Konstytucyjny system źródeł prawa Ustawa

Ustawa w rozumieniu Konstytucji RP to akt prawa powszechnie obowiązującego, akt normatywny, a więc zawierający normy abstrakcyjne i generalne, uchwalany w szczególnym trybie

Cechy szczególne ustawy

Ustawa jako akt samoistny Ustawa nie musi czerpać upoważnienia z żadnego innego aktu normatywnego. Odesłania do ustawy w przepisach konstytucyjnych to zobowiązanie ustawodawcy do ich uregulowania, a nie przesłanka dopuszczalności uchwalenia ustawy.

Prymat ustawy Prymat ustawy , czyli najwyższa po konstytucji moc prawna według J.J. Rousseau: ustawa jako wyraz woli powszechnej rozporządzenie jako wyraz woli partykularnej

Ad. prymat ustawy ustawa z jednej strony musi być zgodna z konstytucją, a z drugiej strony stanowi punkt odniesienia dla aktów podustawowych ustawa może być zmieniania, uchylana lub zawieszana przez inną normę ustawową, a nigdy przez normę niższego rzędu

Ad. prymat ustawy ustawa może zmieniać, uchylać lub zawieszać każdą inną normę prawa wewnętrznego wydawanie innych aktów normatywnych o mocy powszechnie obowiązującej może się odbywać tylko na podstawie szczególnego upoważnienie zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (art. 92 ust. 1)

Ad. prymat ustawy prymat ustawy nie ma charakteru bezwzględnego, ponieważ w razie kolizji z ustawami pierwszeństwo przed nimi mają umowy międzynarodowe ratyfikowane w trybie kwalifikowanym czyli za zgodą ustawy (referendum) oraz akty prawa wtórnego UE

Zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu ustawa jest aktem parlamentu art. 10 i 95 ust. 1 Konstytucja ustanawia domniemanie kompetencyjne dla obu ciał parlamentu do wykonywania funkcji ustawodawczej, Sejm i Senat nie muszą legitymować się posiadaniem dalszych podstaw konstytucyjnych

Zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu jedynie ustawa powołana jest bezpośrednio do rozwijania postawień Konstytucji, wyłączność Sejmu i Senatu a kompetencja prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy

Zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu Konstytucja z 1997r. nie przyjęła koncepcji tzw. ustawodawstwa delegowanego. Propozycje wprowadzenia do systemu źródeł prawa nowego aktu o mocy ustawy (rozporządzenie o mocy ustawy) powołane wyłącznie do implementacji aktów prawa UE.

Zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu ustawa jest aktem parlamentu wykluczenie możliwości stanowienia ustaw w referendum, w uchwaleniu ustawy muszą brać udział obie izby – Sejm i Senat

Zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu zasada dwuizbowości nierównoprawnej wyjątek - ustawa o zmianie konstytucji, którą w myśl art. 235 obie izby muszą przyjąć w jednakowym brzmieniu

Nierównoprawność Senatu w procedurze ustawodawczej postępowanie ustawodawcze zawsze rozpoczyna się w Sejmie, a nie w Senacie Sejm może (poza wyjątkiem powyższym) bezwzględną większością głosów odrzucić poprawkę Senatu lub jego wniosek o odrzucenie ustawy w całości

Nierównoprawność Senatu w procedurze ustawodawczej prace Senatu poddane są ścisłym ramom czasowym – w odniesieniu do ustaw zwykłych termin na zajęcie stanowiska przez Senat wynosi 30 dni, w przypadku ustawy budżetowej 20 dni, ustaw pilnych – 14 dni jeżeli w tych terminach Senat nie zajmie stanowiska oznacza to, że przyjął ustawę w brzmieniu nadanym jej przez Sejm

Specjalna procedura uchwalana ustaw Procedura zapewnia konieczną złożoność czynności ustawodawczych, tak by w treści ustawy najpełniej ujawniła się wola zbiorowego podmiotu suwerenności; zasada trzech czytań ustawy; Wymóg konsultowania projektu ustawy

Ogólność ustawy ogólny charakter ustawy wyjątek stanowi ustawa budżetowa będąca szczegółowym planem dochodów i wydatków państwa

Jednorodność ustawy w Konstytucji RP nie jest to cecha uniwersalna ustawy, ale charakterystyczna dla Konstytucji RP; Konstytucja nie różnicuje mocy obowiązującej ustaw ani z punktu widzenia podmiotu uchwalającego ani ze względu na tryb ich wydawania,

Jednorodność ustawy w Konstytucji RP Konstytucja nie wyróżnia tzw. ustaw referendalnych - uchwalonych w referendum ani ustaw organicznych (pośrednich między konstytucją a ustawami zwykłymi)

Nieograniczona treść ustawy Konstytucja nie określa treści ustawy, Ustawa może regulować wszelkie materie, byle zachować normatywny charakter jej postanowień, zgodny z Konstytucją i umowami międzynarodowymi, w tym prawem UE (traktatami) określającymi zakres kompetencji wyłącznych UE, a więc wyłączonych z zakresu kompetencji ustawodawczej polskiego parlamentu;

Nieograniczona treść ustawy wyjątek od zasady nieograniczonej treści ustawy – materie zastrzeżone dla regulaminu Sejmu i Senatu (art. 112, 61 ust. 4, 123 ust. 2 Konstytucji ) materie zastrzeżone dla Regulaminu ZN (art. 114 ust. 2)

Nieograniczona treść ustawy nieograniczoność treści ustawy zdaniem doktryny oznacza, że: a. ustawa może regulować każde zagadnienie, jeżeli nie zakazuje tego konstytucja b. powinna regulować sprawę, którą wyraźnie nakazuje uregulować konstytucja

Nieograniczona treść ustawy c. powinna regulować sprawę , która wcześniej była regulowana ustawą zgodnie z zasadą, że norma ustawowa może być zmieniana lub uchwalona przez inną normę ustawową d. powinna regulować sprawy wyraźnie zastrzeżone dla ustawy – zasada wyłączności ustawy

Zasada wyłączności ustawy wyłączność ustawy obejmuje: a. budżet (ustawa budżetowa) b. status jednostki w państwie, zwłaszcza kwestie ograniczeń praw i wolności c. podstawowe kompetencje, zasady organizacji i funkcjonowania organów władzy publicznej

Zasada wyłączności ustawy Zmiana w pojmowaniu zasady wyłączności ustawy Problem swobody ustawodawcy w regulowaniu kwestii tylko podstawowych i odsyłania pozostałych do unormowania w rozporządzeniu.

Zasada absolutnej wyłączności ustawy w niektórych dziedzinach, np. prawo karne czy prawo podatkowe ustawodawca musi sam uregulować niemal wszystkie szczegóły, a jedynie kwestie techniczne (niezasadnicze) odesłać do rozporządzenia – inaczej zasada zupełności ustawy

Zasada absolutnej wyłączności ustawy Art. 42 Konstytucji Art. 217 Konstytucji

Trwanie ustawy w czasie ustawa obowiązuje dopóty dopóki nie zostanie we właściwym trybie uchylona, wyjątek tzw. ustawy epizodyczne, z góry określające czas swojego obowiązywania oraz ustawa budżetowa (zasada jednoroczności budżetu)

Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym Umowa międzynarodowa

Relacje między prawem krajowym a prawem międzynarodowym Dwie koncepcje: Monizmu Dualizmu

Monizm Zakłada, że istnieje jeden system prawny, którego źródłami są zarówno akty prawa międzynarodowego i prawa krajowego. akty prawa międzynarodowego, w szczególności umowy międzynarodowe obowiązują w systemie prawa krajowego wprost bez potrzeby dodatkowych czynności i mają moc wyższą od aktów prawa krajowego;

Dualizm Dla uznania obowiązywania norm prawa międzynarodowego w prawie krajowym konieczne jest dokonanie ich recepcji poprzez szczególny akt władzy państwowej; koncepcja ta zakłada wyraźne rozgraniczenie prawa krajowego i międzynarodowego.

Monizm i dualizm W dobie procesów integracyjnych obie koncepcje musiały ulec pewnej modyfikacji: zwolennicy koncepcji monizmu dopuszczają możliwość konfliktu między oboma porządkami prawnymi, zwolennicy dualizmu dopuszczają związki obu systemów prawnych

Monizm i dualizm W praktyce państwa starają się godzić postulaty obu koncepcji – a więc kierują się zasadą przychylności względem prawa międzynarodowego, a z drugiej dostrzegają odrębności prawa międzynarodowego i krajowego.

Monizm i dualizm Konstytucja RP nawiązuje do koncepcji monistycznej skoro „normy zawarte w ratyfikowanych umowach międzynarodowych stają się normami prawa wewnętrznego o charakterze powszechnie obowiązującym”.

Prawo międzynarodowe w Konstytucji RP Konstytucja RP jest pierwszą polską konstytucją, która reguluje wyraźnie miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym. Wątpliwości na gruncie MK co do metody włączenia prawa międzynarodowego do prawa krajowego.

Zasada pacta sunt servanda Na płaszczyźnie międzynarodowej każde państwo zobowiązane jest do przestrzegania norm prawa międzynarodowego powszechnego (w tym zwyczaju m.) oraz umów, których jest stroną; państwo nie może powoływać się wobec innych państw na swój porządek prawny, także konstytucję, w celu uchylania się od zobowiązań, jakie nakłada na nie prawo międzynarodowe

Zasada pacta sunt servanda Zasadę tę na grunt prawa polskiego przenosi art. 9 Konstytucji RP – formułuje on zasadę przychylności prawa polskiego wobec prawa międzynarodowego, oznacza to, że obowiązkiem RP jest wypełnianie w dobrej wierze zobowiązań ciążących na RP jako podmiocie prawa międzynarodowego;

Art. 9 Konstytucji RP Przepis ten ma charakter uniwersalny – odnosi się do wszystkich źródeł prawa międzynarodowego, natomiast kolejne przepisy Konstytucji z rozdziału III odnoszą się już tylko do umów międzynarodowych.

Art. 9 Konstytucji RP „Ustrojodawca konstytucyjny świadomie więc przyjął, że system prawa obowiązującego w Polsce będzie miał charakter wieloskładnikowy”. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 V 2005, K 18/04 w sprawie konstytucyjności Traktatu Akcesyjnego do UE.

Wieloskładnikowość systemu prawnego Wieloskładnikowość systemu prawnego lub multicentryczność - wielość „ośrodków decyzyjnych (co do stanowienia prawa i wyznaczania kierunków jego wykładni) Przystąpienie do ETPCz Akcesja do UE

Źródła prawa międzynarodowego umowy międzynarodowe zwyczaj międzynarodowy zasady ogólne prawa międzynarodowego uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych

Znaczenie art. 9 Konstytucji Obowiązek przestrzegania prawa międzynarodowego obciąża wszystkie organy władzy publicznej RP, w tym organy stosujące prawo.

Znaczenie art. 9 Konstytucji Normy prawa międzynarodowego wiążą bezpośrednio w krajowym porządku prawnym bez potrzeby wydawania dodatkowych aktów państwowych – wyjątki art. 91ust. 1 Sądy, mogą (a nawet powinny) powoływać się nie tylko na umowy międzynarodowe, ale także na zwyczaj i ogólne zasady prawa międzynarodowego jako podstawę swoich rozstrzygnięć indywidualnych.

Znaczenie art. 9 Konstytucji Przestrzeganie prawa międzynarodowego to także poddanie się jurysdykcji organizacji i organów międzynarodowych, pod warunkiem, że RP uznała ich jurysdykcję.

Miejsce ogólnych zasad prawa międzynarodowego (norm ius cogens) Możliwe są tutaj trzy rozwiązania: tj. ranga ustawowa zasad ogólnych (co należy definitywnie odrzucić) nadustawowa przyznanie im rangi norm konstytucyjnych

Zwyczaj międzynarodowy Powinny mieć one przynajmniej rangą ustawową. Założenie przeciwne oznaczałoby, że możliwa byłaby ich zmiana w drodze ustawy lub przyznanie pierwszeństwa przed ustawą w drodze odpowiednich reguł kolizyjnych.

Umowa międzynarodowa Konstytucja RP wprost reguluje w art. 87 jedynie miejsce umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym umowy międzynarodowe ratyfikowane stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego, umowy nieratyfikowane (zwłaszcza umowy resortowe) to akty wewnętrznie obowiązujące.

Umowa międzynarodowa Zgodnie z art. 91 ust. 1 umowy ratyfikowane po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowią część polskiego porządku prawnego i są stosowane bezpośrednio, chyba że dla ich stosowania konieczne jest wcześniejsze wydanie ustawy.

Metody włączania prawa międzynarodowego do krajowego porządku prawnego transformacja – polega na uchwaleniu normy prawa krajowego paralelnej co do treści do normy prawa międzynarodowego, inkorporacja – polega na obowiązywaniu normy prawa międzynarodowego z mocy własnej (ex proprio vigore) bez przekształcania jej w normę prawa krajowego.

Metody włączania prawa międzynarodowego do krajowego porządku prawnego Konstytucja przyjmuje jako metodę włączenia do polskiego porządku prawnego: transformację w odniesieniu do ratyfikowanych umów międzynarodowych inkorporację w odniesieniu do zwyczaju międzynarodowego.

Rodzaje umów międzynarodowych ze względu na tryb ich ratyfikacji umowy ratyfikowane w trybie prostym, czyli samodzielnie przez Prezydenta umowy ratyfikowane w trybie kwalifikowanym, czyli: a. na podstawie zgody uprzednio wyrażonej w ustawie – art. 89 b. na podstawie zgody na ratyfikację wyrażonej w drodze referendum – art. 90

Art. 89 Konstytucji Uprzedniej zgody ustawy na ratyfikację wymagają umowy międzynarodowe, które dotyczą materii określonych w art. 89 Konstytucji.

Art. 89 Konstytucji Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Art. 90 Konstytucji Droga ustawowa wyrażenia zgody Droga referendalna wyrażania zgody

Umowy dotyczące praw człowieka Rangę umów ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie zgodnie z art. 89 ust. 1 pkt. 2 Konstytucji („umowy dotyczące wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji”) mają także umowy (traktaty) dotyczące praw człowieka.

Umowy dotyczące praw człowieka Zgodnie z przepisem przejściowym art. 241 Konstytucji umowy międzynarodowe ratyfikowane przez RP na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one m.in. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich.

Umowy dotyczące praw człowieka Konstytucja nie wyodrębnia tej kategorii umów w sposób szczególny. Mają pierwszeństwo przed ustawami, a tym bardziej przed aktami podustawowymi. Nie mają nadrzędności wobec Konstytucji RP.

Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej Oznacza związanie umową organów władzy publicznej i konieczność rozstrzygania bezpośrednio na podstawie postanowień umowy, chyba że są one zbyt ogólne, nieprecyzyjne i wymagają uprzedniego wydania ustawy.

Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej Zasada bezpośredniego stosowania dotyczy zarówno umów międzynarodowych ratyfikowanych za zgodą, jak i bez zgody ustawy.

Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej Umowy dotyczące praw człowieka: funkcja zamykania luk w prawie funkcja wzorca funkcja impulsu

Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej Funkcja wzorca - sąd krajowy orzekający w konkretnej sprawie może zastosować postanowienia umowy międzynarodowej, na przykład EKPCz jako podstawy swojego rozstrzygnięcia.

Sądowe stosowanie umów międzynarodowych: stosowanie samoistne (norma międzynarodowa jest wyłączną podstawą rozstrzygnięcia), współstosowanie normy prawa międzynarodowego i prawa krajowego „stosowanie kontrolne”, gdy sąd stwierdzi kolizje między normą prawa krajowego i międzynarodowego i odmawia zastosowania jednej z nich.

Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej Zasada bezpośredniego stosowania umów międzynarodowych nie jest zasadą bezwzględną. Przesłanki bezpośredniego stosowania umowy międzynarodowej przez organy stosujące prawo, zwłaszcza przez sądy, określa art. 91 ust. 1 Konstytucji.

Bezpośrednie stosowanie umowy międzynarodowej Zasadniczo ocena samowykonalności umów międzynarodowych należy do sądów. Warunek formalny – wymóg ratyfikacji umowy i jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw Warunek materialny – wymóg kompletności normy umożliwiającej jej stosowanie, bez konieczności jej dodatkowej implementacji.  

Stosowanie kontrolne Reguła kolizyjna – art. 91 ust. 2 umowy ratyfikowane w trybie prostym - mogą mieć pierwszeństwo tylko w stosunku do aktów podustawowych, znajdujących się w hierarchii źródeł prawa poniżej ustawy. kolizja umowy międzynarodowej i Konstytucji – monopol TK

Ustawa – umowa międzynarodowego ratyfikowana w trybie kwalifikowanym Art. 91. ust. 2 Konstytucji „Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową”.

Ustawa – umowa międzynarodowego ratyfikowana w trybie kwalifikowanym Moc prawna tej kategorii umów jest niższa niż Konstytucji, ale zgodnie z regułą kolizyjną wyrażoną w art. 91 ust. 2 ma pierwszeństwo w razie kolizji przed ustawami.

Ustawa – umowa międzynarodowego ratyfikowana w trybie kwalifikowanym Konstytucja nie rozstrzyga o skutkach zasady prymatu umów tego rodzaju, nie określa, czy stosowanie przepisu ustawowego niezgodnego z umową tej kategorii jest jedynie zawieszone, czy też przepis ten jest nieważny lub mamy do czynienia z jego nieskutecznością.

Pierwszeństwo stosowania umowy ratyfikowanej w trybie kwalifikowanym Z językowej wykładni art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji wynika wniosek o pierwszeństwie stosowania, a nie obowiązywania. Nadrzędność obowiązywania – TK

Pozycja umów m. ratyfikowanych w trybie prostym Konstytucja RP nie określa natomiast wyraźnie miejsca w systemie źródeł prawa umów ratyfikowanych samodzielnie przez Prezydenta RP (bez zgody ustawy), wątpliwości interpretacyjne

Pozycja umów m. ratyfikowanych w trybie prostym Pierwszy pogląd - umowa taka powinna mieć rangę ustawy krajowej. Podstawa - brzmienie art. 27 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, iż „Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu” Brzmienie art. 9 Konstytucji

Pozycja umów m. ratyfikowanych w trybie prostym Przeciw - brzmienie art. 87 ust.1, który wymienia ratyfikowane umowy międzynarodowe po ustawach oraz art. 188 pkt. 2 i 3, z którego wynika, że z punktu widzenia kontroli sprawowanej przez TK umowy ratyfikowane bez uprzedniej zgody ustawy mają moc wyższą jedynie w stosunku do aktów podustawowych.

Regulacje proceduralne dotyczące zawierania i trybu wiązania się przez RP umową międzynarodową Konstytucja RP z 2 IV 1997 r., Ustawa o umowach międzynarodowych z 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych.

Regulacje proceduralne Zgodnie z art. 146 ust. 4 pkt. 10 Konstytucji Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe. Prezydent jest natomiast organem właściwym w sprawach ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych (art. 133 ust. 1 pkt. 1 Konstytucji).

Regulacje proceduralne Czynności w stosunkach międzynarodowych dotyczące zawierania umów międzynarodowych, związania RP takimi umowami oraz ich obowiązywania i wypowiadania dokonuje minister spraw zagranicznych. W praktyce czynności te wykonuje minister kierujący danym resortem właściwy do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa.

Regulacje proceduralne Związanie Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji lub przez zatwierdzenie.

Regulacje proceduralne Ratyfikacji podlegają umowy międzynarodowe, o których mowa w art. 89 ust. 1 i art. 90 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, oraz inne umowy międzynarodowe, które przewidują wymóg ratyfikacji albo ją dopuszczają, a szczególne okoliczności to uzasadniają.

Regulacje proceduralne W przypadku umów nie wymagających ratyfikacji za zgodą ustawy (lub referendum) Prezes RM zawiadamia Sejm o zamiarze ich przedłożenia Prezydentowi do ratyfikacji. Przepis gwarancyjny, zapewnia Sejmowi kontrolę polityki traktatowej rządu

Regulacje proceduralne Sprzeciw Sejmu wobec przyjętego trybu prostego ratyfikacji (bez zgody ustawy) - art. 15 ust. 4 ustawy o umowach międzynarodowych. W terminie 30 dni od dnia zawiadomienia, co do zasadności wyboru trybu ratyfikacji umowy międzynarodowej, Rada Ministrów musi zająć ponowne stanowisko w tej sprawie.

Regulacje proceduralne Czy ratyfikacja umowy międzynarodowej stanowi kompetencję czy obowiązek Prezydenta RP? dyskrecjonalne uprawnienie głowy państwa

Regulacje proceduralne Umowa międzynarodowa, która nie podlega ratyfikacji, wymaga zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Związanie Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową może nastąpić również w drodze podpisania, wymiany not lub w inny sposób dopuszczony przez prawo międzynarodowe.

Prawo UE w polskim porządku prawnym

Doktryna wykładni prawa krajowego przyjaznej (przychylnej) prawu międzynarodowemu i prawu Unii Europejskiej zasady wykładni „obopólnie przyjaznej” oraz zasady „kooperatywnego współdziałania” oparcie we Wstępie do Konstytucji wskazującym na „potrzebę współpracy ze wszystkimi krajami” oraz wyraźnie w art. 9 oraz w art. 91 ust. 1 Konstytucji.

Wykładnia przyjazna W razie kilku możliwych sposobów wykładni przepisu krajowego należy wybrać ten, który jest najbliższy prawu UE (umowie międzynarodowej). Niemniej Trybunał wskazuje, że wykładnia „przyjazna dla prawa europejskiemu” ma swoje granice, ponieważ nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych.

Wykładnia przyjazna Wyrok z 27 IV 2005 r. (P 1/05) - wykładnia przyjazna nie może prowadzić do zawężenia zakresu konstytucyjnego prawa lub wolności czy pogorszenie sytuacji jednostki.

Miejsce aktów prawa UE w konstytucyjnej hierarchii źródeł prawa Konstytucja z 1997r. zawiera przepisy pozwalające określić miejsce prawa UE w polskim porządku prawnym.

Prawo pierwotne UE Miejsce prawa pierwotnego określa art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji dotyczący ratyfikowanych umów międzynarodowych, Prawo pierwotne ma status umów międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą ustawy lub referendum i zgodnie z reguła kolizyjną z art. 91 ust. 2 ma pierwszeństwo w razie kolizji przed ustawami.

Prawo pierwotne UE Moc prawna umów „przekazujących kompetencje” jest niższa niż Konstytucji, ale zgodnie z regułą wyrażoną w art. 91 ust. 2 ma pierwszeństwo w razie kolizji przed ustawami.

Akty prawa wtórnego UE Art. 91 ust. 3 Konstytucji „Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”.

Akty prawa wtórnego UE Oznacza to zatem, że akty prawa wtórnego mają pierwszeństwo przed ustawami i ma to te same skutki dla rozwiązywania kolizji między nimi a prawem wewnętrznym, co w przypadku prawa pierwotnego.

Akty prawa wtórnego UE Podobnie jak w przypadku umów ratyfikowanych za zgodą ustawy, należy mówić o zasadzie pierwszeństwa stosowania, a nie obowiązywania aktów prawa wtórnego UE.

Rozstrzyganie kolizji między prawem UE a prawem krajowym Art. 91 ust. 2 i 3 w związku z zasadą pierwszeństwa prawa - każdy organ władzy publicznej, w tym zwłaszcza sąd, w razie kolizji normy prawa UE – zarówno pierwotnego, jak i pochodnego ma obowiązek rozstrzygnąć tę kolizję na rzecz pierwszeństwa normy (aktu) prawa UE i przyznać pierwszeństwo przed ustawą krajową, a tym bardziej przed aktem podustawowym

Rozstrzyganie kolizji między prawem UE a prawem krajowym sądy stoją na straży przestrzegania zasady pierwszeństwa prawa UE jeżeli powstanie wątpliwość co do zgodności obu porządków prawnych sąd powinien poszukać takiej wykładni prawa krajowego, aby możliwe było jego uzgodnienie prawem UE- zasada interpretacji w sposób przychylny prawu UE (art. 91 ust. 2)

Rozstrzyganie kolizji między prawem UE a prawem krajowym Odmowa zastosowania przepisu prawa krajowego ma jednak charakter incydentalny, to znaczny dotyczy konkretnej sprawy i nie wpływa na moc obowiązującą przepisu (tzw. pierwszeństwo stosowania).

Rozstrzyganie kolizji między prawem UE a prawem krajowym W przypadku wątpliwości w zakresie relacji normy prawa krajowego i normy prawa UE konieczne jest wystąpienie z pytaniem prejudycjalnym do TS UE. Brak konieczności kierowania do TK pytań prawnych przez sądy w sprawach zgodności prawa krajowego z prawem UE.

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej W prawie UE przyjmuje się pierwszeństwo prawa UE przed całym prawem wewnętrznym, niezależnie od rangi porównywanych norm, a więc także przed konstytucją; Art. 8 (najwyższa moc prawna Konstytucji ) oraz art. 91 ust. 3 (pierwszeństwo prawa UE tylko przed ustawami) - pierwszeństwo tylko przed ustawami, stając na gruncie nadrzędności wobec konstytucji.

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej wyrok z 27 V 2003 r. (K 11/03) dotyczący referendum ogólnokrajowego w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej z art. 90, wyrok z 21 IV 2000 r. (K 33/03) w sprawie biopaliw, wyrok z 31 V 2004 r. (K 15/04) w sprawie Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego, wyrok z 12 I 2005 r. (K 24/04) w sprawie tzw. ustawy kooperacyjnej, wyrok z 11 V 2005 r. (K 18/04) w sprawie konstytucyjności Traktatu Akcesyjnego, wyrok z 27 kwietnia 2005 r. (P 1/05) dotyczący Europejskiego nakazu aresztowania wyrok z 24 XI 2010 r. (K 32/09) dotyczący Traktatu Lizbońskiego.

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej Wyrok TK z 11 V 2005r. (K 18/04) dotyczący konstytucyjności Traktatu akcesyjnego Zdaniem TK - kolizja między postanowieniami Konstytucji a aktami prawa UE ma miejsce, gdy zachodzi nieusuwalna sprzeczność między normą konstytucji a prawa UE, której nie można wyeliminować przy zastosowaniu wykładni respektującej względną autonomię prawa europejskiego i prawa krajowego.

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej Zdaniem TK takiej sprzeczności nie można w żadnym razie rozwiązywać przez uznanie nadrzędności normy prawa UE w relacji do normy konstytucyjnej. Mie mogłoby też prowadzić do utraty obowiązującej normy konstytucyjnej i zastąpienia jej normą prawa UE, ani też do ograniczenia zastosowania normy konstytucyjnej do obszaru, który nie został objęty regulacją unijną.

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej W sytuacji kolizji prawa UE i Konstytucji RP do ustawodawcy krajowego należy decyzja co do sposobu rozwiązania tej kolizji: zmiana konstytucji, spowodowanie zmian w regulacjach UE, ostatecznie wystąpienie z UE.

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej W dotychczasowej praktyce konieczna okazała się zmiana art. 55 Konstytucji RP w wyniku wyroku TK w sprawie Europejskiego nakazu aresztowania z 27 IV 2005 r. (P 1/05).

Zasada nadrzędności Konstytucji RP a prawo Unii Europejskiej Normy konstytucji w dziedzinie praw i wolności wyznaczają minimalny i nieprzekraczalny próg, Wykładnia „przyjazna dla prawa europejskiemu” ma swoje granice, nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych.

Stanowisko innych sądów konstytucyjnych dot Stanowisko innych sądów konstytucyjnych dot. relacji konstytucja-prawo UE Zasadniczo inne sądy konstytucyjne ograniczają nadrzędność konstytucji przed prawem UE do fundamentalnych zasad ustrojowych (w tym mających charakter norm niezmiennych) oraz praw jednostki (zwłaszcza zasady godności człowieka).

Akty podustawowe

Ustawa – rozporządzenie wykonawcze Art. 92 ust. 1 Konstytucji RP Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Ustawa – rozporządzenie wykonawcze charakter wykonawczy względem ustaw normy rozporządzeń mają uzupełniać system norm powszechnie obowiązujących (ustawowych), ale nie mogą ich naruszać, zmieniać zawiera podobnie jak ustawy normy ustawowe normy abstrakcyjne i generalne

Ustawa – rozporządzenie wykonawcze wydawane jest na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie (art. 92 ust. 1) – tzw. delegacja ustawowa, upoważnienie nie może być oparte na domniemaniu przydatności danej regulacji, ani wynikać z ogólnej kompetencji organów (należy odróżnić od delegacji ustawodawczej)

Ustawa – rozporządzenie wykonawcze rozporządzenie ma służyć wykonaniu ustawy – nie może przekształcać ani uzupełniać treści zawartych w ustawie, konieczność normowania w rozporządzeniu tylko tych spraw, które zostały uregulowane w ustawie i które służą realizacji tych samych celów, które zakłada ustawa.

Delegacja ustawowa upoważnienie ustawowe do wydawania rozporządzenia musi być szczegółowe pod względem: podmiotowym przedmiotowym treściowym

Delegacja ustawowa - szczegółowość pod względem podmiotowym Prezydent, Rada Ministrów, Prezes RM, ministrowie resortowi, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, przewodniczący komitetów określonych w ustawie mających status ministra resortowego zakaz subdelegacji

Delegacja ustawowa - szczegółowość pod względem przedmiotowym musi wyraźnie wskazywać na wykonawczy charakter rozporządzenia, pomiędzy ustawą a rozporządzeniem musi istnieć związek merytoryczny tzn. rozporządzenie musi służyć realizacji ustawy;

Delegacja ustawowa - szczegółowość pod względem przedmiotowym treść rozporządzenia musi dotyczyć tej samej problematyki – jednorodność materii ustawy i rozporządzenia, zakaz tzw. upoważnień blankietowych, określających treść rozporządzenia w sposób ogólny;

Delegacja ustawowa - szczegółowość pod względem treściowym upoważnienie musi zawierać wytyczne dotyczące treści rozporządzenia, zgodnie z orzecznictwem TK wytyczne materialne dot. treści rozporządzenia nie mogą być zastąpione wytycznymi proceduralnymi (np. że rozporządzenie zostanie wydane w porozumieniu z jakimś organem lub w uzgodnieniu),

Delegacja ustawowa - szczegółowość pod względem treściowym Z orzecznictwa TK wynika, że wystarczy by wytyczne mogły być wyprowadzone z całokształtu treści ustawy, niekoniecznie z tego przepisu ustawy, który formułuje delegacje ustawową.

Zasady techniki prawodawczej załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dn. 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej" (Dz. U. Nr 100, poz. 908)

Zasady techniki prawodawczej § 66. 1. Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia są wskazówkami wyznaczającymi treść rozporządzenia lub sposób ukształtowania jego treści. W wytycznych można wskazać w szczególności: 1) rozstrzygnięcia, których nie wolno przewidzieć w rozporządzeniu; 2) granice, w jakich muszą zmieścić się rozstrzygnięcia rozporządzenia; 3) wymagania, jakim mają odpowiadać rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu; 4) cele, jakie mają zostać osiągnięte przez rozporządzenie; 5) okoliczności, jakie należy uwzględnić, tworząc rozporządzenie.

Zasady techniki prawodawczej 2. Stopień szczegółowości wytycznych powinien być dostosowany do rodzaju spraw przekazywanych do uregulowania w rozporządzeniu; wytyczne powinny być bardziej szczegółowe, gdy przekazywane sprawy dotyczą sytuacji prawnej obywateli.

Zasady techniki prawodawczej § 68. 1. Upoważnieniu do wydania rozporządzenia można nadać charakter obligatoryjny albo fakultatywny. 2. Jeżeli do funkcjonowania ustawy jest niezbędne wydanie rozporządzenia, upoważnieniu nadaje się charakter obligatoryjny. Jeżeli rozstrzygnięcie co do tego, czy i kiedy wydać rozporządzenie, pozostawia się organowi upoważnianemu, upoważnieniu nadaje się charakter fakultatywny.

Kontrola konstytucyjności ustaw art. 188 Konstytucji: Ustawy jako wzorzec kontroli Ustawy jako przedmiot kontroli

Ustawa jako wzorzec kontroli TK Inne przepisy prawa wydane przez centralne organy państwowe – podlegają kontroli co do ich zgodności z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami nie podlegają kontroli akty organów terenowych – akty prawa miejscowego, ponieważ właściwe do ich kontroli są sądy administracyjne

Ustawa jako wzorzec kontroli TK pojęcie inne przepisy prawa wydawane przez centralne organy państwowe należy utożsamiać z pojęciem aktu normatywnego są to głównie rozporządzenia, kontroli podlegają także akty wewnętrznie obowiązujące jeżeli zawierają normy prawne kontroli podlega zatem każda regulacja podustawowa wydana na szczeblu centralnym przez jakikolwiek organ państwowy o ile zawiera normy prawne

Ustawa jako przedmiot kontroli TK Kontrola ustaw co do ich zgodności z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie kontroli podlegają wszystkie typy ustaw, w tym także budżetowa i ustawa wyrażającą zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej

Ustawa jako przedmiot kontroli TK kontroli może podlegać także ustawa o zmianie konstytucji, ale tylko w odniesieniu do sprzeczności treściowej i proceduralnej kontroli podlegają także akty o mocy ustawy brak ograniczeń czasowych kontroli – akt podlega kontroli pod warunkiem, że obowiązuje (wyjątek zasada przedłużonego działania aktu normatywnego)

Tzw. zaniechanie ustawodawcze kontroli TK nie podlegają tzw. zaniechania ustawodawcze (legislacyjne) – gdy brak regulacji prawnej TK jako ustawodawca pozytywny

Tzw. pominięcia prawodawcze kontroli w świetle orzecznictwa TK podlegają natomiast tzw. pominięcia prawodawcze – polegające na tym, że w już w obowiązującym akcie brakuje, z punktu widzenia przywołanego wzorca konstytucyjnego, określonego fragmentu regulacji, np. pewnego elementu w procedurze dochodzenia przez jednostkę określonego prawa o pominięciach prawodawczych TK często orzeka w trybie skarg konstytucyjnych

Ustawa budżetowa Cechy szczególne

Budżet Szczegółowy plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy ustawodawczej, sądowniczej i organów administracji rządowej oraz organów kontroli i ochrony prawa – z wyłączeniem samorządu terytorialnego, ponieważ Konstytucja gwarantuje mu samodzielność finansową. Budżet jest corocznym planem finansowym państwa.

Ustawa budżetowa Budżet państwa uchwalany jest w formie ustawy budżetowej, uchwalanie budżetu w formie ustawy realizuje na płaszczyźnie finansowej zasadę podziału władz.

Specyfika ustawy budżetowej Zdaniem TK ustawa budżetowa jest traktowana jako ustawa formalna i szczególna.

Cechy szczególne ustawy budżetowej treść materialną ustawy budżetowej tworzą z reguły normy planowe, skonkretyzowane czasowo i kwotowo, a nie normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, w konsekwencji ustawa budżetowa nie może zmieniać innych ustaw

Struktura ustawy budżetowej ustawa budżetowa składa się z dwóch elementów: tekstu ujętego w artykuły i wyznaczającego pewne ramy budżetu (określenie wysokości dochodów i wydatków, deficytu budżetowego, sposób wykonania budżetu) załącznika ujętego w formie tabel i zawierającego specyfikację dochodów i wydatków na konkretne cele poszczególnych organów państwowych

Problem tzw. obładowywania ustawy budżetowej polega na włączaniu do ustawy budżetowej treści nie dotyczących dochodów i wydatków państwa (np. waloryzacji rent), taką praktykę TK uznał za niedopuszczalną na gruncie Małej Konstytucji, definiującej ustawę budżetową jako określenie dochodów i wydatków państwa, tego zakazu obowiązująca Konstytucja z 1997r. nie powtórzyła wprost.

Zasadę jednoroczności budżetu ustawa budżetowa stanowi wyjątek od zasady trwania ustawy w czasie ustawa budżetowa obowiązuje jedynie przez okres roku budżetowego tożsamego z rokiem kalendarzowym – Konstytucja w art. 219 ust. 1 wprowadza wprost zasadę jednoroczności budżetu

Prowizorium budżetowym Konstytucja dopuszcza w wyjątkowych przypadkach określenie dochodów i wydatków państwa w okresie krótszym niż rok przez ustawę o prowizorium budżetowym; ale nie definiuje tych wyjątkowych przypadków.

Prowizorium budżetowym Są to faktycznie zaistniałe zdarzenia, niezależnie od ich charakteru politycznego, gospodarczego, finansowego, niemożliwe do wcześniejszego przewidzenia, stanowiące realną przeszkodę uniemożliwiającą uchwalenie ustawy budżetowej.

Prowizorium budżetowym ustawa o prowizorium budżetowym musi wskazywać czas swojego obowiązywania (krótszy niż rok), po tym okresie traci moc obowiązującą, a przed tym okresem gdy zostałaby uchwalona ustawa budżetowa.

Termin przedstawienia projektu ustawy budżetowej Rada Ministrów ma obowiązek przedłożyć ustawę budżetową na 3 miesiące przed utratą mocy obowiązującej ustawy o prowizorium (zastosowanie ma tu odpowiednio art. 222 Konstytucji). Do ustawy o prowizorium stosuje się te same odrębności procedury jej uchwalania jak w przypadku ustawy budżetowej.

Projekt ustawy budżetowej Jeżeli ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium nie weszły w życie z początkiem roku (1 stycznia) Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową w oparciu o przedłożony przez RM projekt ustawy. Ma to miejsce gdy Sejm nie zdążył uchwalić ustawy lub uchwalił ale nie została jeszcze podpisana przez prezydenta, także gdy skierował ją do TK.

Kontrola Trybunału Konstytucyjnego w stosunku do ustawy budżetowej ograniczony jest zakres kontroli sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny w stosunku do ustawy budżetowej; ustawa budżetowa jest aktem polityki finansowej państwa na dany rok. Treści planistyczne ustawy budżetowej mogą podlegać badaniu TK w bardzo ograniczonym zakresie.

Kontrola Trybunału Konstytucyjnego w stosunku do ustawy budżetowej Kontrola TK może mieć miejsce w razie wadliwości proceduralnych uchwalenia ustawy budżetowej, np. gdyby Rada Ministrów przedłożyła projekt ustawy budżetowej niezgodny z ustawą o finansach publicznych, a Sejm uchwalił taką ustawę budżetową.

Kontrola Trybunału Konstytucyjnego w stosunku do ustawy budżetowej W razie skierowania ustawy budżetowej do TK ma on maksymalnie 2 miesiące na wydanie wyroku; w przypadku innych ustaw nie ma takiego ograniczenia.

Procedura uchwalania ustawy budżetowej Konstytucja nie przewiduje szczególnych wymogów dotyczących większości i kworum dla uchwalenia ustawy budżetowej, a więc zastosowanie ma art. 120 – czyli wymogów zwykłej większości postępowanie ustawodawcze z ustawą budżetową charakteryzuje się specyfiką w stosunku do ogólnej procedury ustawodawczej

Ad. Procedura uchwalania ustawy budżetowej inicjatywa ustawodawcze należy wyłącznie od Rady Ministrów RM ma prawo i obowiązek przygotowania i przedłożenia projektu ustawy budżetowej

Ad. Procedura uchwalania ustawy budżetowej Konstytucja określa terminu przedłożenia projektu ustawy budżetowej przez RM – najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego, późniejsze przedłożenie dopuszcza w „wyjątkowych przypadkach”;

Ad. Procedura uchwalania ustawy budżetowej Konstytucja nie określa, czy RM może wycofać projekt ustawy budżetowej, co może się wiązać z ze zmianą rządu po złożeniu projektu: zwolennicy dopuszczalności wycofania powołują się na brak wyraźnego zakazu, przy czym wskazują, że - w świetle art. 219 ust. 4 w razie wycofania projektu poprzedniego rządu, nowy ma obowiązek jednoczesnego wniesienia własnego projektu przynajmniej do 31 XII tak by była podstawa do prowadzenia gospodarki finansowej państwa.

Odrębności postępowania ustawodawczego w przypadku ustawy budżetowej w Senacie skrócenie terminów dla Senatu rozpatrującego ustawę budżetową uchwaloną przez Sejm na zajęcie stanowiska z 30 dni w normalnej procedurze do 20 dni; Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej (stanowiłoby to przejaw kontroli Senatu w stosunku do rządu, a Senat pozbawiony jest funkcji kontrolnej w myśl art. 95 ust. 2 Konstytucji);

Podpisanie ustawy budżetowej przez Prezydenta skrócenie terminu na podpisanie ustawy przez prezydenta z 21 dni do 7 dni, nie przysługuje mu prawo weta ustawodawczego, gdyby TK nie wydał orzeczenia w przewidzianym terminie prezydent powinien ustawę podpisać po jej wejściu w życie może ją zaskarżyć do TK w trybie kontroli następczej (represyjnej).

Kontrola konstytucyjności ustawy budżetowej W razie uznania niekonstytucyjności ustawy budżetowej w trybie kontroli prewencyjnej (przed podpisaniem) prezydent odmawia podpisania ustawy. Dyskusyjne jest natomiast na jakiej podstawie RM ma prowadzić gospodarkę finansową, dwa możliwe rozwiązania

Kontrola konstytucyjności ustawy budżetowej 1. zastosowanie art. 219 ust. 4 – prowadzenie gospodarki finansowej na podstawie przedłożonego projektu przez RM, chyba że u podstaw niekonstytucyjności leżą normy zawarte w projekcie, co oznaczałoby prowadzenie gospodarki na podstawie norm niekonstytucyjnych

Kontrola konstytucyjności ustawy budżetowej drugie rozwiązanie – zastosowanie zasady prorogacji, nie przewidzianej w konstytucji z 1997r. (występującej w Małej Konstytucji) – czyli prowadzenie gospodarki finansowej na podstawie ustawy budżetowej z poprzedniego roku

Przypadek fakultatywny skrócenia kadencji Sejmu w razie nieuchwalenia przez Sejm ustawy budżetowej w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia projektu ustawy Prezydent na podjęcie decyzji ma 14 dni, po tym terminie uprawnienie to wygasa, art. 225 stanowi tylko o możliwości skrócenia kadencji w razie nieuchwalenia ustawy budżetowej, natomiast nie wspomina o ustawie o prowizorium budżetowym

Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych w przypadku ustawy budżetowej Z chwilą upływu kadencji wszystkie nie zakończone w Sejmie i Senacie procedury ustawodawcze, uchwałodawcze i kontrolne ulegają wygaszeniu, nie dochodzą do skutku i nie przechodzą do Sejmu nowej kadencji.

Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych w przypadku ustawy budżetowej W doktrynie sporne jest obowiązywanie zasady dyskontynuacji w przypadku ustawy budżetowej. I stanowisko – opowiada za nieobowiązywaniem powołując się na szczególny tryb uchwalania tej ustawy, a także naczelną wartość w przypadku budżetu, a mianowicie jego stabilność

w praktyce rząd i Sejm przychylają się do tego drugiego stanowiska. Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych w przypadku ustawy budżetowej II stanowisko – wskazuje, że zasada dyskontynuacji działa, ponieważ wyjątki od niej powinny być określone konstytucyjne, ustawowo albo przynajmniej w regulaminie Sejmu, w praktyce rząd i Sejm przychylają się do tego drugiego stanowiska.

Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych w przypadku ustawy budżetowej Termin 4 miesięczny na uchwalenie ustawy budżetowej zaczyna biec od momentu złożenia projektu ustawy przez nowy rząd wyłoniony przez Sejm po wyborach podobnie w razie wycofania przez rząd projektu ustawy budżetowej wniesionej przez poprzedni rząd.