Zamach majowy i rządy sanacji w latach 1926-35.

Przygotowania do przejęcia władzy przez Piłsudskiego trwały już od końca 1925 roku. Ostatnia faza odegrała się w 1926 roku kiedy kruszyć zaczął się koalicyjny rząd Skrzyńskiego. Nocą z 11 na 12 maja 1926 roku generał Żeligowski oddał dowództwo nad oddziałem w Rembertowie Józefowi Piłsudskiemu. Rankiem armia ta wzmocniona jeszcze dodatkowymi posiłkami rozpoczęła marsz na Warszawę.

Spotkanie na moście Oddziały Piłsudskiego szybko opanowały budynek MSW, Dowództwa Okręgu Korpusu i koszary szwoleżerów. Zaskoczony rząd mógł liczyć jedynie na 700 ludzi. W tej sytuacji prezydent Wojciechowski udał się na most Poniatowskiego i spotkał się w cztery oczy z Piłsudskim. Rozmowa ta obrosła w legendę, ale w rzeczywistości nie przyniosła żadnych rozwiązań.

Dlaczego Piłsudski chciał zdobyć władzę? Chwiejna sytuacja polityczna – zmiany rządów, „partyjniactwo” Nadmierna władza parlamentu nad innymi instytucjami; Obawy, że rządy sejmowe (sejmokracja) nie sprawdza się w młodym państwie; Zadawniony konflikt lewicy z endecją i Romanem Dmowskim; Zła sytuacja gospodarcza kraju; Narastanie przyzwolenia społeczeństwa do objęcia władzy przez silną jednostkę; Powstanie 10 maja 1926 roku drugiego rządu Chjeno-Piasta z premierem Witosem na czele ( rząd ten był nieudolny i doprowadził do masakry robotników krakowskich w 1923 roku)

Zamach majowy Rozmowy Piłsudskiego z Wojciechowskim nie zapobiegły rozlewowi krwi. Walki o Warszawę toczyły się 3 dni – do 15 maja 1926 roku. Wojskami wiernymi prezydentowi dowodził gen. Józef Malczewski, a obroną stolicy gen. Tadeusz Rozwadowski. W tym czasie Piłsudski próbował nakłonić rząd by sam ustąpił, ale prezydent i premier stwierdzili, że zamach stanu jest czynem haniebnym i w takich okolicznościach nie mogą ustąpić.

Od momentu wkroczenia do Warszawy dziwna pozycje przyjęły wojska stacjonujące na prowincji. We Lwowie gen. Sikorski odmówił rządowi nadesłania posiłków, a szef Okręgu Korpusu w Poznaniu – gen. Sosnkowski rozkazał wesprzeć siły rządowe. Sam zaś popełnił samobójstwo. Większość dowódców z okręgów pozostała wierna Piłsudskiemu.

Kapitulacja 14 maja 1926 roku prezydent i rząd wycofali się do Willanowa. Tam prezydent przekazał swoje uprawnienia marszałkowi Sejmu – Maciejowi ratajowi, po czym rząd i prezydent podali się do dymisji. Ostatecznie walki skończyły się 15 maja 1926 roku. W ciągu tych trzech dni zginęło 215 żołnierzy po obu stronach i aż 164 cywili.

Nowy rząd Marszałek Sejmu – Maciej Rataj po konsultacjach z Piłsudskim powierzył misję formowania rządu Kazimierzowi Bartlowi. 31 maja 1926 roku zebrało się Zgromadzenie Narodowe, aby wybrać nowego prezydenta. Stosunkiem głosów 292: 193 zwyciężył Józef Piłsudski, który jednak stanowiska nie przyjął. Tłumaczył to zbyt małymi kompetencjami w zakresie obowiązków głowy państwa w konstytucji marcowej. 1 czerwca 1926 roku Zgromadzenie Narodowe wybrało prezydenta – Ignacego Mościckiego.

Piłsudski w ramach konstytucji marcowej

Piłsudski nie rozwiązał parlamentu uznawszy, ze upokorzony i zastraszony będzie skłonny do podjęcia ustaw zaproponowanych przez niego. 2 sierpnia 1926 roku Sejm uchwalił rządową propozycję nowelizacji konstytucji – tzw. nowelę sierpniową: Prezydent otrzymał prawo samodzielnego rozwiązania Sejmu i Senatu oraz wydawania dekretów z mocą ustaw między kadencjami i w czasie kadencji Sejmu i Senatu do końca 1927 roku Kompetencje Sejmu uległy ograniczeniu;

6 sierpnia 1926 roku prezydent Mościcki wydał dekret o organizacji najwyższych władz wojskowych – powołano urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (GISZ) odpowiedzialnego tylko przed prezydentem. Stanowisko to otrzymał Józef Piłsudski. 2 października na czele rządu stanął Piłsudski. Zatem był on premierem i jednocześnie szefem ministerstwa spraw wojskowych.

Sanacja Grupa rządząca w Polsce i system rządów ustalony po 1926 roku zostały nazwane sanacją. Było to uzdrowienie sytuacji politycznej i gospodarczej kraju. W myśl konstytucji miały być to rządy parlamentarne, ale w praktyce w latach 1926-35 istniały rządy pozaparlamentarne oparte na autorytecie marszałka Józefa Piłsudskiego.

Polityka wewnętrzna Polski w latach 1926 -35 Przewrót majowy zapoczątkował przełom w polskim życiu politycznym. Rozpoczął się proces ograniczania funkcji ustawodawczych Sejmu i Senatu. W odpowiedzi na zamach majowy endecja w grudniu 1927 roku zawiązała tzw. Obóz Wielkiej Polski, wzorujący się na zasadach wodzostwa. Na czele Wielkiej rady stanął Roman Dmowski.

PSL „Piast” przeszło do opozycji, podobnie jak Chadecja PSL „Piast” przeszło do opozycji, podobnie jak Chadecja. Partie lewicowe początkowo popierały marszałka, ale po nieudanych próbach przeforsowania swych ustaw, także przeszły do opozycji. Tymczasem zaplecze polityczne sanacji było niewielkie, dlatego jej działacze dążyli do zbudowania silnego ugrupowania politycznego.

Polityka wewnętrzna - BBWR Nastąpiła ewolucja ustrojowa zmierzająca ku rządom grupy polityków skupionych wokół Piłsudskiego; -w październiku 1927 powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – BBWR, na czele z płk. Walerym Sławkiem; zrzeszał on ludzi których jednoczył autorytet Piłsudskiego;

Wybory 1928 roku - wybory na Sejm drugiej kadencji nie przyniosły sukcesu sanacji, ale wielka porażkę poniosła endecja. Zwycięsko wyszły ugrupowania opozycyjne, ale były one jednak zbyt słabe by sprzeciwiać się rządowi i sanacji; Na pierwszym posiedzeniu doszło do konfrontacji z rządem, gdyż wbrew Piłsudskiemu marszałkiem Sejmu został socjalista Ignacy Daszyński a wotum nieufności zostało zgłoszone wobec ministra skarbu Gabriela Czechowicza (oskarżono go o finansowanie kampanii BBWR z budżetu państwa) Rząd próbował oddalić obrady sejmu przez odwoływanie sesji, opóźnianie ich, zawieszanie obrad itd..

Wobec coraz częstszych ataków Marszałka na Sejm partie opozycyjne zawarły porozumienie – w listopadzie 1928 roku powstała Komisja Porozumiewawcza Stronnictw Lewicowych dla Obrony Republiki. Rok 1929 to narastanie konfliktów między Sejmem a obozem rządzącym, skutkiem czego w kwietniu 1929 roku powołany został rząd złożony z oficerów – tzw. rząd pułkowników – z premierem płk. Kazimierzem Świtalskim.

Sytuacja w państwie stawała się napięta, gdyż blokowano zgromadzenia Sejmu. Dlatego przywódcy sześciu stronnictw opozycyjnych na specjalnym posiedzeniu Sejmu podjęło uchwałę zgodnie z którą forum parlamentu miało być miejscem walki politycznej; 14 września 1929 roku partie opozycyjne zawarły sojusz – Centrolew – w skład którego weszły: PSL „Piast”, NPR, chadecja, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie i PPS.

Odpowiedzią władz sanacji było niedopuszczenie do obrad, na co Ignacy Daszyński zareagował odmową zapoczątkowania sesji. Na kolejnym posiedzeniu Sejmu, opozycja zgłosiła potrzebę uchwalenia nowej konstytucji opierając się na metodach demokratycznych. Odpowiedzią było powołanie nowego rządu na czele z Kazimierzem Bartlem. W czerwcu 1930 roku w Krakowie Centrolew ogłosił obalenie „dyktatury faszystowskiej”. Odpowiedzią Piłsudskiego było ponowne objęcie stanowiska premiera. Ignacy Mościcki w końcu sierpnia 1930 roku rozwiązał Sejm i Senat.

Wybory brzeskie W 1930 r. władze zdecydowały się rozpisać kolejne wybory. W tym samym czasie aresztowano głównych przywódców opozycji, m.in. Korfantego i Witosa, których osadzono w Brześciu nad Bugiem. W wyniku tzw. procesu brzeskiego (1931 – 32) większość działaczy została przymuszona do emigracji z kraju lub osadzona w więzieniu. W ten sposób władze sanacyjne próbowały osłabić opozycję parlamentarną. Do politycznych nadużyć doszło również w czasie wyborów (tzw. wyborów brzeskich) – m.in. – unieważniono 500 tys. głosów oddanych na opozycję. Ostatecznie przewagę w wyborach osiągnął BBWR (Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem - blok polityczny poglądowy związany z Piłsudskim i sanacją)

Bereza Kartuska Piłsudczycy, którzy w państwie stanowili przewagę stopniowo ograniczali swobody obywatelskie, m.in. zlikwidowano prawo do zrzeszania się i wprowadzono cenzurę. Dla osób które łamały te zakazy w 1934 r. zorganizowano obóz w Berezie Kartuskiej. Przebywali tam przede wszystkim radykalni narodowcy, komuniści, nacjonaliści ukraińscy. Za pretekst do utworzenia obozu posłużyło morderstwo byłego szefa MSW – Bronisława Pierackiego.

Konstytucja kwietniowa 23 kwietnia 1935 r. Uchwalona została nowa konstytucja zwana kwietniową. Sankcjonowała ona odejście od trójpodziału władzy i wprowadzała silne rządy prezydenta.

W 1935 r. wprowadzono również nową ordynację wyborczą, która gwarantowała sanacji utrzymanie władzy. Wg specjalistów zabiegi te, a więc nowa ordynacja wyborcza i nowa konstytucja zostały opracowane z myślą o Józefie Piłsudskim. Nie zdążono jednak tych planów zrealizować, ponieważ 12 maja 1935 r. Piłsudski zmarł.

Sanacja bez Piłsudskiego Po śmierci Piłsudskiego sanacja znalazła się w trudnym położeniu. Rozpoczęto walki o władzę. Pierwszy odpadł Walery Sławek – szef BBWR – u. Pozostali dwaj – Ignacy Mościcki oraz gen. Edward Rydz – Śmigły, który objął urząd GISZ. Ostatecznie politycy doszli do kompromisu i Rydz – Śmigły został drugą co do ważności personą w kraju.

Lata po śmierci Piłsudskiego były okresem radykalizacji zachowań społecznych i politycznych, co było związane również z kryzysem ekonomicznym. Coraz większe poparcie zdobywali komuniści, których główną siłą działania była organizacja strajków obejmująca różne grupy społeczne. W 1936 r. powstało nowe ugrupowanie polityczne, skierowane opozycyjnie do sanacji – Front Morges na czele z Władysławem Sikorskim. Był on wspierany m.in. przez Korfantego, Witosa i Paderewskiego.

W 1937 r. Paderewski skupił wokół siebie grupę polityków, którzy stworzyli nowa partię – SP – Stronnictwo Pracy. Obok opozycji ukształtował się w latach 30. XX wieku radykalna prawica reprezentowana przez powstały w 1934 r Obóz Narodowo – Radykalny (ONR). Część działaczy została osadzona w obozie w Berezie Kartuskiej. Po rozłamie w ONR powstał nowy odłam zrzeszający zwłaszcza radykalna młodzież – ONR „Falanga” – opierająca się częściowo na założeniach włoskiego faszyzmu.

W latach 30. XX wieku nastąpiła również radykalizacja organizacji mniejszościowych, zwłaszcza Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) a większe poparcie zdobywały hasła prohitlerowskie. Odpowiedzią na te działania było powstanie w 1937 nowego ugrupowania, na którego stanął Edward Rydz – Śmigły – Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN, Ozon). Nawoływał on do solidaryzmu społecznego i powrotu do nacjonalizmu. W 1938 r. stał się on bardziej umiarkowaną partią.