Nierówności społeczne, wykluczenia i bieda po polskiej transformacji w kontekście „Strategii na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu” – Europa 2020

Definicje ubóstwa Ubóstwo absolutne lub skrajne - oznacza, że ludzie nie mają podstawowych środków niezbędnych do życia. Na przykład głodują, nie mają czystej wody, odpowiedniego miejsca do mieszkania, wystarczającej odzieży, czy leków i walczą o przetrwanie. Ubóstwo względne - występuje wtedy, gdy poziom życia i dochodów niektórych osób znacznie odbiega od ogólnej normy kraju lub regionu, w którym żyją. Osoby te walczą o to, by żyć normalnie i uczestniczyć w zwykłym życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym. Znaczenie tego terminu różni się w zależności od kraju, tak jak różne są standardy życia większości społeczeństwa. Na potrzeby procesu integracji społecznej, Unia Europejska korzysta z definicji ubóstwa względnego. Nowe pojęcie „zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym” Do 2010 r. przy monitorowaniu ubóstwa na terenie UE skupiano się głównie na ubóstwie względnym. W 2010 r. Unia przyjęła Strategię Europa 2020, której celem jest poprowadzenie Europy ku inteligentnej i zrównoważonej gospodarce sprzyjającej włączeniu społecznemu. Wśród pięciu celów nadrzędnych Strategii po raz pierwszy znalazł się cel obniżenia liczby osób „zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym” o 20 milionów. Źródło: Przewodnik EAPN nr 6 „Ubóstwo i nierówności w Unii Europejskiej”, 2014 r.

Ubóstwo w państwach UE Granicę (próg) ubóstwa dochodowego przyjęto na poziomie 60% mediany dochodu ekwiwalentnego dla całego kraju. Jest to podejście powszechnie stosowane (np. przez Eurostat) do oceny zasięgu ubóstwa w krajach Unii Europejskiej. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem należy m.in. do wskaźników monitorujących realizację celów Strategii „Europa 2020”. Obliczany jest on na podstawie europejskiego badania dochodów i warunków życia (EU-SILC). Źródło:http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/WZ_jakosc_zycia_2013.pdf

Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym jako procent populacji w państwach europejskich w 2013 i 2014 r. Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/images/f/f2/At-risk-of_poverty_or_social_exclusion_rate%2C_2013_and_2014.png

Średni miesięczny dochód na osobę (PLN) Problem z porównywaniem poziomów ubóstwa Porównywanie poziomów ubóstwa w różnych krajach nie uwzględnia w wystarczający sposób różnic w standardzie życia. Państwo Średni miesięczny dochód na osobę (PLN) Granica ubóstwa (PLN) Polska 1797 1078 Irlandia 6658 3997 Niemcy 6838 4102 Holandia 7277 4366 Belgia 7501 4501 Austria 7780 4625 Finlandia 8127 4782 Szwecja 9224 5534 Dania 9392 5635 Luksemburg 11 629 6977 *Dane dotyczące wysokości dochodów netto pochodzą z 2013 r. Źródłó: Opracowanie własne na podstawie: Danych z GUS, Eurostat, Numbeo. Wartości ustawowego progu podatkowego obowiązujące na dzień 29.10.2014 r. Przeliczenie waluty euro na złotówki nastąpiło po kursie z dnia 19 lutego 2015 r.

Przyczyny pozostawania w ubóstwie według opinii publicznej w Polsce Źródło: http://www.feswar.org.pl/fes2009/pdf_doc/debaty6.pdf

*Dane: 2013 rok dla Polski

W IV kwartale 2014 roku minimum egzystencji w Polsce wyniosło: dla gospodarstwa 1-osobowego: 540 zł dla gospodarstwa 4-osobowego: 1458 zł Źródło: GUS

47,1 %

Pracujący na własny rachunek Utrzymujący się z niezarobkowych źródeł Dochody netto gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych i typu aktywności ekonomicznej w marcu/czerwcu 2015 r. Grupa społeczno-ekonomiczna i typ aktywności ekonomicznej Dochody netto w złotych Na gospodarstwo domowe Na osobę Na jednostkę ekwiwalentną Pracownicy 4474 1634 2138 Rolnicy 3930 1008 1484 Emeryci 2673 1562 1674 Renciści 2137,52 1118,21 1236 Pracujący na własny rachunek 5877 2181 2808 Utrzymujący się z niezarobkowych źródeł 1620 858 960 Gospodarstwa domowe bez bezrobotnych 3813 1985 Gospodarstwa domowe z bezrobotnymi 3072 860 1230 Ogółem 3731 1549 1902 *Na jednostka ekwiwalentną – przeliczenie dochodu jednostki z uwzględnieniem skali ekwiwalentności OECD stosowanej w UE, wedle której pierwsza osoba dorosła ma wartość 1, druga i następne 0,5, a dzieci do 14 lat po 0,3. Dwoje emerytów to ekwiwalent 1,5 osoby (1+0,5), a małżeństwo z dwójką dzieci to ekwiwalent 2,1 osoby (1+0,5+0,3+0,3).

Grupy społeczne najbardziej narażone na ubóstwo: Rodziny wielodzietne (oraz rodziny z niepełnosprawnym dzieckiem) Niepełnosprawni Mniejszości etniczne tj. Romowie Dyskryminacja barierą wejścia na rynek pracy

Od ubóstwa do wykluczenia społecznego Kluczowe czynniki, które sprawiają, że dana osoba jest bardziej zagrożona ubóstwem niż inne: • Bezrobocie lub niska jakość pracy (np. praca nisko płatna lub niepewna) ogranicza dostęp dogodnego dochodu i odcina ludzi od sieci społecznych. • Niski poziom wykształcenia i umiejętności ogranicza możliwość otrzymania godnej pracy, rozwoju i uczestnictwa w życiu społecznym. • Rozmiar i typ rodziny. Duże rodziny są bardziej zagrożone ubóstwem ponieważ mają większe koszty, niższe dochody i więcej trudności w uzyskaniu dobrze płatnego zatrudnienia. • Płeć: kobiety są ogólnie bardziej zagrożone ubóstwem niż mężczyźni i mniej prawdopodobne jest otrzymanie przez nie płatnego zatrudnienia. Zazwyczaj mają niższe emerytury i są bardziej zaangażowane w nieodpłatne obowiązki opiekuńcze, zaś kiedy pracują, często otrzymują niższe wynagrodzenie niż mężczyźni za tę samą pracę. • Niepełnosprawność lub problemy zdrowotne ograniczają dostęp do godnego zatrudnienia i prowadzą do wzrostu codziennie ponoszonych kosztów. • Przynależność do mniejszości etnicznej tj. Romowie lub bycie imigrantem/nieudokumentowanym imigrantem. Osoby takie cierpią z powodu dyskryminacji i rasizmu, przez co mają gorsze szanse otrzymania zatrudnienia. Często zmuszone są do życia w gorszym otoczeniu i mają ograniczony dostęp do podstawowych usług. • Mieszkanie w odległej lub bardzo biednej miejscowości, gdzie dostęp do usług jest gorszy.

Wskaźniki dotyczące włączenia społecznego w Polsce Wskaźniki/Rok 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (% ludności ogółem) 30,5 27,8 27,2 26,7 25,8 Dzieci zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (% ludności w wieku 0-17 lat) 32,9 31,0 30,8 29,8 29,3 Osoby starsze zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (% ludności w wieku 65+) 26,9 24,4 24,7 23,4 19,7 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem 16,9 17,1 17,6 17,7 17,3 Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej (% ludności ogółem) 15,0 14,2 13,0 13,5 11,9 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem pracujących (% osób zatrudnionych) 11,5 11,0 11,4 11,1 10,4 10,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI Sprawozdanie krajowe – Polska 2015 r. {COM(2015) 85 final}

Transformacja w Polsce Reformy Balcerowicza Skutki transformacji systemowej w Polsce Pozytywne Negatywne Wprowadzenie demokratycznego ustroju Początkowy kryzys gospodarczy Liberalizacja handlu zagranicznego Późniejszy wzrost gospodarczy spowodował rozwarstwienie dochodów (czyli pojawiły się nierówności i ubóstwo) Wprowadzenie swobody działalności gospodarczej [Systematyczny wzrost zatrudnienia w sektorze prywatnym (z 13,2% w 1989 r. do 61,4% w 1995 r. i wreszcie do 73,4% w 2002 r.); Powiększenie sektora usług] Bezrobocie Przyłączenie Polski do międzynarodowych struktur tj. Rada Europy, OECD, NATO oraz Unia Europejska Emigracja Rozwój technologii

Co Polacy sądzą o zmianach w kraju po 1989 r. ? Źródło: Diagnoza Społeczna 2015 r.; file:///C:/Users/AIO/Downloads/ds2015_konferencja_16.09.2015.pdf

Główne wnioski Diagnozy Społecznej w Polsce w 2015 roku Realny dochód gospodarstw domowych wzrósł w stosunku do 2013 r. o ponad 12%, a dochód osobisty o 10%. Maleje rozwarstwienie ekonomiczne polskiego społeczeństwa. Nierówność rozkładu dochodów gospodarstw domowych mierzona współczynnikiem Giniego spadała w ostatnich sześciu latach. Wartość tego współczynnika w 2009 r. wyniosła 0,318, w 2011 r. 0,307, w 2013 r. 0,305 a w 2015 r. 0,285 (znacznie poniżej średniej dla 27 krajów Unii Europejskiej). Poniżej granicy skrajnego ubóstwa żyło w Polsce wmarcu/czerwcu 2015 r. 3,3% gospodarstw domowych (o 1,8 pkt proc. mniej niż w 2013 r.) Województwami o najwyższej ogólnej jakości życia były w 2015 r. małopolskie, pomorskie i wielkopolskie, a o najniższej jakości życia – świętokrzyskie, łódzkie i zachodniopomorskie. Średni dochód netto w marcu/czerwcu 2015 r. wyniósł w badanych gospodarstwach w przeliczeniu na osobę 1549 zł a na jednostkę ekwiwalentną 1902 zł. W 2015 r. prawie 57% gospodarstw nie posiadało oszczędności. W latach 2013-2015 sytuacja na polskim rynku pracy wyraźnie się poprawiła. Stopa bezrobocia obniżyła się poniżej 8%. Link do Diagnozy Społecznej: http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2015.pdf

Ocena i wnioski Komisji Europejskiej ws Ocena i wnioski Komisji Europejskiej ws. sytuacji gospodarczej Polski – 2015 r. Od 2008 r. w Polsce realny PKB wzrósł łącznie o 19 %, co stanowi absolutny wyjątek w UE. Poniżej: Roczna dynamika PKB wybranych krajów UE w trzecim kwartale 2015 r. Pomimo stałego wzrostu zatrudnienia, obserwowanego od 2007 r., polski rynek pracy zmaga się z szeregiem słabości strukturalnych tj. niekorzystne zmiany demograficzne, niskie uczestnictwo pewnych grup w rynku pracy, segmentacja rynków pracy oraz niski poziom mobilności geograficznej i zawodowej. Swoje dobre wyniki gospodarcze w ciągu ostatnich 25 lat Polska zawdzięcza w dużej mierze konkurencyjnym kosztom pracy; aby przesunąć się w górę łańcucha wartości dodanej, państwo to powinno zwiększyć swoje zdolności innowacyjne. Źródło: DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI Sprawozdanie krajowe – Polska 2015 r. {COM(2015) 85 final} Wykres: Bankier.pl na podstawie danych Eurostatu

Strategia „Europa 2020” Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Celem strategii „Europa 2020” jest osiągnięcie wzrostu gospodarczego, który będzie: inteligentny − dzięki bardziej efektywnym inwestycjom w edukację, badania naukowe i innowacje; zrównoważony − dzięki zdecydowanemu przesunięciu w kierunku gospodarki niskoemisyjnej; oraz sprzyjający włączeniu społecznemu, ze szczególnym naciskiem na tworzenie nowych miejsc pracy i ograniczanie ubóstwa. Strategia koncentruje się na pięciu dalekosiężnych celach w dziedzinie zatrudnienia, innowacyjności, edukacji, walki z ubóstwem oraz w zakresie klimatu i energii. Źródło: http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/targets/index_pl.htm

Cel 5 Strategii „Europa 2020”- Walka z ubóstwem i wykluczeniem społecznym Polska: Zmniejszenie o 1,5 mln liczby osób żyjących poniżej relatywnej granicy ubóstwa - Dla UE założono 20 mln osób. Liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym zmniejszyła się o 68 tys. w 2012 r. i o 213 tys. w 2011 r. Ze względu na zmianę metodologii w 2014 r. (zmiana poziomu odniesienia z 2010 na 2008 r.) krajowy cel 1,5 mln został już osiągnięty. Według danych Eurostatu za 2013 r. liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym zmniejszyła się (w porównaniu z 2008 r.) o 1,7 mln osób.

Dziękuję za uwagę!