Ekonomia sektora publicznego WYKŁAD 1: CO TO JEST SEKTOR PUBLICZNY I DO CZEGO JEST POTRZEBNY Piotr Ciżkowicz Katedra Międzynarodowych Studiów Porównawczych

Czym się zajmiemy? 1.Wprowadzenie, czyli jak myśleć o ekonomii 2.Rola państwa w gospodarce 3.Sektor publiczny i finanse publiczne 4.Dylematy polityki gospodarczej Plan

Wprowadzenie

Wprowadzenie „Między złym a dobrym ekonomistą jest tylko jedna różnica: pierwszy dostrzega i bierze pod uwagę skutki widoczne i bezpośrednie, drugi przewiduje również odległe. Ta różnica ma jednak zasadniczy charakter, gdyż prawie zawsze skutki bezpośrednie są odmienne od ostatecznych. Stąd zły ekonomista szuka niewielkiej aktualnej korzyści i przedkłada ją nad wielkie straty w przyszłości, dobry szuka korzyści trwałych ryzykując nawet przejściowe ofiary.” Frederic Bastiat „Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim.” Henry Hazlitt

I. Rola państwa w gospodarce

Rola państwa w gospodarce Różne spojrzenia Merkantylizm Merkantylizm Ekonomia wolnego rynku Ekonomia wolnego rynku Socjalizm Socjalizm Państwo opiekuńcze Państwo opiekuńcze

Rola państwa w gospodarce Jaki punkt widzenia ma najwięcej zwolenników?

Rola państwa w gospodarce Jaki punkt widzenia ma najwięcej zwolenników?

Rola państwa w gospodarce Jaki punkt widzenia ma najwięcej zwolenników?

Rola państwa w gospodarce Jaki punkt widzenia ma najwięcej zwolenników?

Rola państwa w gospodarce Co państwo musi robić? Dostarczać dobra, których obywatele nie mogą nabyć sami, a które są im niezbędne. Gwarantować bezpieczeństwo (zewnętrzne i wewnętrzne) Gwarantować bezpieczeństwo (zewnętrzne i wewnętrzne) Prowadzić politykę zagraniczną Prowadzić politykę zagraniczną Stanowić i egzekwować prawo Stanowić i egzekwować prawo

Rola państwa w gospodarce „Nawet jeżeli państwo chroni swych obywateli od przemocy fizycznej i gwałtu (tak jak było w systemie nieograniczonego kapitalizmu) (…) w takim państwie człowiek posiadający władzę może ciągle jeszcze nadużywać swej siły wobec człowieka jej nie posiadającego i może mu odebrać wolność. W takich warunkach nieograniczona wolność ekonomiczna może być równie niszcząca jak nieograniczona wolność fizyczna, a władza ekonomiczna równie niebezpieczna jak przemoc fizyczna. Jeżeli przyjmiemy, że państwo ogranicza swoją działalność do likwidowania przemocy (i do ochrony własności) ekonomicznie silna mniejszość może w ten sposób wyzyskiwać ekonomicznie słabą większość.” Karl Popper

Rola państwa w gospodarce „Państwo i rząd to nic innego niż społeczny aparat wymuszania i represji przy użyciu siły. Taki aparat jest konieczny by nie pozwolić antyspołecznym jednostkom i grupom na destrukcję społecznej współpracy. (…) Ale mimo to przemoc i opresja to przecież zło i prowadzą one do korupcji ludzi kierujących ich stosowaniem. Konieczne jest zatem ograniczanie władzy ludzi sprawujących urzędy, aby nie stali się absolutnymi despotami. ” Ludwig von Mises

Rola państwa w gospodarce Co państwo może robić? Dostarczać dobra, które przynoszą korzyści nie tylko bezpośredniemu konsumentowi, ale i reszcie społeczeństwa np. Infrastruktura Infrastruktura Badania profilaktyczne Badania profilaktyczne Edukacja Edukacja

Rola państwa w gospodarce Czego państwo nie powinno robić? Dostarczać dóbr, które przynoszą korzyści tylko wybranym grupom, gdyż oznacza to de facto szkodę dla reszty społeczeństwa, np. Utrzymywanie nierentownych przedsiębiorstw Utrzymywanie nierentownych przedsiębiorstw Cła nakładane w celu „ochrony rodzimej przedsiębiorczości” Cła nakładane w celu „ochrony rodzimej przedsiębiorczości” Świadczenia na rzecz wybranych grup społecznych Świadczenia na rzecz wybranych grup społecznych

Rola państwa w gospodarce Jak zwiększała się rola państwa? Źródło: Tanzi V. Gospodarcza rola państwa w XXI wieku, 2006., IMF WEO Wzrost wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych w latach (w % PKB) Druga połowa XIX wieku Okres przed i po I wojnie światowej Okres przed II wojną światową Okres po II wojnie światowej Około Australia 18,316,519,314,821,234,134,935,935,635,137,4 Austria 10,51714,720,635,748,138,651,651,349,351,9 Kanada 16,72528,638,84644,741,442,744,5 Francja 12,61727,62934,646,149,85553,653,357,1 Niemcy 1014,82534,132,447,945,149,148,544,144,7 Włochy 13,717,130,131,130,142,153,452,74848,650,8 Irlandia 18,825,52848,941,24233,542,743,1 Japonia 8,88,314,825,417,53231,335,939,835,740,0 Nowa Zelandia 24,625,326,938,141,334,741,635,435,7 Norwegia 5,99,31611,829,943,854,949,247,539,644,0 Szwecja 5,710,410,916,53160,159,164,258,351,752,9 Szwajcaria 16, ,117,232,833,539,434,331,333,3 UK 9,412,726,23032,24339,94341,142,443,5 USA 7,37,512,119,72731,432,832,434,138,0 Średnio 10,813,119,623,82841, ,542,144,1

Rola państwa w gospodarce Źródło: Maddison A., The World Economy A Millennial Perspective, OECD, Paris PKB per capita (w USD z roku 1990) w roku 1950 i 1990 Gdy państwo zastępuje rynek...

Rola państwa w gospodarce Jakość realizowania przez państwo podstawowych funkcji… Źródło: Doing Business 2014 i 2015

Rola państwa w gospodarce … i ich ksozty Źródło: Lorenzani, Lucidi, (2014) The Economic Impact of Civil Justice Reforms W latach we Włoszech podjęto istotne zmiany w systemie sądownictwa m.in. ograniczenie liczby sądów I instancji o 48 proc. oraz obowiązkowa mediacja w niektórych sprawach gospodarczych (zawieszona na I-IIIkw 2013). W latach we Włoszech podjęto istotne zmiany w systemie sądownictwa m.in. ograniczenie liczby sądów I instancji o 48 proc. oraz obowiązkowa mediacja w niektórych sprawach gospodarczych (zawieszona na I-IIIkw 2013). Wpływ obowiązku mediacji na liczbę spraw: Wpływ obowiązku mediacji na liczbę spraw:

Rola państwa w gospodarce … i ich ksozty Źródło: Lorenzani, Lucidi, (2014) The Economic Impact of Civil Justice Reforms Skala oddziaływania reform na funkcjonowanie sądownictwa i wyniki gospodarcze: Skala oddziaływania reform na funkcjonowanie sądownictwa i wyniki gospodarcze:

Rola państwa w gospodarce Jaka jest rola państwa w polskiej gospodarce? Źródło: Ministerstwo Finansów, Główny Urząd Statystyczny

II. Sektor publiczny i finanse publiczne

Sektor publiczny i finanse publiczne Co to jest sektor finansów publicznych? Administracja centralna Administracja centralna Jednostki samorządu terytorialnego Jednostki samorządu terytorialnego Fundusze celowe (FUS, FP, FGŚP itp.) Fundusze celowe (FUS, FP, FGŚP itp.) 50%100% 50%100% BUDŻET SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH BUDŻET SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH

Sektor publiczny i finanse publiczne Co to jest budżet państwa? Koncepcja 1: Worek bez dna Koncepcja 1: Worek bez dna Konsekwencje: Można z niego obdarować jednych bez szkody dla innych Konsekwencje: Można z niego obdarować jednych bez szkody dla innych Koncepcja 2: Portfel Koncepcja 2: Portfel Konsekwencje: Można z niego wyjąć tylko tyle, ile się do niego włoży, stąd to, co się chce dać jednym trzeba zabrać innym Konsekwencje: Można z niego wyjąć tylko tyle, ile się do niego włoży, stąd to, co się chce dać jednym trzeba zabrać innym

Co to jest budżet państwa? DOCHODY (+) WYDATKI = BUDŻET DOCHODY (+) WYDATKI = BUDŻET PODATKIPODATKI TRANSFERY PIENIĘŻNE,TRANSFERY PIENIĘŻNE, ZAKUP TOWARÓW I USŁUGZAKUP TOWARÓW I USŁUG Sektor publiczny i finanse publiczne

Co to jest deficyt sektora finansów publicznych i dług publiczny? Deficyt to ta część wydatków, która nie znajduje pokrycia w bieżących dochodach. Deficyt to ta część wydatków, która nie znajduje pokrycia w bieżących dochodach. DEFICYT = WYDATKI - DOCHODY „To co zwane jest deficytem (...) umożliwia naszym prawodawcom głosowanie za wydatkami, jakich chcą ich wyborcy, bez konieczności głosowania za podatkami, aby za nie zapłacić. Nasi ustawodawcy uwielbiają podkreślać ‘kto korzysta’, wolą natomiast nie rozmawiać o tym, ‘kto płaci’”. Milton Friedman Aby pokryć deficyt państwo musi pożyczać pieniądze. W ten sposób powstaje dług publiczny, który stanowi łączną sumę zobowiązań zaciągniętych przez sektor finansów publicznych. Aby pokryć deficyt państwo musi pożyczać pieniądze. W ten sposób powstaje dług publiczny, który stanowi łączną sumę zobowiązań zaciągniętych przez sektor finansów publicznych. Sektor publiczny i finanse publiczne

Podstawowe zasady arytmetyczne Wysokie wydatki państwa oznaczają wysokie podatki i składki lub wysoki deficyt Wysokie wydatki państwa oznaczają wysokie podatki i składki lub wysoki deficyt Wzrost wydatków prowadzi do wzrostu podatków albo (i) wzrostu deficytu Wzrost wydatków prowadzi do wzrostu podatków albo (i) wzrostu deficytu Utrzymujący się deficyt powoduje zwiększenie długu publicznego Utrzymujący się deficyt powoduje zwiększenie długu publicznego Rosnący dług publiczny prowadzi do zwiększenia tzw. kosztów obsługi długu, czyli dalszego wzrostu wydatków państwa. Rosnący dług publiczny prowadzi do zwiększenia tzw. kosztów obsługi długu, czyli dalszego wzrostu wydatków państwa. Sektor publiczny i finanse publiczne

Nieprzyjmena arytmetyka długu Sektor publiczny i finanse publiczne

Finanse publiczne w Polsce (1)

Sektor publiczny i finanse publiczne Finanse publiczne w Polsce (2)

Sektor publiczny i finanse publiczne Finanse publiczne w Polsce (3)

Co to oznacza dla przeciętnego Polaka? Państwo zabiera z każdej wypracowanej złotówki ok. 37 gr Państwo zabiera z każdej wypracowanej złotówki ok. 37 gr Dodatkowe 3 gr pożycza Dodatkowe 3 gr pożycza Od każdego obywatela – bez względu na wiek- ściąga 14,7 tys. zł rocznie, a mimo to zaciąga długi. Od każdego obywatela – bez względu na wiek- ściąga 14,7 tys. zł rocznie, a mimo to zaciąga długi. 880 zł z tej kwoty jest przeznaczane na obsługę długu zaciągniętego wcześniej 880 zł z tej kwoty jest przeznaczane na obsługę długu zaciągniętego wcześniej Sektor publiczny i finanse publiczne

III. Dylematy polityki gospodarczej

Dylemat polityki gospodarczej Jakie są rzeczywiste zobowiązania emerytalne…

Dylemat polityki gospodarczej …i jak je sfinansować Wykres pokazuje kombinacje podniesienia wieku emerytalnego, wzrostu składki lub spadku świadczeń, które stabilizują wydatki emerytalne Źródło:IMF Fiscal Monitor, 2014

Dylemat polityki gospodarczej Czy wydatki socjalne są dobrym narzędziem redystrybucji dochodu? Źródło:IMF Fiscal Monitor, 2014

Dziękuję za uwagę