Słowacja w czasie pierwszej wojny światowej i powstanie ČSR

Sytuacja na Węgrzech po wybuchu pierwszej wojny światowej Bieżące życie polityczne i publiczne przestało istnieć: uniemożliwiono działalność związków, wprowadzono cenzurę prasy i poczty, ograniczono przemieszczanie się ludności, ogłaszano ustawy nadzwyczajne. Przeciwników wojny prześladowano, następnie więziono lub wysyłano na front. Po zamachu w Sarajewie i wypowiedzeniu wojny Serbii – fala szowinizmu i propagandy antysłowiańskiej. Wprowadzono stan wojenny, zaostrzony reżim wojskowy oraz cenzurę.

Polityka słowacka została sparaliżowana – represje wobec ludności (internowania, więzienia, pobór do wojska, przenoszenie na front) i instytucji (nadzór państwowy, pobór do wojska urzędników, całkowite wstrzymanie działalności). Polityka słowacka po wybuchu wojny W atmosferze politycznej niepewności prezydium Slowackiej Partii Narodowej (SNS) r. opublikowało w Národních novinach oficjalne oświadczenie o wstrzymaniu działalności partii i de facto ogłosiło pasywność polityczną. „Musimy być pasywni: Sprawy rozwijają się same, wojna skończy się dobrze dla monarchii a źle dla nas – wtedy wszelkie ofiary byłyby niepotrzebne. Lub też wojna skończy się źle dla monarchii a dobrze dla nas. Wówczas wyzwolenie narodowe przyjdzie samo.“ Ivan Dérer

Serce i rozum, tysiącletnia tradycja i poddańcza wierność i bliskość w stosunku do naszej znakomitej dynastii oraz miłość do wspólnej ojczyzny nakazuje nam, abyśmy nie odstąpili od zasad głoszonych przez naszych przodków, ale abyśmy im teraz dali jawny i szczery wyraz. Tak więc czynimy to teraz w imieniu naszego drogiego narodu słowackiego. Zależy nam na tym, aby nasza ojczyzna i monarchia zachowała się w całości, aby jej wojna nie przyniosła szkody i aby z walk wyszła zwycięsko.... Aby (prezydium Słowackiej Partii Narodowej) uniknęło nieporozumień, do których może łatwo dojść w tych burzliwych czasach, wstrzymuje wszelką swą działalność na cały okres rozpoczynającej się wojny...

Centra działalności polityków słowackich Budapeszt Ferdiš Juriga Rużomberk Andrej Hlinka Wiedeń Milan Hodža Turč. Sv. Martin Matúš Dula Bratysława Emanuel Lehocký Vavro Šrobár Zwolennicy SNS łączyli się w mniejsze grupy i spotykali się w prywatnych mieszkaniach. Konspiracyjno-wywiadowcze grupy w miastach porozumiewały się ze sobą, nawiązywały kontakty i współpracowały z czeskimi politykami.

Słowacy na frontach pierwszej wojny światowej Skierowani do Galicji, w Karpaty, do Rumunii, od 1915r. na front włoski – najkrwawsze ofiary z żołnierzy słowackich w walkach nad rzeką Piawą.

Działalność Słowaków w USA wrzesień 1914 – memorandum Ligi Słowackiej (Slovenská liga) w USA – domaga się prawa Słowaków na Węgrzech do samostanowienia oraz pełnej ich autonomii

Umowa z Cleveland – dokument podpisany przez przedstawicieli Ligi Słowackiej w USA i Czeskiego Stowarzyszenia Narodowego – umowa dotyczyła wspólnych dążeń Czechów i Słowaków w USA do osiągnięcia niepodległości państwowej 1. Niepodległość ziem czeskich i Słowacji 2. Połączenie narodu czeskiego i słowackiego w ramach związku federacyjnego, z pełną autonomią państwową Słowacji, własnym sejmem, własną administracją państwową i pełną swobodą kultury, a zatem i z używaniem języka słowackiego, własnym urzędem finansowym i politycznym, z językiem słowackim jako urzędowym. 3. Prawo wyborcze: powszechne, tajne, bezpośrednie. 4. Forma rządów: unia personalna, z demokratycznym kierowaniem państwem, podobnie jak w Anglii. 5. Powyższe punkty stanowią podstawę wstępnej umowy i mogą zostać uzupełnione lub rozszerzone jedynie za zgodą obu stron. Czeskie Stowarzyszenie Narodowe pozostawia sobie prawo do ewentualnych zmian, identyczne prawo ma także Liga Słowacka.

Czechosłowacka Rada Narodowa w Paryżu - powstaje w lutym jest głównym centrum organizacyjnym czesko- słowackiego zagranicz- nego ruchu oporu cele: propagowanie czechosłowackiej niepodległości – uzyskanie wsparcia Ententy i przekonanie jej przedstawicieli o konieczności rozbicia monarchii; organizacja zagranicznego wojska – legionów = jednostek wojskowych za granicą złożonych z Czechów i Słowaków mieszkających poza granicami kraju, jeńców wojennych i dezerterów

Członkowie Czechosłowackiej Rady Narodowej:  T. G. Masaryk – przewodniczący;  Milan Rastislav Štefánik a Josef Durich – wiceprzewodniczący;  Edvard Beneš - sekretarz

Był to ważny sygnał dla zagranicy, że również Słowacy wspierają działalność Czechosłowackiej Rady Narodowej. Manifestacja pierwszomajowa w 1918r. w Liptovskim Sv. Mikulášu Dzięki staraniom Vavro Šrobára w rezolucji znalazł się także postulat dotyczący prawa do samostanowienia.

Rezolucja Mikulášska Domagamy się: 1. Aby rządy wykorzystały każdą okazję do zawarcia sprawiedliwego i trwałego pokoju, opartego na uczciwym rozwiązywaniu wszystkich problemów zagranicznych i wewnętrznych. Pokoju, który uniemożliwi wybuch nowych wojen i przyniesie spokój i wolność wszystkim narodom Europy. 2. Jako naturalne następstwo uznanej wolności domagamy się bezwarunkowego uznania prawa do samostanowienia wszystkich narodów nie tylko poza granicami naszej monarchii, ale i narodów Austro-Węgier, a więc także węgierskiej gałęzi plemienia czeskosłowackiego.

Tajne posiedzenie Słowackiej Partii Narodowej (SNS) Matúš Dula zwołał na 24 maja 1918r. w Turčianskim Sv. Martinie tajne posiedzenie kierownictwa SNS. Rezultat: decyzja o definitywnym rozstaniu z Węgrami i przyłączeniu się do państwa czesko-słowackiego. Zápisnica z porady Na tychże obradach Andrej Hlinka trafnie sformułował orientację programową: : „Nie uciekajmy od problemu, powiedzmy otwarcie, że jesteśmy za orientacją czesko- słowacką. Tysiącletnie małżeństwo z Węgrami nie udało się, musimy się rozstać.“

Umowa Pittsburska - umowa polityczna, podpisana 30 maja 1918r. w amerykańskim Pittsburghu przez przedstawicieli Ligi Słowackiej w Ameryce, Czeskiego Stowarzyszenia Narodowego i Związku Katolików Czeskich z Tomášem G. Masarykiem - tekst dokumentu sformułował Masaryk w czasie swojej wizyty w USA Umowa Pittsburska dała Masarykowi poważny argument dla rządu amerykańskiego w sprawie czesko-słowackiej niezależności.

- Proklamacja niepodległości czesko-słowackiej, - opublikowana 18 października 1918r. w prasie amerykańskiej, - opracował Tomáš G. Masaryk - oprócz samej deklaracji zawierała także podstawowe zasady nowego państwa, które miało być republiką demokratyczną Deklaracja Washingtonska Proklamacja niepodległości spotkała się z wielkim zainteresowaniem amerykańskiej społeczności i była ostatnim impulsem, który nakłonił amerykańskiego prezydenta Wilsona do reakcji na propozycję pokojową Austro-Węgier w tym sensie, że o losach monarchii mają zdecydować jej narody.

Deklaracja Waszyngtońska Państwo Czechosłowackie będzie republiką. W ciągłym dążeniu do postępu zagwarantuje nieograniczoną wolność sumienia, wyznania oraz nauki, literatury i sztuki, słowa, prasy oraz prawa do zgromadzeń i do petycji. Kościół zostanie oddzielony od państwa. Nasza demokracja opierać się będzie na powszechnym prawie wyborczym. Kobiety będą stały na równi z mężczyznami pod względem politycznym, socjalnym i kulturalnym.

28 października 1918r. W Pradze Czechosłowacki Komitet Narodowy objął władzę i przyjął pierwszą uchwałę, w której proklamował Republikę Czechosłowacką.

Zebranie słowackiej reprezentacji politycznej w Turčianskim sv. Martinie - 30 października 1918r. - cel: założenia programowe Słowackiej Rady Narodowej - przyjęcie Deklaracji Narodu Słowackiego - reprezentanci nie zostali poinformowani o wydarzeniach w Pradze

Prawo do wypowiadania się w imieniu narodu słowackiego ma na Słowacji jedynie Słowacka Rada Narodowa. Rada Narodowa narodu czesko- słowackiego na terytorium węgierskim poświadcza: 1. Naród słowacki stanowi część narodu czesko-słowackiego jednolitego pod względem językowym i kulturalnym. We wszystkich walkach kulturowych, które prowadził naród czeski, i które uczyniły go sławnym na cały świat, swój udział miała także gałąź słowacka. Deklaracja Martinska