyski – cześnik koronny, nie zabiega o posady, nade wszystko ceni sobie niezależność, stąd jego przydomek Sobiepan. Dumny przede wszystkim z dzieła swojego życia – Zamościa. Zauroczony Anusią Borzobohatą-Krasieńską próbuje podstępnie osadzić ją w jakimś zameczku jako swoją kochankę. Jego zamiary udaremnia Kmicic. Później prezentuje niezłomną postawę, kiedy podczas oblegania Zamościa usiłuje go przekupić Karol Gustaw. Bierze także udział w oswobodzeniu Warszawy.

PODSUMOWANIE: Dwie najwyższe warstwy społeczne - arystokracja i magnateria - w "Potopie" reprezentowane są zarówno przez bohaterów pozytywnych, jak i negatywnych. Do tych pierwszych zaliczamy oczywiście zdrajców ojczyzny, a więc Radziejowskiego, Opalińskiego, Radziwiłłów. Wszystkich cechuje pycha, obojętność na losy ojczyzny i kierowanie się prywatnymi korzyściami w wojnie. Wśród magnaterii mamy też jednak do czynienia z patriotami, którzy za wszelką cenę (nawet za utratę życia) gotowi są zrobić wszystko, aby pomóc Rzeczypospolitej. Nie są oni ideałami, ale ostatecznie zwyciężają nad Szwedami i polskimi zdrajcami, pokazując, że nawet będąc w poważnych kłopotach nie należy się poddawać i walczyć do końca; zwycięstwo zgodne jest zatem z ideą, dla której wydano "Potop", a więc "ku pokrzepieniu serc", będącej dowodem na to, że dobro zawsze zwycięża ze złem. Dzieje upadku magnatów miały w powieści zobrazować krzepiącą serca czytelników myśl, że Polsce pozostającej pod opieką samego Boga i Maryi nie zagrożą zdradzieckie poczynania jej, z pozoru przykładnych, obywateli. Ojczyzna podnosi się z klęsk, a tych, którzy jej zagrozili, dosięga sroga kara i wyrzuty sumienia.