Problemy zrównoważonego rozwoju różnych formatów handlu w Polsce Autor: dr Urszula Kłosiewicz-Górecka, prof. IBRKK PRZEDSIĘBIORSTWA SEKTORA HANDLU I USŁUG W OKRESIE SPOWOLNIENIA GOSPODARKI Ministerstwo Gospodarki Warszawa, 11 marca 2013 Ministerstwo Gospodarki Warszawa, 11 marca 2013

Agenda 1.Znaczenie sfery handlu wewnętrznego w gospodarce Polski 2.Zjawiska i tendencje rozwoju handlu wewnętrznego 3. Makro i mikroekonomiczne uwarunkowania rozwoju różnych form handlu w Polsce Podsumowanie. Wnioski

1.Znaczenie sfery handlu wewnętrznego w gospodarce Polski Wyszczególnienie Zmiana 2011/2007 Udział sfery handlu w tworzeniu PKB, w % 16,016,6 17,117,2 słaby trend wzrostowy Udział przedsiębiorstw handlowych w liczbie przedsiębiorstw ogółem w kraju, w % 31,230,228,728,127,4 tendencja spadkowa Udział nakładów inwestycyjnych w sferze handlu w nakładach inwestycyjnych ogółem w kraju, w % 10,010,29,17,77,2 tendencja spadkowa Udział pracujących w sferze handlu w pracujących ogółem w kraju, w % 15,916,515,815,515,2 słaba tendencja spadkowa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

2. Zjawiska i tendencje rozwoju handlu wewnętrznego Struktura podmiotowa handlu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wyszczególnienie Struktura przedsiębiorstw handlowych wg liczby pracujących, w % Do 9 pracujących97,197,096,996,796, ,62,7 2,93,0 50 i więcej pracujących0,3 0,4 Struktura przedsiębiorstw handlowych wg przychodów ze sprzedaży, w % Do 9 pracujących31,630,330,629,0bd ,120,019,019,5bd 50 i więcej pracujących49,349,750,351,5bd

Struktura przedsiębiorstw handlowych własności krajowej i zagranicznej wg liczby pracujących RokStruktura przedsiębiorstw własności krajowej, wg liczby pracujących w % Do 9 pracujących i więcej pracujących ,33,61, ,84,01,2 RokStruktura przedsiębiorstw własności zagranicznej, wg liczby pracujących w % Do 9 pracujących i więcej pracujących ,042,157, ,037,662,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Zmiany w sieci detalicznej w latach  Spadek liczby sklepów o 7,1%  Wzrost powierzchni sprzedażowej sklepów o 16,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa 2012 Zmiany w strukturze wielkościowej sklepów w latach , w % Dynamika rozwoju wielkopowierzchniowych obiektów handlowych w latach , w %

cd. Zmiany w sieci detalicznej w latach  Spadek udziału handlu tradycyjnego w obrotach ogółem w handlu  Rośnie znaczenie handlu zintegrowanego, w tym handlowych systemów i jednostek franczyzowych  Rozwój sieci spowodował dynamiczny rozwój marek własnych w rynku FMCG; wzrost z 8% w 2007 r. do 22% w 2011 r. Wyszczególnienie Liczba handlowych systemów franczyzowych Liczba handlowych jednostek franczyzowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GfK Polonia oraz własnych szacunków IBRKK

Zmiany w handlu hurtowym w latach  Dotychczasowy rozwój handlu hurtowego w Polsce wskazuje na odmienną ścieżkę rozwoju w porównaniu z krajami UE „b. 15”  Obecnie około 90% obrotów rynku hurtowego FMCG realizuje 5 podmiotów (Grupa Eurocash, GK Specjał, Bać-Pol, MH, Grupa MPT)  Dynamiczne procesy integracji poziomej hurtowni lokalnych i regionalnych  Przedsiębiorstwa hurtowe - organizatorami przemian w handlu detalicznym Źródło: opracowanie własne na podstawie: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa 2012 oraz GFK Polonia, Raport o rynku hurtowym FMCG w Polsce w 2012 Hurtownia z dowozem90 Hurtownia bez dowozu49 Producent37 Makro C&C30 Eurocash C&C16 Bazar/giełda14 Selgros C&C9 Hipermarket/supermarket1 Klienci Sklepy małoformatowe4147 Sklepy detaliczne polskie i zagraniczne 265 Hurtownie1211 Punkty gastronomiczne1011 Kioski i stacje paliw45 Klienci indywidualni512 Instytucje26 Inni03 Najważniejsze źródła zaopatrzenia sklepów w 2011, w % Udział poszczególnych typów klientów hurtowni regionalnych, w %

Handel elektroniczny w Polsce  W końcu 2011 r. działało 300 internetowych sklepów spożywczych; w 2007 r. – ponad 80  Ponad 70% polskich internautów dokonało w roku 2011 przynajmniej jednego zakupu przez Internet, co daje liczbę 11,6 mln osób kupujących w sieci; w 2009 r. było to 8,5 mln  Wartość sprzedaży realizowanej przez Internet szacowana jest na około 3% ogółem wartości sprzedaży w Polsce  Wartość sprzedaży realizowanej przez Internet rośnie w tempie ponad 30% rocznie tj. blisko dwukrotnie szybciej niż średnia europejska  Szacuje się, że sprzedaż artykułów żywnościowych w 2014 r. wzrośnie w Polsce ponad dwukrotnie w porównaniu z rokiem 2011  Średnia wartość jednorazowych zakupów spożywczych w e-sklepach przekracza 200 zł, podczas gdy w handlu stacjonarnym wartość koszyka zakupów z reguły nie przekracza 100 zł Źródło: opracowanie własne na podstawie: Falstart w walce o klientów z Internetu, „Wiadomości Handlowe” 2012 nr 7-8; Zakupy w sieci, „Rzeczpospolita – dodatek specjalny” z dnia ; M. Kosicka-Gębska, A. Tul Krzyszczuk, J. Gębski, Handel detaliczny żywnością w Polsce, Wyd. SGGW, Warszawa 2011; W sieci wydajemy na żywność więcej, „Wiadomości Handlowe” 2012 nr 7-8

Wyniki badań IBRKK wskazują, że:  Handel w Polsce charakteryzuje wysoki udział w rozwoju gospodarczym Polski  Lata to okres głębokich przemian jakościowych w handlu, ze: - zróżnicowaną dynamiką rozwoju poszczególnych form handlu - zmieniającymi się relacjami pomiędzy handlem detalicznym i hurtowym  Małe i mikro firmy handlowe stanowią niezmiennie ważny element polskiej gospodarki. Jeśli ich rola w handlu detalicznym zostanie zmarginalizowana to trzeba się liczyć z negatywnymi konsekwencjami dla: małych i średnich producentów, rynków lokalnych, rynku pracy, dystrybutorów. Powstaje pytanie: Jaki jest wpływ makro i mikroekonomicznych uwarunkowań na rozwój poszczególnych form handlu? Jakie są szanse utrzymania względnie zrównoważonej struktury form wielkopowierzchniowych i małoformatowych?

3. Makroekonomiczne uwarunkowania zrównoważonego rozwoju różnych form handlu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych zawartych w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa 2012 UwarunkowaniaOpis oddziaływaniaWpływ 1. Ogólna sytuacja gospodarcza kraju  Tempo wzrostu gospodarczego zmniejszyło się z 4,3% w I-III kw r. do 2,4% w analogicznym okresie Przyczynił się do tego wolniejszy wzrost popytu krajowego, a szczególnie słabsze tempo nakładów brutto na środki trwałe (1,3% wobec 9% w 2011 r.) oraz konsumpcji indywidualnej (0,4% wobec 3,4% w 2011 r.)  Wskaźniki ogólnego klimatu koniunktury opracowane przez GUS dotyczące przedsiębiorstw handlowych nie są korzystne - Najbardziej negatywne oceny i prognozy zgłaszają mikro i małe niezależne firmy handlowe (wzrost trudności w bieżącym regulowaniu zobowiązań finansowych) - Dynamiczny rozwój sieci sklepów dyskontowych 2. Regulacje prawne  Ich celem powinno być nie dopuszczenie do powstania uprzywilejowanej pozycji na rynku / lub dyskryminacji jakiejś grupy przedsiębiorstw handlowych Oczekiwania: - utrzymania dywersyfikacji form handlu detalicznego i hurtowego - monitorowania zjawisk i procesów w sferze handlu

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych zawartych w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa Konkurencja w sferze handlu  Agresywna walka o przestrzeń rynkową  Nasilenie występowania agresywnych strategii cenowych  Koncentracja prac na doskonaleniu logistyki  Nasilenie działań zmierzających do uzyskiwania korzyści skali  Nasilenie działań aktywizujących sprzedaż - Skutkiem silnej konkurencji jest zmniejszenie się w okresie liczby przedsiębiorstw handlowych o 7,8% (tj. o 89,8 tys.). W 2011 r. liczba firm detalicznych i hurtowych spadła o 3,7% tj. o ponad 40 tys. przedsiębiorstw - Relatywnie korzystniejsze warunki rynkowe dla rozwoju sieci handlowych, w tym szczególnie sieci sklepów dyskontowych niż hipermarketów oraz sklepów niezależnych 4. Siła nabywcza ludności  Rosnące bezrobocie i spadek płac realnych powodują słabnięcie popytu krajowego; w 2012 r. spożycie indywidualne zwiększyło się w porównaniu z rokiem 2011 o 0,5% (w 2011 r. w porównaniu z 2010 r. wzrosło o 2,5%) - Relatywnie lepsze warunki dla rozwoju sieci sklepów, w tym szczególnie sieci dyskontowych niż hipermarketów 5. Zmiany w decyzjach zakupowych konsumentów  Spowolnienie gospodarcze powoduje, że klienci coraz częściej wskazują jako miejsce zakupu sklepy z niskimi cenami (60% respondentów wskazało sklepy Biedronka, a kolejne 30% - inne sieci sklepów dyskontowych)  Dynamicznie rośnie sprzedaż produktów marek własnych (ostatnio w tempie ok. 20% w skali roku)  Nadal ok. 40% konsumentów kupuje 2-3 razy w tygodniu; 32% - kupuje codziennie; a jedynie 21% - raz na tydzień lub rzadziej - Szansa dla niezależnych firm detalicznych wykorzystujących atuty lokalizacji i budujących pozycję firmy na rynku na podstawie wysokiej jakości obsługi klienta i korzystnych relacji z dostawcami towarów

4. Mikroekonomiczne uwarunkowania zrównoważonego rozwoju różnych form handlu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych zawartych w: Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa Dostęp do zewnętrznych środków finansowania  Rok 2011 i 2012 przyniósł dla przedsiębiorstw handlowych ograniczenie dostępu do zewnętrznych środków finansowania, ale: - dla ponad 70% małych firm źródłem finansowania są własne środki - mikro i małe firmy wykazały się stosunkowo dużą aktywnością inwestycyjną Zmiana w kierunkach inwestowania (miasta średniej wielkości i małe oraz tereny wiejskie; małe pasaże handlowe) Problemy hipermarketów z uzyskaniem nowych terenów pod inwestycje a także z osiągnięciem odpowiedniej efektywności działania 2. Dostęp do nowoczesnych technologii teleinformacyjnych  Rosnące znaczenie technologii komunikacyjnych i informatycznych dla zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstwa handlowego na rynku Aplikacje cloud copmuting są szansą dla niezależnych firm detalicznych 3. Dostęp do kapitału intelektualnego  Rosnące znaczenie pozaekonomicznych czynników konkurowania na rynku (marka, know how) Trudności mikro firm w pozyskiwaniu kapitału intelektualnego Szansą są procesy integracji, w tym franczyza

Podsumowanie. Wnioski  W okresie spowolnienia rozwoju gospodarczego silnie różnicują się szanse rozwoju poszczególnych form handlu; najsłabsze są dla niezależnych mikro firm detalicznych oraz małych regionalnych hurtowni, a relatywnie najkorzystniejsze dla sieci, w tym szczególnie sieci dyskontowych  Nasilenie konkurencji powoduje, że wszystkie formy handlu podejmują intensywne działania w zakresie: - doskonalenia logistyki dla ograniczenia kosztów handlowych - polepszenia warunków zakupu towarów dla uzyskania korzyści skali - profesjonalnego zarządzania procesami handlowymi związane z wykorzystaniem technologii ICT - intensyfikacji działań aktywizujących sprzedaż towarów i usługprzejawiające się rozwojem marek własnych, budowaniem relacji z dostawcami towarów oraz lojalności klienta

 Konsekwencje przemian w sferze handlu dla małych producentów: - potrzebne procesy integracji i wspólne działania w sferze produkcji - silna konkurencja powoduje „wypadanie” z rynku słabszych marek wskutek dynamicznego rozwoju marek własnych

Dziękuję za uwagę Prezentację przygotowano na podstawie: Dane Głównego Urzędu Statystycznego Falstart w walce o klientów z Internetu, „Wiadomości Handlowe” 2012 nr 7-8 GFK Polonia, Raport o rynku hurtowym FMCG w Polsce w 2012 Handel wewnętrzny w Polsce , IBRKK, Warszawa 2012 Kosicka-Gębska M., A. Tul Krzyszczuk, J. Gębski, Handel detaliczny żywnością w Polsce, Wyd. SGGW, Warszawa 2011 W sieci wydajemy na żywność więcej, „Wiadomości Handlowe” 2012 nr 7-8 Zakupy w sieci, „Rzeczpospolita – dodatek specjalny” z dnia