Henryk Sienkiewicz Krzyżacy Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem, 1878, Olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie. Henryk Sienkiewicz Krzyżacy

Henryk Sienkiewicz- życiorys Henryk urodził się 5 maja 1846r. w Woli Okrzejskiej na Ziemi Łukowskiej w zubożałej rodzinie szlacheckiej. od 1886r. Studiował prawo i medycynę w Szkole Głównej. Studiów nie ukończył i podjął pracę w prasie warszawskiej jako felietonista i reporter. Większość swoich artykułów w „Tygodniku Ilustrowanym”, „Przeglądzie Tygodniowym”, „Niwie” i „Gazecie Polskiej” podpisywał pseudonimem Litwos. W latach 1876-1878 przebywał w Ameryce Północnej. Później zwiedził wiele państw europejskich, a także Afrykę. Do najbardziej znanych nowel i opowiadań H. Sienkiewicza należą: „Stary sługa”, „Latarnik”, „Janko Muzykant”, „Orso”, „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”, „Bartek Zwycięzca”, „Szkice węglem”, „Za chlebem”, „Wspomnienie z Maripozy”, „Sachem”, „Legenda żeglarska”. Wielką sławę przyniosły pisarzowi jego powieści. Najpopularniejsze z nich to : „Trylogia” („Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”), „Krzyżacy”, „Rodzina Połanieckich”, „W pustyni i w puszczy”, „Quo vadis”. Za ostatnią z nich Sienkiewicz otrzymał w rku 1905 literacką Nagrodę Nobla. Sporo powieści zostało sfilmowanych. Dla uczczenia 25 lat pracy pisarskiej w darze od społeczeństwa pisarz otrzymał dworek w Oblęgorku koło Kielc. Tu między innymi zgromadzono pamiątki po pisarzu i otwarto muzeum. Wiele dzieł H. Sienkiewicza przełożono na ponad 40 języków obcych. Wśród nich spotkać można tak egzotyczne. W roku 1924 prochy pisarza zostały sprowadzone do Polski i złożone w katedrze św. Jana w Warszawie.

Gatunek literacki Epoka literacka: pozytywizm. Rodzaj literacki: epika. Gatunek literacki: powieść historyczna.

Czas i miejsce akcji Akcja Krzyżaków rozgrywa się na przełomie XIV i XV wieku. Obejmuje okres dziesięciu lat – rozpoczyna się latem 1399 roku, a kończy dzień po zwycięskiej bitwie wojsk polsko – litewskich pod Grunwaldem (15 lipca 1410 roku). Początek akcji – przybycie Zbyszka i Maćka do gospody „Pod Lutym Turem” w Tyńcu i spotkanie z dworem księżnej mazowieckiej ma miejsce kilkanaście dni przed narodzinami córki pary królewskiej, Bonifacji (22 czerwca 1399 roku). 17 lipca tegoż roku umiera królowa Jadwiga. Dzięki niektórym wydarzeniom historycznym można również wyznaczyć inne daty, związane z życiem bohaterów Krzyżaków. Przed końcem 1399 roku Krzyżacy porywają Danusię Jurandównę, a dziewczyna zostaje odnaleziona latem 1401 roku (walki pod Kownem na Litwie, w których uczestniczył Zbyszko z Bogdańca). W 1407 roku umiera wielki mistrz Konrad von Jungingen – Zbyszko i Jagienka są wówczas sześć lat po ślubie. W 1409 roku wybucha wojna między Polską a Zakonem Krzyżackim - zakończona bitwą pod Grunwaldem - która stanowi finał akcji powieści.

Główny bohater Zbyszko pochodził z rodu Gradów, w herbie nosił tępą podkowę. W roku 1331, w bitwie pod Płowcami, wystrzelani przez Niemców wyginęli prawie wszyscy jego przodkowie – z jednym wyjątkiem – cudem ocalał dziadek Zbyszka. Kilka lat później ożenił się i spłodził dwóch synów – Jaśka i Maćka. Jaśko poślubił Jagienkę, która urodziła mu jedynego syna – Zbyszka. Rodzice Zbyszka zostali spaleni żywcem podczas wojny domowej Grzymalitów z Nałęczami. Wtedy Zbyszkiem „zaopiekował się” stryj Maćko, zabierając bratanka na wojnę, gdy ów miał lat 9. Właśnie dzięki wyprawom rycerskim z Maćkiem Zbyszko nauczył się posługiwać każdą bronią, jakiej tylko używał rycerz. Miał też niewielu sobie równych w sztuce myśliwskiej. Jako jeden z nielicznych polskich rycerzy posiadał zbroję mediolańską, zdobytą w potyczkach z dwoma Fryzami. Był bardzo odważny, co udowodnił udając się na samotną wyprawę w poszukiwaniu Danusi. Równie dzielnie szedł na wykonanie wyroku śmierci za swą porywczość – atak na posła krzyżackiego Kunona von Lichtensteina.

Nasz bohater był, jak na młodzieńca, bardzo dobrze zbudowany, wysoki i przystojny. Miał niebieskie oczy i jasne włosy. Charakteryzowała go troskliwość i niezwykła opiekuńczość – opiekował Maćkiem, szukając dla niego niedźwiedziego sadła. Bardzo kochał swego stryja, gdyż zastępował mu on tak matkę, jak i ojca. Zbyszko był honorowym, lecz równocześnie dumnym rycerzem – honor swój okazał nie wychodząc z więzienia przebrany za Maćka, dumę – nie przepraszając Lichtensteina. Cechowała go również wierność i wytrwałość – poszukiwał Danusi do skutku, a po jej śmierci złożył na grobie obiecane pawie czuby.

Problematyka Henryk Sienkiewicz opisał zagrożenie Polski przez zakon krzyżacki, jak też społeczeństwo, które w sytuacji zagrożenia zmobilizowało siły przeciwko wrogowi. Sienkiewicz przedstawił postawę polskiego rycerstwa, dla którego ojczyzna była jedną z największych wartości - jej dobro było ważniejsze niż własne interesy. Pisarz surowo ocenił Krzyżaków, przypisując im wiele negatywnych cech takich jak: pycha, chciwość, zakłamanie, obłuda, przemoc, nieprzestrzeganie zasad religijnych. Powieść Krzyżacy była pisana „ku pokrzepieniu serc”. Sienkiewicz skupił się w niej na ukazaniu kontrastu między rycerstwem polskim, a rycerstwem krzyżackim. Polaków przedstawił w zdecydowanie pozytywnym świetle, jako dumnych, prawych, odważnych, kochających Boga i żyjących według jego przykazań. Krzyżacy łamią wszelkie prawa, nie liczą się z nikim, są podstępni, zakłamani, okrutni. Zamiarem autora było uświadomienie Polakom, żyjącym w jego czasach, że są spadkobiercami wielkich średniowiecznych rycerzy, którzy zdolni byli kiedyś pokonać krzyżacką potęgę, że Rzeczpospolita jest krajem ugruntowanym od wieków w tradycji europejskiej i chrześcijańskiej, dlatego z pewnością odrodzi się po latach zaborów.

Motywy poruszane w powieści: motyw rycerza (wzorce pozytywne w postaci Polaków, kierujących się zasadami kodeksu rycerskiego, wzorce negatywne - Krzyżacy), motyw przemiany wewnętrznej bohatera literackiego – Jurand ze Spychowa pod wpływem wydarzeń w zamku w Szczytnie z okrutnego mściciela zmienia się w miłosiernego, pogodzonego z boskimi wyrokami człowieka, motyw miłości – miłość Zbyszka i Danuśki (zakończona tragicznie), miłość Zbyszka i Jagienki (szczęśliwa, spełniona), motyw konfliktu, motyw wojny, motyw ojca, motyw cierpienia, motyw zemsty, motyw śmierci (Jurand), motyw kobiety (w postaciach dwóch głównych bohaterek zostały ukazane dwa różne typy kobiecości Danuśka – typ dworski – krucha, delikatna, nieśmiała; Jagienka – typ wiejski/szlachecki – dzielna, pracowita, odważna, śmiała, zaradna), motyw podróży/ wędrówki (Maćko ze Zbyszkiem wędrują w poszukiwaniu przygód i potyczek, poszukiwania uprowadzonej przez Zygfryda de Löwe Danuśki) motyw domu (Bogdaniec i Zgorzelice), motyw władcy (Władysław Jagiełło).

Kadry z filmu „Krzyżacy” w reżyserii A. Forda Król Władysław Jagiełło Księżna Anna Danuta Jagienka Król Władysław Jagiełło Danuśka Zbyszko Fulko de Lorche Ulrich von Jungingen Zygfryd de Löwe Jurand