Indywidualna odpowiedzialność karna osób fizycznych za zbrodnie międzynarodowego prawa humanitarnego Opracowała Patrycja Grzebyk dla WCEO

Historia kształtowania się indywidualnej odpowiedzialności Traktat wersalski z Niemcami z r. procesy przed Sądem Najwyższym Niemiec – tzw. „farsa lipska” Wilhelm II oskarżony o „najwyższą obrazę moralności międzynarodowej i świętej powagi traktatów” uzyskał azyl w Holandii Traktat z Sèvres z Turcją, 1920 r. (nie wszedł w życie) Proces norymberski, Proces tokijski, Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, 1993 Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy, 1994 Międzynarodowy Trybunał Karny, 1998

Regulacje prawne przed 1949 r. dotyczące zbrodni wojennych Art. 41 RH Naruszenie klauzul zawieszenia broni przez osoby pojedyncze, działające z własnej inicjatywy, daje tylko prawo do żądania, aby winni byli ukarani oraz aby poniesione straty, o ile zaszły, zostały wynagrodzone. Art. 56 RH Własność gmin, instytucji kościelnych, dobroczynnych, wychowawczych oraz instytucji sztuk pięknych i naukowych, chociażby należących do państwa, będzie traktowana jak własność prywatna. Wszelkie zajęcie, zniszczenie lub rozmyślna profanacja instytucji tego rodzaju, pomników historycznych, dzieł sztuki i nauki są zabronione i winny być karane. + art. 30 KG z 1929 r.

Zasady międzynarodowego prawa karnego Zasada indywidualnej odpowiedzialności za zbrodnie popełnione w konfliktach międzynarodowych i lokalnych Irrelewantność immunitetów Odpowiedzialność za najpoważniejsze zbrodnie bez względu na charakter konfliktu Szczególna odpowiedzialność dowódców wojskowych za ich podwładnych

Ciężkimi naruszeniami są poniżej wymienione czyny popełnione na szkodę osób lub mienia, chronionych przez KG i I PD: Umyślne zabójstwo (art. 50/51/123/147 KG); Torturowanie lub nieludzkie traktowanie, włączając w to doświadczenia biologiczne (art. 50/51/123/147 KG); Umyślne sprawianie wielkich cierpień albo ciężkie uszkodzenia ciała lub zdrowia (art. 50/51/123/147 KG); Niszczenie i przywłaszczanie osobie mienia, nieusprawiedliwione koniecznościami wojskowymi i dokonane na wielką skalę w sposób bezprawny i samowolny (art. 50/51/123/147 KG); Zmuszanie jeńca lub osoby chronionej do służby w siłach zbrojnych mocarstwa nieprzyjacielskiego (art. 130 III KG; art. 147 IV KG); Pozbawienie jeńca lub osoby chronionej prawa do tego, aby była sądzona w sposób słuszny i bezstronny (art. 130 III KG; art. 147 IV KG, art. 85 ust. 4 (e) I PD); Bezprawne deportacje lub przeniesienia (art. 147 IV KG); Bezprawne pozbawianie wolności (art. 147 IV KG); Branie zakładników (art. 147 IV KG).

Powyższą listę rozszerzył I protokół dodatkowy do konwencji genewskich, który do ciężkich naruszeń zaliczył: poddawanie osób, które znajdują się we władzy strony przeciwnej lub które są internowane, zatrzymane lub w inny sposób pozbawione wolności, leczeniu medycznemu, które nie jest uzasadnione ich stanem zdrowia ani nie jest zgodne z takimi powszechnie uznanymi standardami medycznymi, jakie strona stosująca takie leczenie zastosowałaby w podobnych warunkach medycznych do swych własnych obywateli nie będących pozbawionymi wolności w jakikolwiek sposób; (art. 11 ust. 1 I PD) w szczególności zabronione jest dokonywanie na takich osobach, nawet za ich zgodą: –okaleczeń fizycznych; –doświadczeń medycznych lub naukowych; – pobieranie tkanek lub organów do transplantacji, chyba że działania takie są usprawiedliwione. (art. 11 ust. 2 I PD);

Ponadto, w I protokole dodatkowym, zaliczono do zbrodni wojennych następujące czyny, jeżeli pociągają za sobą śmierć albo powodują poważne uszkodzenia ciała lub rozstrój zdrowia: Czynienie ludności cywilnej lub osób cywilnych celem ataku; Podejmowanie ataku bez rozróżnienia, dotykającego ludność cywilną lub dobra o charakterze cywilnym, ze świadomością, że taki atak wywoła nadmierne straty w życiu ludzkim, ranienia osób cywilnych oraz szkody w dobrach cywilnych; Podejmowanie ataku przeciwko budowlom lub urządzeniom zawierającym siły niebezpieczne ze świadomością, że taki atak spowoduje nadmierne straty w życiu ludzkim, ranienia osób cywilnych lub szkody w dobrach o charakterze cywilnym; Czynienie celem ataku miejscowości nie bronionych i stref zdemilitaryzowanych; Czynienie celem ataku osoby, o której wiadomo, że jest niezdolna do walki; Wiarołomne używanie znaku rozpoznawczego Czerwonego Krzyża, Czerwonego Półksiężyca lub innych znaków ochronnych. (art. 85 ust. 3 I PD)

Ciężkimi naruszeniami są również następujące czyny w razie popełnienia ich z winy umyślnej i z naruszeniem KG i I PD: Przeniesienie przez Mocarstwo Okupacyjne części swej ludności cywilnej na terytorium, które okupuje, albo deportacja lub przeniesienie wewnątrz, lub poza terytorium okupowane całości albo części ludności tego terytorium; Wszelkie nieusprawiedliwione opóźnienie repatriacji jeńców wojennych lub osób cywilnych; Apartheid oraz inne nieludzkie i poniżające doktryny, oparte na dyskryminacji rasowej i stanowiące znieważanie godności osobistej; Kierowanie ataków przeciwko pomnikom historycznym, dziełom sztuki lub miejscom kultu religijnego wyraźnie rozpoznanym, które stanowią dziedzictwo kulturalne lub duchowe narodów i którym przyznana została szczególna ochrona na mocy odrębnego porozumienia, powodujących przez to ich zniszczenie na dużą skalę, gdy brak dowodu, że strona przeciwna użyła ich dla wsparcia wysiłku wojskowego, i gdy te pomniki historyczne, dzieła sztuki i miejsca kultu religijnego nie są położone w bezpośredniej bliskości celów wojskowych (art. 85 ust. 4 I PD).

. Art. 3 KGCiężkie naruszenia KG i I PD  Zamachy na życie i nietykalność cielesną  Zabójstwa we wszelkiej postaci  Okaleczenia  Okrutne traktowanie  Tortury i męki  Branie zakładników  Zamachy na godność osobistą (traktowanie poniżające i upokarzające)  Skazywanie i wykonywanie egzekucji bez uprzedniego wyroku, wydanego przez sąd należycie ukonstytuowany i dający gwarancje procesowe, uznane za niezbędne przez narody cywilizowane  Ciężkie zamachy na nietykalność fizyczną lub zdrowie (art.147 IV KG)  Umyślne zabójstwo (art. 147 IV KG)  Okaleczenia fizyczne (art a I PD)  Nieludzkie traktowanie (art. 147 IV KG)  Torturowanie, umyślne sprawianie wielkich cierpień (art. 147 IV KG)  Branie zakładników (147 IV KG)  Apartheid oraz inne nieludzkie i poniżające doktryny, oparte na dyskryminacji rasowej, dające pole do znieważania godności osobistej (art. 85 ust. 4 pkt c I PD)  Bezprawne pozbawienie wolności oraz prawa bycia sądzonym w sposób słuszny i bezstronny ( art. 147 IV KG)

Zbrodnie wojenne wg statutu MTK W szczególności popełnione w ramach realizacji planu lub polityki, albo kiedy są popełniane na szeroką skalę: Poważne naruszenia KG, mianowicie jakiekolwiek z wymienionych poniżej działań skierowanych przeciwko ludziom lub dobrom chronionym na podstawie odpowiedniej KG. Inne poważne naruszenia praw i zwyczajów prawa międzynarodowego mających zastosowanie do konfliktów zbrojnych o międzynarodowym charakterze. W przypadku wybuchu konfliktu zbrojnego, niemającego charakteru międzynarodowego, poważne naruszenia art. 3 KG (…). Inne poważne naruszenia praw i zwyczajów w obrębie ustalonych ram prawa międzynarodowego mających zastosowanie do konfliktów zbrojnych, które nie mają charakteru międzynarodowego.

Art. II Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z Którykolwiek z następujących czynów, dokonany z zamiarem zniszczenia w całości lub części grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej, takich jak: 1.Zabójstwo członków grupy. 2.Spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy. 3.Rozmyślne stworzenie dla grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego. 4.Stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy. 5.Przymusowe przekazywanie dzieci, członków grupy do innej grupy.

Zbrodnia ludobójstwa wg polskiego kodeksu karnego z 1997 r. Art. 118 KK §1 Kto w celu wyniszczenia w całości albo w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie, dopuszcza się zabójstwa albo powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu osoby należącej do takiej grupy, podlega karze… §2Kto w celu określonym w §1, stwarza dla osób należących do takiej grupy warunki życia grożące jej biologicznym wyniszczeniem, stosuje środki mające służyć do wstrzymania urodzeń w obrębie grupy lub przymusowo odbiera dzieci osobom do niej należącym podlega karze… §3 Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1 lub 2 podlega karze…

Zbrodnia przeciwko ludzkości wg statutu MTK Którykolwiek z następujących czynów, popełniony w ramach rozległego LUB systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej: Zabójstwo Eksterminacja Niewolnictwo Deportacja lub przymusowe przemieszczanie ludności Uwięzienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego Tortury Zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja oraz jakiekolwiek inne formy przemocy seksualnej porównywalnej wagi Prześladowanie jakiejkolwiek możliwej do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych, płci(..) lub z innych powodów powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie praw międzynarodowego Wymuszone zaginięcia osób Zbrodnia apartheidu Inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienie lub poważne uszkodzenie ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego

Przedawnienie Zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciwko ludzkości się nie przedawniają  Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości, Nowy Jork r. (Dz. U. z 1970 r., nr 26, poz. 208)  Art. 29 Statutu MTK

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność Wg statutu MTK Rozkaz przełożonego Niepoczytalność (odurzenie) Obrona konieczna Przymus Błąd co do faktu Błąd co do prawa

Rozkaz przełożonego i nakazy prawa Statut MTK Nie zwalnia z odpowiedzialności chyba, że: 1.Na sprawcy ciążył prawny obowiązek wykonania polecenia rządu lub przełożonego 2.Sprawca nie wiedział, że polecenie było bezprawne 3.Polecenie nie było oczywiście bezprawne Polski KK, art. 318 Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo

Podejrzany o zbrodnie MPH może odpowiadać przed: Sądami krajowymi Sądami państwa trzeciego Sądami międzynarodowymi Sądami umiędzynarodowionymi

Tradycyjna jurysdykcja sądów danego państwa obejmuje zbrodnie: popełnione na terytorium tegoż państwa, popełnione przez obywateli tegoż państwa, których ofiarami byli obywatele tego państwa.

Uniwersalna jurysdykcja – art. 49 I KG Jurysdykcja karna oparta na naturze przestępstwa, dla której wykonywania bez znaczenia jest miejsce popełnienia przestępstwa, obywatelstwo sprawcy, obywatelstwo ofiary lub jakikolwiek związek z państwem wykonującym jurysdykcję.

Art. 49 I KG Każda umawiająca się Strona będzie obowiązana poszukiwać osób podejrzanych o popełnienie lub wydanie rozkazu popełnienia jakiegokolwiek z tych ciężkich naruszeń i powinna ścigać je przed swoimi własnymi sądami bez względu na obywatelstwo.

Zasada „wydaj albo osądź” - art. 49 I KG Będzie ona również mogła, jeżeli woli, wydać te osoby na warunkach przewidzianych przez jej własne ustawodawstwo do osądzenia innej zainteresowanej w ściganiu Umawiającej się Stronie, o ile ta Strona posiada dostateczne dowody obciążające przeciwko powyższym osobom

Art. 49 I KG Wysokie umawiające się strony zobowiązują się do wydania niezbędnych przepisów ustawodawczych w celu ustalenia odpowiednich sankcji karnych w stosunku do osób, które popełniły albo wydały rozkaz popełnienia jakiegokolwiek z ciężkich naruszeń (…)

MTK Statut rzymski został podpisany , wszedł w życie Polska ratyfikowała statut MTK Sądzi za: –Zbrodnie ludobójstwa –Zbrodnie przeciwko ludzkości –Zbrodnie wojenne Być może będzie sądził zbrodnię agresji (decyzja ma być podjęta najwcześniej w 2017 r.)

Przesłanki wykonywania jurysdykcji Zbrodnia została popełniona: –na terenie państwa, które jest stroną statutu lub –przez obywatela państwa, które jest stroną statutu Państwo może złożyć specjalną deklarację o przekazaniu sprawy (art. 12 ust. 3) Rada Bezpieczeństwa ONZ może przekazać sprawę do rozpatrzenia MTK. Art.13(b)

Jurysdykcja ratione temporis Zbrodnie popełnione po wejściu w życie statutu (art. 11) Jeśli sprawa dotyczy państwa, które stało się stroną statutu po jego wejściu w życie – tylko zbrodnie popełnione po wejściu w życie statutu w stosunku do tegoż państwa Możliwość złożenia deklaracji z art. 12 ust. 3 i rozszerzenia jurysdykcji czasowej

Sądy krajowe i międzynarodowe - zalety i wady Sądy krajowe ZaletyWady  niskie koszty funkcjonowania,  możliwość uczestniczenia w procesie ofiar zbrodni,  łatwość dostępu do świadków, dowodów,  możliwość uczestniczenia i obserwowania procesu przez społeczność lokalną.  brak bezstronności,  brak niezależności sądu od innych władz danego kraju.

Sądy krajowe i międzynarodowe - zalety i wady Sądy międzynarodowe ZaletyWady  bezstronność  obiektywizm  profesjonalizm  duże koszty funkcjonowania  utrudniony dostęp do świadków, dowodów itp.  utrudniony dostęp dla ofiar (ze względu na koszty)  wizerunek organu narzuconego przez siły zewnętrzne

Sądy umiędzynarodowione Sposobem na połączenie zalet jednego i drugiego systemu jest ustanawianie umiędzynarodowionych sądów, inaczej zwanymi mieszanymi lub hybrydowymi. Są to sądy krajowe, w których składzie sądzącym znajdują się obok sędziów krajowych, również międzynarodowi. Głos tych ostatnich jest decydujący, jeśli chodzi o uznanie winy lub niewinności podejrzanego. Tego typu sądy powstały już m.in. w Sierra Leone, Timorze Wschodnim czy w Kambodży