Fobia szkolna

Fobia - nieuzasadniony, bardzo silny, nie dający się opanować, chorobliwy lęk przed określonymi przedmiotami i sytuacjami, wywołujący tendencję do unikania ich; uczucie lęku bywa połączone z przykrymi objawami wegetatywnymi, np. pocenie się, przyspieszenie bicia serca, suchość w ustach. Fobia jest objawem zaburzeń nerwicowych; z czasem trwania choroby liczba fobii powiększa się, doprowadzając do poważnych komplikacji życiowych. Klasyfikacja fobii jest oparta na rodzaju czynnika lękotwórczego, którym może być przedmiot (fobia przedmiotowa) lub sytuacja (fobia sytuacyjna).

Fobia szkolna jest klasycznym przykładem fobii sytuacyjnej, ponieważ dziecko odczuwa lęk nie przed szkołą rozumianą jako całość, ale przed konkretnymi sytuacjami, które mają miejsce w szkole. Fobię szkolną określa się jako nerwicę szkolną, która stanowi zróżnicowany pod względem etiologicznym zespół, będący często formą nerwicy lękowej (rzadko prawdziwych fobii), którego wiodącym objawem jest obawa przed uczęszczaniem do szkoły, przy czym przed każdym udaniem się do niej i w czasie pobytu w szkole pojawiają się u dziecka przejawy lęku.

Ofiary fobii szkolnej są najczęściej określane mianem dzieci odmawiających chodzenia do szkoły. Często pragną one uczęszczać na zajęcia, jednak okazuje się, że nie są w stanie. Cechy wspólne dzieci odmawiających chodzenia do szkoły, które odróżniają je od wagarowiczów: - trudności z uczęszczaniem do szkoły - wytrącenie z równowagi emocjonalnej (lęk, złość, rozpacz, dolegliwości zdrowotne bez przyczyny) - pozwalanie rodziców na pozostanie dziecka w domu - brak zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym dziecka, takich jak popełnianie wykroczeń i przestępstw, zachowania destrukcyjne

Odmowa chodzenia do szkoły podtrzymywana jest u dziecka przez jedną lub więcej z wyróżnionych kategorii: 1. unikanie specyficznych miejsc w szkole budzących strach lub ogólna nadmierna lękliwość, dziecko boi się określonego miejsca, sytuacji lub osoby 2. ucieczka od szkolnych sytuacji awersyjnych, mogą one być związane z niezadowalającymi relacjami interpersonalnymi w szkole, najczęściej za bardzo nieprzyjemne są uważane sytuacje oceniania 3. skupianie uwagi na sobie lub lęk przed rozstaniem, może objawiać się w postaci napadów złego humoru, narzekania na dolegliwości fizyczne, gdyż dziecku zależy na pozostaniu w domu z rodzicem lub ważna osobą 4. nagradzające doświadczenia pozaszkolne, dzieci pragną pozostać w domu dlatego, że dzięki temu mogą oddawać się ulubionym zajęciom, jak np. oglądanie telewizji lub przebywanie z kolegami

Dziecko nerwicowe, zahamowane, nieśmiałe chociaż siedzi spokojnie, słucha i rozumie, co mówi nauczyciel - wezwane do odpowiedzi peszy się, nie odpowiada lub bąka coś cicho i niezrozumiale. U dzieci nerwicowych prowadzi to do pierwszych konfliktów w szkole, które nie usunięte w porę, mogą stać się przyczyna niechęci do szkoły, lęku przed nią, fobii szkolnej. Fobia szkolna, to lęk przed szkołą, odmowa chodzenia do szkoły. Czasem lęk przed szkołą wywołany jest problemami w domu. O fobii szkolnej świadczą: lęk przed szkołą, poszukiwanie jakiegokolwiek powodu, by nie iść do szkoły, niekiedy dziecko przed wyjściem do szkoły ma podwyższoną temperaturę ciała, kiedy indziej gwałtowne bóle głowy, brzucha – wymioty, biegunki. Gdy dziecko jest w szkole nie uczestniczy w zajęciach, nie odpowiada nawet na najprostsze pytania.

Objawy nerwicy szkolnej są uzależnione od środowiska rodzinnego, domowego. Dziecko w domu otoczone jest opieką i zależy mu na tym, by złym postępowaniem w szkole nie martwic rodziców, a szczególnie matki, z którą mieszka, to dlatego swój lęk przed szkoła ukrywa poprzez ucieczkę w chorobę. Trzeba tu podkreślić, że nie jest to celowe udawanie choroby. Jest to istotnie złe samopoczucie, występujące u dziecka przed wyjściem do szkoły. W nocy śpi niespokojnie, rano budzi się z bólem głowy lub brzuch, z wymiotami, biegunka, bólem gardła, czasem z podwyższoną temperaturą. W soboty i niedziele, w czasie wolnym od zajęć szkolnych, dziecko jest zupełnie zdrowe.

Atmosfera rodzinna powinna być spokojna, bez konfliktów, awantur. Dziecko powinno mieć zapewniony stabilny, 10- godzinny sen, przed snem powinna panować cisza, spokój, by dziecko mogło w spokoju wypoczywać. W szkole dziecko powinno być otoczone szczególną troską, ze względu na jego sposób odbioru świata. Nauczycielka powinna stosować indywidualne metody nauczania, pozytywnie wpływające na rozwój osobowości dziecka. Powinno być chwalone za osiągnięcia szkolne i nie tylko, pochwały te powinny płynąć z ust nauczycieli, pedagoga, a przede wszystkim rodziców, co jest bardzo ważne w procesie budowania u dziecka poczucia własnej wartości. Dziecko, aby jak najszybciej mogło pozbyć się kompleksów i poczucia winy, powinno również być stale motywowane do dalszych działań, zarówno ze strony rodziców jak i oczywiście nauczycieli.

Natomiast nauczyciel w szkole powinien rozładowywać atmosferę niepokoju w klasie np. za pomocą kilku ruchów gimnastycznych wspólnie z dziećmi, w czasie lekcji. Jeżeli nauczyciel zauważy, że dziecko coś szepcze, to powinien podejść do niego, by usłyszeć co ono mówi i dodać mu odwagi, by głośno wyraziło swoje zdanie. Należałoby się także zwrócić do nauczycielki, aby przez pewien czas nie odpytywała Ani lecz zorganizowała formę aktywności grupowej, w której przypadłaby jej istotna rola. Dobre samopoczucie dziecka w szkole zależy również od jego kontaktów z grupą rówieśniczą, dlatego powinien wpływać pozytywnie na relacje między dziećmi oraz inicjować różnego typu zadania do wykonania w grupach, by dzieci mogły się lepiej poznać, porozmawiać ze sobą na różne tematy, by ośmielić znerwicowane dziecko do podjęcia rozmów z innymi i wyrażenia swego zdania.

Trzeba pamiętać o tym, że dziecko nerwicowe jest bardzo wrażliwe, reaguje mocno na nagany, jak i pochwały. Nie znaczy to jednak, że można mu pozwalać na wszystko. Względem dziecka nerwicowego nie można stosować metod wychowawczych zbyt surowych, ale trzeba z nim zawsze postępować konsekwentnie i stanowczo. Dziecko musi wiedzieć, co mu wolno, a czego nie wolno.

Dziecku nerwicowemu najbardziej potrzebne jest zaufanie rodziców i poczucie bezpieczeństwa. Musi być przekonanie, że jeśli mu się cos nie uda, może o tym powiedzieć rodzicom, poradzić się ich. Musi też wiedzieć, że to, iż jego rodzice nie są już razem nie jest jego winą. Rodzice muszą pamiętać o tym, by sami przestrzegali zaleceń, które dają dziecku, by dawać dobry przykład, gdyż dzieci w tym wieku trafnie oceniają postępowanie dorosłych, a także ich wymagania względem dziecka i siebie. Matka w rozmowie z dzieckiem nie powinna wracać do zdarzeń przeszłych, nie pobudzać jej do rozmyślań „wstecz”. Zalecane byłoby również stworzenie dziecku warunków do kontaktu emocjonalnego z istotą od niego zależną, podporządkowaną mu. Rolę tę mógłby spełnić pies, którym Ania mogłaby się opiekować.

Leczenie fobii szkolnej jest długotrwałe i wymaga zaangażowania całej rodziny oraz pomocy psychologa czy psychiatry. Nieraz zmusza do podjęcia nauczania indywidualnego, przyjmowania przez dziecko leków psychotropowych w celu obniżenia napięcia i poziomu lęku, a nawet do jego pobytu na oddziale leczenia nerwic. Zmiana szkoły zazwyczaj nie przynosi efektu, chyba że przyczyną fobii była agresja kolegów albo złe nastawienie nauczycieli. Podstawą leczenia fobii szkolnej jest nawiązanie dobrych stosunków ze szkołą i wyjaśnienie nauczycielom, że problemy dziecka nie wynikają z lenistwa i nie są one wagarowaniem. Dopiero po podjęciu takich kroków możemy mieć nadzieję, że objawy powoli ustąpią. W żadnym wypadku nie można liczyć na to, że fobia sama minie. Wręcz przeciwnie - nie leczona może sprawić, że dziecko przerwie naukę, co może mieć zasadniczy wpływ na jego dalsze życie.

Bibliografia J. Elliott, M. Place, Dzieci i młodzież w kłopocie, WSiP, Warszawa /co_to.html