Dr Małgorzata Ganczar

Relacje zachodzące w społeczeństwie informacyjnym: 1) B2B – stronami są przedsiębiorstwa (e-aukcje, e-giełdy); 2) B2C – stroną inicjatywną jest przedsiębiorstwo w stosunku do klienta (np. e-sklepy, e-aukcje, e-oferty, e-pasaże, e-giełdy); 3) C2C – stronami są klienci zawierający między sobą transakcje bez udziału firm (np. e-aukcje, e-oferty); 4) C2B – stroną inicjatywną jest klient w stosunku do przedsiębiorstwa (np. e-katalogi, e-zapłaty, e-zakupy); 5) C2G – stroną inicjatywną jest klient w stosunku do administracji publicznej (np. e-podatki, e-kredyty); 6) B2G – stroną inicjatywną jest przedsiębiorstwo w stosunku do administracji publicznej (e-składki, e-podatki, e-przetargowi); 7) G2C – stroną inicjatywną jest administracja publiczna w stosunku do klienta (np. e-wybory); 8) G2B – stroną inicjatywną jest administracja publiczna, w stosunku do przedsiębiorstwa (np. e-przepisy).

Rys. 2. Relacje między podmiotami rynku elektronicznego Źródło: Por. G. Szyszka, Elektroniczna Gospodarka w Polsce RAPORT 2002, Poznań 2003, s. 35.

Usługa elektroniczna Definicja została ujęta w Dyrektywach Unii Europejskiej jako usługi społeczeństwa informacyjnego W rozumieniu przepisów wspólnotowych, pod tym pojęciem kryje się usługa: zazwyczaj o charakterze odpłatnym, wykonywana na odległość, za pomocą środków elektronicznego przetwarzania (w tym także kompresji cyfrowej - digital compression) i gromadzenia danych, na indywidualne zamówienie odbiorcy usługi.

Usługa społeczeństwa informacyjnego Dla celów Dyrektywy wyjaśniono też szczegółowo następujące określenia: na odległość oznacza usługę świadczoną bez równoczesnej obecności stron, drogą elektroniczną oznacza, iż usługa jest przesyłana pierwotnie i otrzymywana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych, i która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, odbiornika radiowego, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych, na indywidualne żądanie odbiorcy usług oznacza, że usługa świadczona jest poprzez przesyłanie danych na indywidualne żądanie.

Usługa elektroniczna Zakres pojęcia usługi społeczeństwa informacyjnego został doprecyzowany w aneksie nr 5 do dyrektywy 98/48/WE, w którym wskazano przykłady usług, które nie posiadają takiego charakteru, zatem nie są wykonywane na odległość czyli są świadczone w fizycznej obecności dostawcy i odbiorcy, nawet jeżeli korzystają oni z urządzeń elektronicznych (np. udostępnienie gier elektronicznych w salonie przy fizycznej obecności użytkownika).

Usługa elektroniczna Druga grupa dotyczy usług, które nie są wykonywane za pomocą środków elektronicznych, wśród nich wyróżniono: usługi o charakterze materialnym, nawet jeżeli świadczone są z wykorzystaniem urządzeń elektronicznych; usługi „off-line”: dystrybucja CD-ROM-ów lub oprogramowania na dyskietkach; usługi, które nie są świadczone z wykorzystaniem elektronicznego systemu przetwarzania i przechowywania danych, np. telefoniczne porady prawne.

Usługa elektroniczna Ostatnia grupa obejmuje usługi, które nie są wykonywane na indywidualne zamówienie odbiorcy usługi, natomiast są świadczone w formie przesyłania danych bez indywidualnego zamówienia i przeznaczone do równoczesnego odbioru przez nieograniczoną liczbę odbiorców, np. transmisja telewizyjna.

Usługa elektroniczna Na podstawie przepisów dyrektywy polski ustawodawca uchwalił ustawę z r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Podstawowym pojęciem ustawy jest pojęcie usługi świadczonej drogą elektroniczną, wyznaczające zakres przedmiotowy ustawy. Definicja usługi świadczonej drogą elektroniczną stanowi odpowiednik pojęcia usługi społeczeństwa informacyjnego.

Usługa elektroniczna Przesłanki: 1) wykonanie usługi powinno nastąpić bez jednoczesnej obecności stron, 2) wykonanie usługi powinno nastąpić przez wysłanie i odbieranie danych za pomocą systemów teleinformatycznych (nieistotny jest natomiast sposób zawarcia umowy), 3) usługa powinna być świadczona na indywidualne żądanie stron, 4) nadawanie, odbieranie i transmitowanie danych w ramach usługi świadczonej drogą elektroniczną powinno nastąpić za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych w rozumieniu ustawy - Prawo telekomunikacyjne.

Usługa nie musi być świadczona odpłatnie. Na podstawie pkt 17 preambuły do dyrektywy 2000/31/WE należy przyjąć jednakże, iż usługa świadczona drogą elektroniczną ze swej istotny nie może być usługą nieodpłatną (zasadą jest ich wynagrodzenie, podobnie jak w przypadku na przykład umowy zlecenia). Wniosek ten potwierdza zmiana wprowadzona do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną nowelizacją z 2008 r.

Brak jednoczesnej obecności stron Oznacza, iż usługa pierwotnie jest wysyłana oraz odbierana za pomocą urządzeń elektronicznych przeznaczonych do przechowywania lub przetwarzania przekazywanych danych. Nie ma wtedy potrzeby fizycznej obecności usługodawcy i usługobiorcy w jedynym miejscu. W pewnych sytuacjach możemy mieć do czynienia z usługą świadczoną na odległość również w sytuacji, gdy strony znajdują się (fizycznie) w jednym miejscu - chodzi na przykład o dokonanie rezerwacji samochodu przy użyciu telefonu komórkowego łączącego się z witryną internetową sklepu, w którym się znajdują.

Brak jednoczesnej obecności stron Decydująca przy rozstrzygnięciu, czy dana usługa jest świadczona na odległość, powinna być ocena, czy możliwe jest również zamówienie danej usługi bezpośrednio u usługodawcy, to jest w jego placówce handlowej, a nie drogą elektroniczną. Jeżeli tak jest, to nie mamy do czynienia z usługą społeczeństwa informacyjnego. Jeżeli natomiast usługa nie może być dokonywana bezpośrednio, to fakt fizycznej obecności obydwóch stron jest bez znaczenia dla kwalifikacji danej usługi jako usługi społeczeństwa informacyjnego.

Brak jednoczesnej obecności stron Również ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów i odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późn. zm.) odwołuje się do pojęcia "umowy zawierane na odległość”. W art. 6 u.o.n.p.k. zawarcie umowy na przykład za pomocą poczty elektronicznej jest uznane za rodzaj umowy zawieranej bez równoczesnej obecności stron. Ponadto wskazano listę przykładową innych środków porozumiewania się na odległość. Różnica polega na tym, że dla zastosowania ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną nie ma znaczenia okoliczność zawarcia umowy bez jednoczesnej obecności stron. W ten sposób ma jedynie zostać wykonana usługa. Przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną będą miały w konsekwencji zastosowanie, gdy obie strony umowy znajdują się w tym samym miejscu w chwili jej zawarcia, ale jej wykonanie będzie się odbywało drogą elektroniczną na odległość.

Indywidualne żądanie odbiorcy usługi Element indywidualnego żądania usługobiorcy należy interpretować w ten sposób, że może on zażądać świadczenia usługi (na przykład polegającej na przeglądaniu on-line bazy informacyjnej) z miejsca i w czasie indywidualnie przez niego wybranym. Oznacza to, że usługa jest mu świadczona na jego "życzenie". Przykładem jest korzystanie ze stron internetowych. Również usługa typu video-on- demand stanowi usługę świadczoną na indywidualne zamówienie odbiorcy.

Indywidualne żądanie odbiorcy usługi Nie będą natomiast usługami świadczonymi na indywidualne zamówienie usługi polegające na transmisji danych odbieranych przez nieograniczoną liczbę osób. Przykładem będą tu transmisje radiowe, teletekstowe, telewizyjne, gdzie usługobiorca nie ma możliwość ingerencji w transmisję, może tylko przyłączyć się do jej odbioru przez innych użytkowników sieci. W takim wypadku transmisja nie jest emitowana lub nadawana na jego zamówienie, brak jest między innymi elementu wyboru przez usługobiorcę czasu dostarczenia mu usługi on-line.

Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta, art. 12 rozumiemy umowę zawartą z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie; Pojęcie umowy zawieranej na odległość

umowa uznana może być za zawartą na odległość tylko wówczas, gdy w czasie całego procesu jej zawierania przedsiębiorca komunikuje się z konsumentem wyłącznie za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość, a do bezpośrednich spotkań między nimi w ogóle nie dochodzi. Pojęcie umowy zawieranej na odległość

Użycie nieprecyzyjnego i technicznego zwrotu „zorganizowany system zawierania umów na odległość” należy ocenić krytycznie. Zarówno w ustawie o prawach konsumenta, jak i w dyrektywie 2011/83/UE pojęcie „zorganizowany system” nie zostało zdefiniowane i pozostaje niejasne, czy o jego istnieniu decyduje już tylko wewnętrzna organizacja działalności handlowej prowadzonej przez przedsiębiorcę, czy też niezbędne jest stwierdzenie zewnętrznych oznak jego funkcjonowania, widocznych dla konsumenta, takich jak strona internetowa albo dostępny biuletyn sprzedaży wysyłkowej Pojęcie umowy zawieranej na odległość

Obowiązki przedsiębiorcy w umowach zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość

Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o: Głównych cechach świadczenia Swoich danych identyfikujących adresie przedsiębiorstwa, adresie poczty elektronicznej oraz numerach telefonu lub faksu jeżeli są dostępne, pod którymi konsument może szybko i efektywnie kontaktować się z przedsiębiorcą oraz adresie, pod którym konsument może składać reklamacje, jeżeli jest inny niż powyżej Obowiązki informacyjne

Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o: Łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie kosztach korzystania ze środka porozumiewania się na odległość w celu zawarcia umowy, w przypadku gdy są wyższe niż stosowane zwykle za korzystanie z tego środka porozumiewania się Sposobie i terminie zapłaty Sposobie i terminie spełnienia świadczenia Sposobie i terminie wykonania prawa odstąpienia od umowy Obowiązki informacyjne

Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o: kosztach zwrotu rzeczy w przypadku odstąpienia od umowy, które ponosi konsument; obowiązku zapłaty przez konsumenta poniesionych przez przedsiębiorcę uzasadnionych kosztów braku prawa odstąpienia od umowy obowiązku przedsiębiorcy dostarczenia rzeczy bez wad Obowiązki informacyjne

Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o: istnieniu i treści gwarancji i usług posprzedażnych oraz sposobie ich realizacji; kodeksie dobrych praktyk czasie trwania umowy lub o sposobie i przesłankach wypowiedzenia umowy minimalnym czasie trwania zobowiązań konsumenta wynikających z umowy Obowiązki informacyjne

Najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o: wysokości i sposobie złożenia kaucji lub udzielenia innych gwarancji finansowych funkcjonalności treści cyfrowych oraz technicznych środkach ich ochrony mających znaczenie interoperacyjnościach treści cyfrowych ze sprzętem komputerowym i oprogramowaniem, możliwości skorzystania z pozasądowych sposobów rozpatrywania reklamacji i dochodzenia roszczeń oraz zasadach dostępu do tych procedur Obowiązki informacyjne

Informacje o których mowa, stanowią integralną część umowy zawieranej na odległość albo poza lokalem przedsiębiorstwa i mogą być zmienione jedynie za wyraźnym porozumieniem stron. Ciężar dowodu spełnienia obowiązków informacyjnych określonych w art. 12 spoczywa na przedsiębiorcy. Obowiązki informacyjne

Przedsiębiorca jest zobowiązany wydać konsumentowi dokument umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub potwierdzenie jej zawarcia, utrwalone na papierze lub, za zgodą konsumenta, na innym trwałym nośniku. W taki sam sposób przedsiębiorca potwierdza konsumentowi otrzymanie zgody na dostarczenie treści cyfrowych w okolicznościach powodujących utratę prawa odstąpienia od umowy. Obowiązki informacyjne

Przedsiębiorca zapewnia, aby konsument w momencie składania zamówienia wyraźnie potwierdził, że wie, że zamówienie pociąga za sobą obowiązek zapłaty. Jeżeli do złożenia zamówienia używa się przycisku lub podobnej funkcji, muszą być one oznaczone w łatwo czytelny sposób słowami "zamówienie z obowiązkiem zapłaty" lub innego równoważnego jednoznacznego sformułowania. Obowiązki informacyjne

Jeżeli przedsiębiorca kontaktuje się z konsumentem przez telefon w celu zawarcia umowy na odległość, ma obowiązek na początku rozmowy poinformować konsumenta o tym celu, a ponadto podać identyfikujące go dane oraz dane identyfikujące osobę, w imieniu której telefonuje. Jeżeli przedsiębiorca proponuje konsumentowi zawarcie umowy przez telefon, ma obowiązek potwierdzić treść proponowanej umowy utrwaloną na papierze lub innym trwałym nośniku. Oświadczenie konsumenta o zawarciu umowy jest skuteczne, jeżeli zostało utrwalone na papierze lub innym trwałym nośniku po otrzymaniu potwierdzenia od przedsiębiorcy. Obowiązki informacyjne

Przedsiębiorca ma obowiązek przekazać konsumentowi potwierdzenie zawarcia umowy na odległość na trwałym nośniku w rozsądnym czasie po jej zawarciu, najpóźniej w chwili dostarczenia rzeczy lub przed rozpoczęciem świadczenia usługi. Potwierdzenie obejmuje: 1) informacje, o których mowa w art. 12 ust. 1, chyba że przedsiębiorca dostarczył konsumentowi te informacje na trwałym nośniku przed zawarciem umowy; 2) informację o udzielonej przez konsumenta zgodzie na dostarczenie treści cyfrowych w okolicznościach powodujących utratę prawa odstąpienia od umowy. Obowiązki informacyjne

Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów Nie dotyczy to kosztów: Jeżeli konsument wybrał sposób dostarczenia rzeczy inny niż najtańszy zwykły sposób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zwrotu konsumentowi poniesionych przez niego dodatkowych kosztów. Konsument ponosi tylko bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy, chyba że przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta o konieczności poniesienia tych kosztów. Konsument, który wykonuje prawo odstąpienia od umowy po zgłoszeniu żądania ma obowiązek zapłaty za świadczenia spełnione do chwili odstąpienia od umowy. Kwotę zapłaty oblicza się proporcjonalnie do zakresu spełnionego świadczenia, z uwzględnieniem uzgodnionej w umowie ceny lub wynagrodzenia. Jeżeli cena lub wynagrodzenie są nadmierne, podstawą obliczenia tej kwoty jest wartość rynkowa spełnionego świadczenia. Prawo odstąpienia od umowy

Konsument nie ponosi kosztów: 1) świadczenia usług, dostarczania wody, gazu lub energii elektrycznej w przypadku, gdy nie są one oferowane w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub energii cieplnej, w całości lub w części, za czas do odstąpienia od umowy, jeżeli: a) przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy i skutkach jego wykonania b) konsument nie żądał spełniania świadczenia przed upływem terminu do odstąpienia od umowy 2) dostarczania treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli: a) konsument nie wyraził zgody na spełnienie świadczenia przed upływem terminu do odstąpienia od umowy lub b) konsument nie został poinformowany o utracie przysługującego mu prawa odstąpienia od umowy w chwili udzielania takiej zgody, lub c) przedsiębiorca nie dostarczył potwierdzenia zgodnie z art. 15 ust. 1 i art. 21 ust. 1. Prawo odstąpienia od umowy

Bieg terminu do odstąpienia od umowy rozpoczyna się: 1) dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności - od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik, a w przypadku umowy, która: a) obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach - od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części, b) polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony - od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy; 2) dla pozostałych umów - od dnia zawarcia umowy. Bieg terminów odstąpienia od umowy

Jeżeli konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy, prawo to wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia upływu terminu, o którym mowa powyżej. Jeżeli konsument został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy przed upływem terminu, o którym mowa, termin do odstąpienia od umowy upływa po 14 dniach od udzielenia konsumentowi informacji o tym prawie. Prawo odstąpienia od umowy

Konsument może odstąpić od umowy, składając przedsiębiorcy oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Oświadczenie można złożyć na formularzu. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. Jeżeli przedsiębiorca zapewnia możliwość złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy drogą elektroniczną, konsument może także odstąpić od umowy: 1) przy wykorzystaniu wzoru formularza odstąpienia od umowy, stanowiącego załącznik nr 2 do ustawy; 2) przez złożenie oświadczenia na stronie internetowej przedsiębiorcy. Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie przesłać konsumentowi na trwałym nośniku potwierdzenie otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy złożonego w sposób elektroniczny. Prawo odstąpienia od umowy

W przypadku odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa umowę uważa się za niezawartą. Jeżeli konsument złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy zanim przedsiębiorca przyjął jego ofertę, oferta przestaje wiązać. Prawo odstąpienia od umowy