2.39. Dojrzewanie dziewcząt i chłopców Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Dojrzewanie jest procesem Zaczyna się mniej więcej od 10 roku życia, trwa do 19 i dłużej Wtedy też dorastamy i zadajemy sobie ważne pytania egzystencjalne: Kim jestem? Jaki jest sens mojego życia? Jakie mam talenty i pasje? Dokąd zmierzam? Co jest ważne w życiu?

Od najmłodszych lat przygotowujemy się do dojrzałości.

Okres dojrzewania płciowego Okres dojrzewania rozpoczyna się u dziewcząt około 9-10 roku życia, a u chłopców 11-12. Okres dojrzewania zwany jest inaczej okresem pokwitania. W okresie pokwitania włącza się działalność gruczołów płciowych, uaktywnionych wcześniej przez przysadkę mózgową. Przysadka mózgowa wytwarza hormony sterujące pracą gruczołów płciowych. Gruczoły płciowe zaczynają produkować hormony płciowe, powodując zmiany w całym organizmie. Zaczyna się „burza hormonalna”

Hormony Hormony płciowe powodują radykalne zmiany w rozwoju fizycznym, procesach fizjologicznych i psychicznych. Testosteron jest wytwarzany przez jądra i kieruje rozwojem cech płciowych męskich. Estrogeny są produkowane przez jajniki i są odpowiedzialne za rozwój cech żeńskich.

Cechy płciowe Anatomiczne, fizjologiczne i psychiczne cechy płciowe, charakterystyczne dla obu płci, podzielono na dwie grupy: Pierwszorzędowe cechy płciowe: są zdeterminowane genetycznie - to występowanie narządów płciowych charakterystycznych dla danej płci. Drugorzędowe cechy płciowe: wykształcają się w okresie dojrzewania płciowego pod wpływem działania hormonów męskich i żeńskich.

Testosteron Testosteron, męski hormon płciowy powoduje: powiększanie się prącia, jąder, moszny do około 20 roku życia. pojawienie się owłosienia w okolicy łonowej, zarostu na twarzy, owłosienie na nogach, pod pachami, na klatce piersiowej. powiększenie się krtani, zgrubienie strun głosowych, prowadzące do zmiany głosu (mutacji). grubienie skóry, wzmożoną czynność gruczołów łojowych i potowych. duży przyrost masy mięśniowej. silny rozrost kości, zwłaszcza górnej części klatki piersiowej, wzmożone odkładanie się w kościach soli wapnia i fosforu. zrastanie się nasad kości długich z ich trzonami co doprowadza do zahamowania wzrostu.

Estrogeny Estrogeny są produkowane przez jajniki i wzmożona ich produkcja prowadzi do: powiększenia macicy, jajowodów, pochwy. rozwoju podściółki tłuszczowej w okolicy wzgórka łonowego. rozwoju tkanki łącznej gruczołów mlecznych. wzrostu kości, ich mineralizacji oraz zrastania nasad z trzonami. charakterystycznego ukształtowania się żeńskiego typu miednicy. zwiększenia ukrwienia skóry, w wyniku którego skóra kobiety jest cieplejsza niż mężczyzny. nadania skórze miękkości i delikatności.

Tempo zmian W okresie dojrzewania zauważa się duże różnice pomiędzy czasem zmian u obu płci, cechami osobniczymi w obrębie jednej płci. Dlatego nie określa się jednoznacznie wieku pojawiania się poszczególnych zmian, związanych z wiekiem pokwitania, tylko podaje się przybliżone granice wiekowe.

Zmiany fizyczne u chłopców Wiek Zmiany w organizmie 12-14 Początek przyspieszonego wzrostu, obniżenie się moszny, powiększenie i wzrost jąder, początek owłosienia twarzy i okolic płciowych. 14-16 Mutacja głosu, wyraźne owłosienie w okolicy narządów płciowych, początek owłosienia pod pachami, zgrubienie rysów twarzy, zmazy nocne (polucje- mimowolne wytryski nasienia). 16-18 Początek owłosienia na piersiach i brzuchu, męska budowa ciała, wzrost siły mięśniowej, zmiana profilu szyi (tzw. „jabłko Adama”), męski głos, zakończenie wzrostu szkieletowego.

Zmiany fizyczne u dziewcząt wiek Zmiany w organizmie 9-10 Rozwój kości miednicy, powiększenie brodawek sutkowych. 10-11 Powiększenie piersi, owłosienie łonowe. 11-12 Rozwój zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych. 12-13 Dalsze powiększanie piersi, pigmentacja brodawek sutkowych. 13-14 Owłosienie pachowe, pierwsze miesiączki- bez jajeczkowania. 15-16 Pogrubienie głosu, jajeczkowanie. 16-17 Zakończenie wzrostu szkieletowego.

Podczas dorastania nasze ciało zmienia się

Zmiany psychiczne u dziewcząt i chłopców Oprócz zmian anatomicznych i fizjologicznych, które zostały już omówione, dokonuje się również szereg zmian w obszarze psychiki, które często nie są uświadamiane. Należy tu wymienić: rozdrażnienie i przeczulenie na punkcie własnej osoby. zmienność nastrojów. bezpodstawne niezadowolenie z siebie. wyolbrzymianie drobnych kłopotów, które często urastają do rangi problemów życiowych. powstają nowe, nieznane dotąd wzruszenia, uczucia, pragnienia, popędy i związane z tym niepokoje. pojawia się zainteresowanie płcią przeciwną, przy czym doznania uczuciowe charakteryzuje duża zmienność ( od zachwytu do pogardy, od miłości do nienawiści). odkrywanie własnej odrębności, indywidualności. zrodzenie się poczucia wyższości w stosunku do innych, a w szczególności do osób dorosłych – stąd częste konflikty z rodzicami, agresja, nieuznawanie autorytetów.

Na rozwój psychiczny bardzo duży wpływ ma otoczenie, czyli rodzina, szkoła, rówieśnicy, sposób spędzenia wolnego czasu, zainteresowania, rozrywki… W tym okresie kształtuje się system wartości i zasad, którymi młody człowiek będzie się kierował w dorosłym życiu.

Konflikty z rodzicami W okresie dojrzewania, chcesz czy nie, musisz się przystosować do nowych relacji z otoczeniem. Denerwujesz się, gdy bliscy okazują Ci troskliwość jak małemu dziecku, a jednocześnie mają oczekiwania jak od dorosłego. Warto wtedy pamiętać, że dojrzewanie to czas przystosowywania się do zmian w Twojej osobie nie tylko dla Ciebie, ale i Twoich najbliższych. Często trudno Ci rozmawiać otwarcie z bliskimi, bo sposób, w jaki Cię traktują, nie zmienił się tak bardzo, jak Ty sam(a) się zmieniłaś(łeś) od początku okresu dojrzewania. Spróbuj być wobec nich szczera(y) i otwarta(y), powiedz o swoich obawach i uczuciach. Rozwiązania najprostsze są często najlepsze. Naucz się rozumieć rodziców. Oni także uczą się rozumieć Ciebie. Będzie to miarą Twojej dojrzałości.

Kartka bezpieczeństwa Rady … Jeżeli hormony szaleją i masz huśtawkę nastrojów, to od Ciebie zależy, czy z niej nie spadniesz. Nie usprawiedliwiaj swojej arogancji „prawami natury” . Nad naturą, jako człowiek możesz zapanować. Zanim wybuchniesz ze złości, albo zamkniesz się w sobie możesz policzyć wolno do 10 i spróbować pogadać z drugą stroną konfliktu, albo z inną, zaufaną osobą. Możesz też swoje żale „przelać” na papier. To pozwala zdystansować się i przemyśleć parę spraw. Okres pokwitania to czas młodzieńczego rozkwitu. I mimo wszystkich problemów, jest to najpiękniejszy okres w życiu człowieka. Kartka bezpieczeństwa W razie nagłego ataku złości: Zerwać. Zmiąć. Energicznie cisnąć w kąt. Jeśli nie przechodzi: Podeptać.

Dojrzałość Kiedy kończy się okres dojrzewania człowiek wchodzi w etap dorosłości. Na pełną dojrzałość składa się: dojrzałość biologiczna (fizyczna). dojrzałość psychiczna. dojrzałość społeczna. Nie jest możliwe dokładne wskazanie momentu, kiedy osoba staje się dorosła, czyli osiąga pełną dojrzałość.

Cechy osoby dojrzałej Potrafi niezależnie myśleć i obiektywnie oceniać rzeczywistość. Wie jak dobierać sobie przyjaciół i szanować ich odrębność. Łączą ją z rodziną silne więzi emocjonalne, jednak nie jest od niej zależna. Ma rozwiniętą wrażliwość moralną. Może w pełni ponosić za siebie odpowiedzialność w życiu prywatnym i społecznym. Ma określone wykształcenie i może zarabiać na swoje utrzymanie.

Zadania Podaj nazwę gruczołu, który decyduje o wejściu w czas dojrzewania. Wymień nazwy hormonów płciowych. Oceń prawdziwość stwierdzenia: Dziewczęta i chłopcy w tym samym czasie wchodzą w wiek pokwitania ( P lub F) Wymień rodzaje dojrzałości, składające się na pełną dojrzałość człowieka. Wymień trzy cechy dojrzałego człowieka, które według Ciebie są najistotniejsze w dorosłym życiu.

Źródła W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r. B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r. B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r. J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. W.Gołda,J.Wardas, Biologia, Nowa Era 1994r. materiały „Puls życia 2”, Nowa Era 2009r.